Babiogórski Park Narodowy

Położenie, powierzchnia, historia
Babiogórski Park Narodowy znajduje się przy granicy Polski ze Słowacją. Obejmuje północną stronę masywu Babiej Góry wraz z najwyższym szczytem Beskidu Wysokiego Diablakiem (1725 m npm). Powierzchnia parku wynosi 3392 ha, w tym 3198 ha (94.3 %) lasów. Ochroną ścisłą objęte jest 1062 ha (31.3%). Początki ochrony omawianego obszaru sięgają okresu międzywojennego, kiedy to uchwałą walnego Zgromadzenia PAU utworzono w 1933 r "Rezerwat na Babiej Górze" obejmujący 642 ha. Park utworzony został 30 października 1954 roku na obrzarze 1727.54 ha. Od 1977 r. uznany jest przez UNESCO za jeden ze światowych rezerwatów biosfery i włączony do realizacji programu MaB.
Geologia, geomorfologia i gleby
Grzbiet masywu Babiej Góry nieznacznie wznosi się i opada tworząc, słabo zaznaczone szczyty. Babią Górę tworzą skały osadowe. Zostały one wypiętrzone w okresie trzeciorzędu i noszą miano fliszu karpackiego. Są to naprzemianległe warstwy piaskowców magurskich, margli, łupków oraz iłów. Skład ich i ułożenie są wyraźnie widoczne w miejscach odsłonionych na północnym, stromym stoku Babiej Góry. Północne ściany masywu zostały wytworzone w wyniku olbrzymich ruchów osuwiskowych. Przeważającym typem gleb na terenie parku są ubogie gleby inicjalne i autogeniczne. W piętrze kosodrzewiny występują rankery właściwe - gleby słabo zróżnicowane morfologicznie wytworzone ze skał bezwęglanowych. W pasie regla górnego tworzą się rankery brunatne. W dolnym reglu znajdują się rędziny brunatne utworzone najczęściej z wapieni marglistych, gleby brunatne typowe i oglejone oraz gleby bielicowe.
Wody
Grzbiet Babiej Góry jest obszarem wododziałowym. Potoki spływające na północ są dopływami Wisły i leżą w zlewni Bałtyku. Potoki spływające na południe leżą w zlewni Morza Czarnego. Na terenie parku bierze początek wiele potoków takich, jak: Jałowiec, Markowy Potok, Jaworzynka, Rybny Potok i inne. W masywie Babiej Góry jest kilka małych stawków, z których największy Mokry Stawek ma 450 m2. Powstał on na skutek obrywów bloków skalnych przed ok. 6000 lat.
Roślinność
Flora Babiej Góry była badana już 100 lat temu przez H. Zapałowicza, który stwierdził występowanie ponad 600 gatunków roślin naczyniowych. Obecnie na terenie parku potwierdzono występowanie około 700 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gat. mchów oraz liczne porosty, glony i wątrobowce. Na Babiej Górze występuje 70 gatunków wysokogórskich oraz 54 objętych ochroną gatunkową.
Do osobliwości należą okrzyn jeleni (będący symbolem parku) i rogownica alpejska, które w parku mają jedyne stanowiska w Polsce. Masyw Babiej Góry jest naturalnym modelowym przykładem, ukazującym piętrowy układ roślinności w górach. W surowych warunkach klimatycznych, na ubogiej inicjalnej glebie, roślinność wyróżnia się niezwykłym bogactwem gatunkowym.
W reglu dolnym (700 -1150 m npm) króluje żyzna buczyna karpacka a jodły, buki i świerki osiągają 40m wysokości i ponad 450 cm obwodu. W bogatym runie często spotkać można m.in. żywiec cebulkowy i czosnek niedźwiedzi. W piętrze tym występują również bory jodłowo-świerkowe. Ich wyjątkowa wartość wynika z tego, że są to lasy pierwotne, nigdy nie użytkowane gospodarczo.
W reglu górnym (1150- 1360 m npm) dominują wysokie, smukłe i silnie ugałęzione świerki. Nawiększy obszar parku (67% pow.) zajmuje accidofilna zachodniokarpacka świerczyna górnoreglowa, jako jedyny spośród zbiorowisk leśnych wykształcający się na siedliskach bezwapiennych tworzy zwarte i cieniste drzewostany. Powyżej piętra regla górnego występuje zbiorowisko kosodrzewiny karpackiej z zaroślami jarzębiny i kępami ziołorośli. Zwarty pas kosodrzewiny (1360-1650 m npm) poprzecinany jest potokami i rumoszem skalnym. Na najbardziej stromych stokach występuje zespół kostrzewy pstrej - jedyny endemiczny zespół roślinny Babiej Góry. Jesienią charakterystyczny brunatny kolor nadają halom sit skucina i kosmatka brunatna.
Fauna
Fauna parku liczy m.in. ok 120 gatunków ptaków (w tym sowa uralska, puchacz, dzięcioły, płochacz halny i siwerniak). W ostatnich latach rzadkością stał się głuszec. W parku występuje wiele ssaków. Licznymi są jelenie i dziki. Stosunkowo częste są owadożerne ryjówki (górska, aksamitna i malutka). Do rzadkości należą ryś, wilk, niedźwiedź oraz drobne gryzonie nadrzewne: koszatka, orzesznica i żołędnica. Wśród bezkręgowców najlepiej poznanymi są chrząszcze, których w masywie Babiej Góry stwierdzono ok. 1400 gatunków, w tym klika endemicznych. W małych stawkach żyją traszki. Ryby żyją tylko w potokach i Skawicy a brak ich małych płytkich stawkach.
Kultura materialna i turystyka
Region Babiej Góry charakteryzuje się znaczną odmiennością kulturową. Miejscowa ludność zachowała i kultywuje liczne tradycje. W pobliżu parku i na jego terenie są różne pamiątki architektury i przedmiotów użytkowych. Masyw Babiej Góry od początku XX wieku jest celem turystów. W roku 1901 na Markowych Szczawinach wybudowano schronisko czynne do czasów obecnych. Park jest jednak nielicznie odwiedzany przez turystów. Ruch turystyczny w Parku może się odbywać po szlakach turystycznych od świtu do zmierzchu. Największe atrakcje turystyczne to szczyt Babiej Góry - Diablak wznoszący się kilkaset metrów ponad sąsiednie szczyty. Jest to doskonałe miejsce widokowe na obszar od Krakowa po Niżne Tatry, z panoramą Polskich Tatr włącznie. W roku 1983 wydana została obszerna monografia "Parku Narodowego na Babiej Górze". W Ośrodku Edukacyjnym przy Dyrekcji BPN jest ekspozycja przyrodnicza oraz ogród roślin babiogórskich.