Klęski żywiołowe - wybuch wulkanu

Wybuchy wulkanów to zjawiska przyrody, wobec których człowiek pozostaje bezradny. Jednocześnie pomimo swojej niszczycielskiej siły zawsze fascynowały ludzi. W dziejach Ziemi występowały okresy niezwykle intensywnej aktywności wulkanicznej, ale i dziś prawie codziennie ożywia się kilka z 1300 czynnych wulkanów.

Wulkanizm oznacza ogół procesów i zjawisk związanych z wydobywaniem się magmy na powierzchnię Ziemi. Na skutek wzrostu ciśnienia w komorze magmowej roztopiona materia skalna z gorącymi gazami wydostaje się ku górze przez szczeliny lub komin. Płynna magma wypływa na powierzchnię jako lawa. Nazwa miejsca, przez które skorupy ziemskiej lub płaszcza ziemskiego wypływa lawa, wywodzi się od imienia rzymskiego boga ognia Vulcanusa. Magma nie zawsze dociera do powierzchni Ziemi, a zjawiska związane z jaj wdzieraniem się i zastyganiem w skorupie ziemskiej nazywane są platonizmem.

Powtarzające się erupcje lawy doprowadzają do powstania wulkanu. W jego centrum zlokalizowany jest lejkowaty krater, łączący się z ogniskiem magmowym za pomocą komina wulkanicznego. Wulkanicznego krateru lawa wylewa się na stoki wulkanu, niekiedy spływa po nich potokami. Poza tym z krateru wyrzucane są na znaczną wysokość różnej wielkości fragmenty rozpylonej lawy oraz duże ilości gorących gazów. Lawa może także wypływać powierzchniowo poprzez szczeliny, formując płaskie pokrywy wulkaniczne (Syberia, Islandia, Syria, Wyżyna Brazylijska, wyżyna Dekan). Przebieg wybuchu oraz kształt wulkanu zależą od składu chemicznego magmy i lawy (głównie zawartości krzemionki), temperatury, lepkości i ciśnienia gazów. Erupcje lawowe charakteryzują spokojnym wypływem mało lepkiej masy zasadowej, zawierającej niewiele krzemionki, z której łatwo uwalniają się gazy. Rozlewa się ona szeroko z prędkością nawet ponad 60 km/h , tworząc wulkany tarczowe – płaskie, rozległe góry o łagodnie nachylonych stokach (Mauna Loa i Mauna Kea na Hawajach, wulkany na wyspach Galapagos i Reunion). Natomiast wędrująca w kominie lawa kwaśna, lepka, o dużej zawartości krzemionki szybko zastyga w kraterze, tworząc u wylotu korek utrudniający ucieczkę gazów. Ponieważ ciśnienie gazów pod korkiem rośnie, zostaje on wyrzucony z ogromną siłą, a na ziemią spadają różnej wielkości składniki opadu piroklastycznego. Taki przebiegający gwałtownie typ erupcji nosi nazwę erupcji eksplozywnej. W czasie wybuchu wulkanu Krakatau pył wulkaniczny dotarł do wysokości 70 km, a w przypadku Pinatubo- do 45km Pyły mogą przez wiele miesięcy utrzymywać się w atmosferze. Blokują wówczas dopływ promieni słonecznych, co wpływa na klimat Ziemi. W trakcie erupcji mieszanych z krateru wydostają się zarówno płynna lawa jaki i materiały piroklastyczne. Gdy występują one na przemian powstają strato wulkany, które mają kształt stożka. Do najefektowniejszych zalicza się Kluczewską Sopkę, Mayon, Pinatubo, Fudżi i Wezuwiusza.

Uboczne skutki wybuchów wulkanów mogą być równie niszczycielskie. Podczas erupcji wydostają się duże ilości śmiercionośnych gazów (dwutlenku węgla, siarkowodoru, dwutlenku siarki, metanu). Wybuchom mogą towarzyszyć deszcze, topnienie pokryw śnieżnych i lodowców znajdujących się na zboczach wulkanów, a także spływające strumienie wody, mieszając się popiołem wulkanicznym, tworzą lahary, które z prędkością dochodzą do 80 km/h suną po stokach wulkanu. Często obszary narażone działalność wulkaniczną są jednocześnie miejscami największym zaludnieniu (wyspy japońskie, Indonezja). Ludzie uprawiają na żyznych glebach wulkanicznych m.in. owoce cytrusowe i winną latorośl, wykorzystują ciepło płynące z głębi ziemi do ogrzewania domów i upraw szklarniowych.
Najpotężniejsze wybuchy wulkanów:

1. Około 750 tys. lat temu wybuchł wulkan na Sumatrze; średnia temperatura powietrza spadła wówczas o 4C. Jego pozostałością jest największa na świecie kaldera (zagłębienie), zajęta częściowo przez jezioro Tobą.

2. Około 1500 r. p.n.e. miała miejsce jedna z najpotężniejszych erupcji w basenie Morza Śródziemnego (Santoryn, Tira), która spowodowała upadek kultury minojskiej na Krecie

3. W 79 r. n.e. w wyniku wybuchu Wezuwiusza kwitnące miasta Pompeje i Stabie przykryła warstwa popiołu i pyłu o grubości 6 m, a Herkulanum zniknęło pod 17-metrową powłoką mułu.

4. W 1815 r. wybuchł wulkan Tamborka w Indonezji. Jego erupcja uznawana jest za najsilniejszą z dotychczas notowanych. Spowodowała śmierć ponad 92 tys. Osób

5. W 1902 r. erupcja Mt Pelee zniszczyła miasto St. Pierre na Martynice. Spośród 30 tys. mieszkańców straszliwy kataklizm przeżył tylko jeden - odbywający karę w więzieniu.