1. ‘Kościół obrządku prawosławnego i katolickich obrządków wschodnich’ (odXVI w); 2. pierwotnie ‘zgromadzenie wiernych, świątynia’ (z czasem o świątyniach drewnianych, a o murowanych – kościół); 3. także o ‘ Kościele jako instytucji, zwłaszcza w XVI-XVII w. w wyrażeniu Cerkiew święta, matka nasza.
Pochodzenie:
Ogsłow. (por. czes. církev, -kve ‘Kościół (jako organizacja)’, ros. cérkoc’, -kvi‘cerkiew, kościół’, scs. crьky, crьkъve ‘świątynia, kościół’) < psłow. *cŕky, *cŕkъve ‘świątynia’ – zapożyczenie sprzed X w., którego ostatecznym źródłem było śrgr. kyriaké (oikía) ‘Pański dom’ < gr. przymiotnik kyriakós ‘należący do Pana, Pański’; Słowianie zachodni przejęli wyraz zapewne za pośrednictwem germańskim (germ. *kyrikō: por. stniem. kirihha, stbaw. kirkô, dziś niem. Kirche ‘świątynia, kościół’); do języków płdsłow. przeszedł bezpośrednio (lub za pośrednictwem romańskim) z ludowej greki.
Pierwotna postać
W gwarach używano form cerkwa, cerkwiå, w XIII w. cyrki, a w XIV w. cerki (zachowane jeszcze w XIX-XX w. w dialektycznych wyrazach słoweń.: cėrk’i,cėrkve ‘kościół; świątynia; nabożeństwo’); od XIV w. słowo przybierało różne formy: cyrkiew, cyrekiew, cerekiew, cerkwia oraz cerkiew.
Ciekawostki
Słowo widoczne jest już w stpol. nazwach miejscowych: Cyrkiew (XIV-XV w.;dziś Cerekiew koło Bochni oraz koło Radomia), a także Cyrekwica (XII-XV w.; dziś Cerekwica na Śląsku i w Wielkopolsce).
Źródło
A jako koli to grzeszny człowiek uczyni, tako nagle sirce jego jemu doradzi, iżby grzecha ostał, swoich grzechów sirdecznie żałował i z świętą cyrekwią dzińsia zawołał: Veni, Domine!
Kazania świętokrzyskie, XIV w.
Abym Cię, Boże, mógł sławić w cerkwi Twojej wybranej.
Jan Kochanowski (1530-1584)
Oblubienica Pana Chrystusowa, cerkiew Jego święta.
Jakub Wujek (1541-1597)
poleca
b/d
cerkiewka
‘mała cerkiew’; używane od XVIII w. – nowe zdrobnienie od cerkiew zamiast stpol. cerekwica (‘kościółek’, zachowany w toponimii)
poleca
b/d
cerkiewnik
1. ‘katolik obrządku greckiego’; 2. ‘duchowny, kościelny’
poleca
b/d
cerkiewny
‘należący do cerkwi, jej właściwy, charakterystyczny dla niej’, np. sztuka cerkiewna, język cerkiewny.
Materiał opracowany przez eksperta
Spis treści
- Cerkiew