Aby

Od XIV w.; ogsłow. (por. czes. aby, ros. dialektyczne aby, scs. aby ‘gdyby’)< psłow. *aby (partykuła ograniczająca ‘byleby, byleby tylko’, wtórnie spójnik);partykuła ta powstała ze złożenia *a i *by:

a – od XIII w.; spójnik przeciwstawny, rzadziej spójnik łączny ‘i’; od XV w.również jako wykrzyknik; ogsłow. (por. czes. a ‘i’, rzadziej ‘a’, ros. a ‘a, ale,lecz, i’, sch. a ‘a; i’, scs. a ‘a, ale, i, chociaż, jakkolwiek’) < psłow. *a – partykuła wzmacniająca i nawiązująca, z czego rozwinął się spójnik przeciwstawny‘a’ i spójnik łączny ‘i’; prapokrewne z litew. õ ‘i, a’ oraz stind. â’ t ‘potem;i; tak’.
by – ‘aby, żeby, oby’; od XIV w.; ogsłow.: czes. by, ros. by, sch. bi; pierwotnie forma pochodząca od odmiany psłow. czasownika *byti (patrz BYĆ) –*by (< b hūt), por. stpol. by (‘był’), scs. by (‘ts.’); podobnie stind. ábhūt, lit. bú-k(‘bądź’); wtórnie przejęła ona funkcje trybu warunkowego – zamiast pierwotnego*bi – oraz spójnika ‘aby, oby, żeby’ (od XV w.).