Skutki i przyczyny powstania styczniowego

1 Nadzieje na odzyskanie niepodległości za pomocą zbrojnego czynu przy osłabieniu Rosji.

2 1862: reformy Wielopolskiego.
3 Manifestacje patriotyczne: w 1860 roku w czasie pogrzebu wdowy po gen. Sowińskim, obrońcy Woli. 1861: manifestacja w rocznicę bitwy pod Grochowem ( 5 osób zginęło w starciach z Rosjanami) Grudzień 1861: krwawo stłumiona demonstracja przeciw rozwiązaniu Towarzystwa Rolniczego i Delegacji Miejskiej (organu ugrupowania białych). 
4 Hasła uwłaszczeniowe wśród ludności wiejskiej

Powstania styczniowego
Wiosną 1862 roku Rosjanie wpadli na trop tajnej organizacji oficerskiej spiskującej przeciw carowi i rozstrzelali trzech jej członków. Jeden z oficerów porucznik Andrzej Potebnia dokonał nieudanego zamachu na urzędnika carskiego, a następnie zbiegł do Londynu, gdzie nawiązał współpracę z rosyjskimi rewolucjonistami. W obawie przed wysłaniem wojsk rosyjskich (gdzie służyło wielu Polków) w głąb Rosji Jarosław Dąbrowski zaplanował powstanie na lato. Sprzeciwiła się temu część Komitetu Centralnego, gdzie umiarkowani przedstawiciele identyfikowali się z poglądami „białych”. Komitet rozwijał jednak swoją działalność. Tworzył oddziały terenowe, ściągał podatek narodowy, miał swoją pocztę i policję. Pod koniec 1862 roku organizacja „czerwonych” liczyła ok. 20 tysięcy członków. Komitet Centralny podpisał porozumienie o współpracy w Londynie z rewolucjonistami rosyjskimi. Termin wybuchu powstania ustalono na wiosnę 1863 roku. W programie przyszłego powstania zapowiadano bezwarunkowe uwłaszczenie bez odszkodowania. Zarówno „biali” jak i „czerwoni” pragnęli przywrócenia granic przedrozbiorowych.
Świadomy rosnącego napięcia Wielopolski zainicjował w połowie stycznia nadzwyczajny pobór do wojska - brankę (ogłoszona 6 października 1862). Na listach było ok. 10 tysięcy osób podejrzanych o współpracę z „czerwonymi”. Komitet Centralny świadomy był niedostatecznego przygotowania powstańców, jednak wierzył, że akt uwłaszczenia przyciągnie do walki chłopów. 22 stycznia 1863 roku został wydany manifest, w którym Komitet Centralny ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wezwał do zbrojnego wystąpienia przeciw Rosji.
Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego z 22 stycznia 1863 roku
Nikczemny rząd najezdniczy, rozwścieklony oporem męczonej przezeń ofiary, postanowił zadać jej cios stanowczy: porwać kilkadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jej obrońców, oblec w nienawistny mundur moskiewski i pognać tysiące mil na wieczną nędzę i zatracenie.
Polska nie chce, nie może poddać się bezspornie temu sromotnemu gwałtowi, pod karą hańby przed potomnością powinna stawić energiczny opór. Zastępy młodzieży walecznej, młodzieży poświęconej, ożywione gorącą miłością Ojczyzny, niezachwianą wiarą w sprawiedliwość i w pomoc Boga, poprzysięgły zrzucić przeklęte jarzmo lub zginąć. (...)