PROSZĘ  O  SZYBKA  POMOC bo mam jutro spr i nie mam wyjaśnionych pojęć :(wietrznie fizyczne,
-wietrzenie

Wietrzenie fizyczne (mechaniczne) – proces wietrzenia prowadzący do zmian fizycznych skały – jest ona rozdrabniana na coraz mniejsze okruchy, lecz nie zmienia się jej skład chemiczny. Może być ono wywołane: zmianami natężenia promieniowania słonecznego, zmianami temperatury – najistotniejsze są dobowe amplitudy temperatur oraz wahanie temperatury w okolicach 0 °C, zmianami wilgotności gruntu – duże znaczenie w przypadku skał ilastych, mechanicznym działaniem soli, mechanicznym działaniem organizmów. Prowadzi do rozpadu skały na bloki, gruz, okruchy lub poszczególne ziarna. W jego wyniku powstają m.in. gołoborza i stożki usypiskowe.

Zamróz, wietrzenie mrozowe, dezintegracja mrozowa, gelifrakcja, geliwacja, kongelacja – rodzaj wietrzenia fizycznego, polegający na rozsadzaniu lub rozkruszaniu skał w wyniku działania ciśnienia wytworzonego przez wielokrotnie zamarzającą i rozmarzającą wodę znajdującą się w szczelinach, porach skał. Wietrzenie to jest tym bardziej efektywne, im częściej temperatura przechodzi przez punkt 0 st. C, czyli im częściej woda zamarza i odmarza (proces ten nosi nazwę multigelacji)

Stożek piargowy – rodzaj stożka usypiskowego utworzony z piargu, powstający u wylotu żlebu. Tworzy się w górach na skutek gromadzenia materiału skalnego pochodzącego z niszczenia stoków, cechuje się znacznym nachyleniem. W Polsce stożki piargowe występują w Tatrach i Karkonoszach.

Kras, procesy krasowe, krasowienie – procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowieniu podlegają skały krasowiejące: przede wszystkim wapienie, a także dolomity, margle, gips, anhydryt, halit (potocznie sól kamienna). Mianem krasu określa się również formy na powierzchni Ziemi powstałe w wyniku powyższych procesów, a także obszar, na jakim te procesy i formy występują. Szczegółowo zjawiskiem krasu zajmuje się krasologia.

Stalaktyt, sopleniec, nawis – grawitacyjny naciek jaskiniowy mający zazwyczaj kształt wydłużonego, odwróconego stożka (sopla), narastającego od stropu jaskini krasowej ku jej spągowi. Inicjalną formą stalaktytu są tak zwane rurki naciekowe (makarony). Ze zwisających ze skały kropli wytrąca się osad węglanu wapnia, który wraz z upływem czasu nabiera kształtu cienkich rurek. Sącząca się wewnątrz wąskim kanalikiem woda powoduje wzdłużne narastanie nacieku. Jeśli dojdzie do zatkania kanalika, woda znajduje sobie nowe ujście i spływając po powierzchni stalaktytu, buduje jego nowe warstwy

Stalagmit – naciek jaskiniowy, grawitacyjny osiągający duże rozmiary. Może występować w postaci słupa, stożka, guza itp. Narasta od dna jaskini krasowej ku górze wskutek wytrącania się węglanu wapnia z kapiącej ze stropu wody – w przypadku jaskini lodowej – jej zamarzania. Stalagmitowi odpowiada zazwyczaj stalaktyt w stropie jaskini, w wyniku ich połączenia powstaje kolumna zwana stalagnatem.

Wywierzysko, reokren – typ źródła o silnym wypływie. Najczęściej występuje w regionach górskich. Jest to przeważnie źródło typu wokluzyjskiego (od nazwy francuskiej miejscowości - Fontaine-de-Vaucluse) – nazwa źródła, w którym wypływają na powierzchnię wody podziemne na obszarach krasowych. Wydajność takiego źródła może być znaczna, jeśli jest mniejsza od ilości wody wpływającej do ponoru (wchłonu) jest to ujemny bilans zlewni. Przykładem wywierzyska jest Lodowe Źródło w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach.

Mogot (ostaniec krasowy, hum) - forma krasu powierzchniowego będąca kopiastym, stromościennym pagórem, zbudowana ze skał wapiennych, które nie uległy rozpuszczeniu przez wodę. Wysokość mogotów dochodzi do 25 m, szerokość od 10 do 200 m. Występuje w klimacie ciepłym i wilgotnym. Mogoty są formami krasu wieżowego. Występują na równinach Jamajki, Kuby, Filipin, Wietnamu, Chin, Chorwacji.

Erozja rzeczna - żłobienie powierzchni Ziemi przez wodę rzeczną, polegające na pogłębianiu (erozja denna), przesuwaniu (erozja boczna) i wydłużaniu (erozja wsteczna) koryta rzecznego. Zasięg i tempo erozji rzecznej zależą od prędkości przepływu, rodzaju ruchu wody, ilości i rodzaju materiału wleczonego, odporności podłoża, spadku i przebiegu koryta. Zakres erozji rzecznej jest ograniczony przez położenie bazy erozyjnej.

Erozja denna inaczej erozja wgłębna – erozja prowadząca do pogłębienia koryta rzecznego i doliny rzecznej. Działa przede wszystkim w górnym biegu rzeki, gdzie spadek jest duży i wody mogą wymywać i transportować duże ilości materiału skalnego. Erozja denna odbywa się przede wszystkim na drodze abrazji rzecznej przez tarcie o dno koryta głazami wleczonymi po nim. Efektem erozji dennej jest tworzenie się głębokich, coraz węższych dolin w kształcie litery V o stromych brzegach, stopniowo się osypujących i ulegających złagodzeniu.

Erozja wsteczna - rodzaj erozji prowadzący do cofania się progów w korycie rzecznym i rozcinania zamknięcia doliny, a przez to najczęściej do wydłużania doliny w górę rzeki.

Meander (inaczej zakole) – fragment koryta rzeki o kształcie przypominającym pętlę lub łuk. Jest to forma związana z krętym przebiegiem koryta rzeki, tworzącym zakręty, pętle i nawroty. Brzegi koryta w obrębie meandru są odmiennie wykształcone: wklęsły (zewnętrzny) – jest stromy wskutek podcinania przez nurt rzeki (erozja boczna); również rzeka u stóp tego brzegu jest najgłębsza; wypukły (wewnętrzny) – łagodny; zachodzi na nim odkładanie osadu w postaci łachy meandrowej (łacha; odsyp)

Starorzecze (jezioro przyrzeczne, paleomeander) – jezioro leżące na dnie doliny rzecznej, będące fragmentem jej byłego koryta i odcięte wałem przykorytowym od obecnego nurtu. Ma ona zwykle sierpowaty kształt. Starorzecza powstają najczęściej w dolinach rzek meandrujących przez odcięcie szyi meandru. Ulegają one jednak szybkiemu zanikowi przez zamulanie i zasypywanie osadami z wezbrań rzeki i wzrost roślinności. Ostatecznie może pozostać błotniste zagłębienie zawierające torf.

Akumulacja (agradacja, depozycja, namywanie, nanoszenie) – geologiczny proces gromadzenia się osadów (okruchów mineralnych, skał, szczątek roślin i zwierząt) na dnie zagłębień terenu w wyniku działania: wody, wiatru, lodowca. Akumulacja materiału skalnego zależy od: rzeźby terenu, zmian wilgotności klimatu, roślinności znajdującej się na danym obszarze.

Dolina U-kształtna (żłób lodowcowy) dolina powstała w wyniku przekształcenia doliny V-kształtnej przez lodowiec górski. Profil takiej doliny przypomina literę "U": charakteryzuje się ona stromymi ścianami skalnymi (niem. Trogwand) i stosunkowo płaskim dnem zazwyczaj wypełnionym osadami morenowymi lub pochodzącymi ze stoków (stożki piargowe, aluwialne i koluwia osuwiskowe). Ma ona przebieg bardziej prostolinijny niż dolina rzeczna, z której została uformowana. Dodatkowo w przeciwieństwie do dolin rzecznych, żłób lodowcowy może posiadać niewyrównany profil podłużny, a przegłębione dno żłobu może sięgać poniżej poziomu morza (skalne dna dolin alpejskich, Sognefjord w Norwegii). Jest to element charakterystyczny dla obszarów wysokogórskich, które są lub były w przeszłości zlodowacone. Żłoby lodowcowe formowane są przez lodowce górskie (Alpy, Tatry) lub też strumienie lodu na obrzeżach lądolodów i czap lodowych (Grenlandia, Skandynawia). W Polsce przykładem są doliny tatrzańskie, np. Dolina Roztoki. Specyficznym przypadkiem doliny U-kształtnej jest fiord.

Dolina V-kształtna – typ doliny, której przekrój poprzeczny zbliżony jest kształtem do litery V. Charakteryzuje się stromymi zboczami pokrytymi drobnym materiałem skalnym - zwietrzeliną oraz wąskim dnem, w którym płynie potok. Doliny te występują głównie na obszarach górskich - w górnych biegach rzek. Powstają wskutek erozji dennej, z upływem czasu dolina staje się coraz głębsza i szersza.

Morena – materiał skalny transportowany lub osadzony przez lodowiec lub lądolód.

Pradolina – element rzeźby terenu stanowiący szerokie obniżenie o płaskim dnie. Powstała w czasie cofania się lądolodu na jego przedpolu w wyniku działalności wód z topniejącego lodowca i wód rzecznych płynących z południa, które połączywszy się utworzyły ogromne rzeki, płynące w kierunku zachodnim, zgodnie z ogólnym nachyleniem kontynentu europejskiego.

Sandr – rozległy, bardzo płaski stożek napływowy zbudowany ze żwirów i piasków osadzonych i wypłukanych przez wody pochodzące z topnienia lądolodu. Powstaje podczas regresji lub postoju lądolodu na jego przedpolu. Sandry zbudowane są z materiału piaszczystego i żwirowego ułożonego warstwami, jedna nad drugą (podobnie jak rzeczne ławice piaszczyste). Stanowią zwykle pokrywy o znacznej powierzchni (do kilku tysięcy km2)

Firn – forma przejściowa między śniegiem i lodem firnowym. Gęstość: 0,4-0,8 g/cm3. Powstaje w wyniku przeobrażenia luźnych kryształów śniegu w agregaty ziaren lodu o średnicy dochodzącej do kilku milimetrów. Proces ten zachodzi podczas wielokrotnego podtapiania, a następnie zamarzania śniegu. Nie bez znaczenia jest też nacisk warstw nadległych - czyli kumulującego się śniegu.

Abrazja – jeden z procesów erozyjnych. Polega na ścieraniu podłoża skalnego przez luźny materiał skalny przemieszczany przez prądy rzeczne i morskie, falowanie wód, przypływy i odpływy morskie, lodowce i wiatry, także na wzajemnym ścieraniu materiału skalnego, wskutek czego ulega on rozdrobnieniu i obtoczeniu. Zachodzi na stromych, skalnych brzegach dużych zbiorników wodnych, takich jak oceany, morza i duże jeziora. Pewne znaczenie ma również rozpuszczanie skał przez wodę. Efektem działania abrazji jest powstawanie klifu i platformy abrazyjnej, osiągającej zazwyczaj szerokość od kilku do kilkunastu metrów (rzadziej – gdy poziom morza powoli się podnosi lub ląd się obniża – nawet do kilkudziesięciu km (np. wybrzeża Norwegii)).

Klif, faleza, urwisko brzegowe, brzeg wysoki – stroma, często pionowa ściana brzegu morskiego lub jeziornego, utworzona wskutek podmywania brzegu przez fale (procesu abrazji) zachodzącego u jej podstawy na styku z platformą abrazyjną.

Mierzeja - wał zbudowany z piasku naniesionego z brzegu przez prądy przybrzeżne, odcinający częściowo lub całkowicie zatokę lub zalew od pełnego morza. Tworzy się na przedłużeniu wybrzeży, półwyspów itp. Przykładem nietypowej mierzei, zwanej kosą, która nie biegnie wzdłuż lądu, lecz wchodzi daleko w głąb morza, jest Mierzeja Helska, która z geograficznego punktu widzenia jest barierą dla Zatoki Puckiej. Mierzeje występują na polskim wybrzeżu (Półwysep Helski, Mierzeja Wiślana).


Zatoka – część zbiornika wodnego (oceanu, morza, jeziora) wcinająca się w ląd, ograniczona często od wód otwartych przylądkami lub małymi wyspami, przy czym rozmiary i kształt tego akwenu nie mają większego znaczenia.



Wybrzeże fiordowe - rodzaj wybrzeża wysokiego, które powstaje w wyniku zalania morzem długich, wąskich, głębokich (U-kształtnych) dolin polodowcowych (fiordów) na obszarach górskich. Doliny te tworzą zatoki (do kilkuset km długości) o stromych ścianach sięgających kilometra wysokości. Wybrzeże to występuje m.in.: w płn.-zach. Norwegia, Nowa Zelandia, Szkocja, Alaska, Antarktyda, Grenlandia, pd. Chile. Najdłuższy fiord: Scoresby Sund we wschodniej części Grenlandii (350km), w Europie: Sognefjord w Norwegii (204 km)



Deflacja – wywiewanie przez wiatr drobnego materiału skalnego (piasku bądź pyłu). Występuje głównie na pustyniach, wybrzeżach mórz i przedpolach lodowców. Powoduje stopniowe obniżanie się obszaru. Tworzy charakterystyczne formy, takie jak misy deflacyjne, ostańce deflacyjne czy bruk deflacyjny.



Korozja – procesy stopniowego niszczenia materiałów, zachodzące między ich powierzchnią i otaczającym środowiskiem. Zależnie od rodzaju materiału dominujące procesy mają charakter reakcji chemicznych, procesów elektrochemicznych, mikrobiologicznych lub fizycznych (np. topnienie i inne przemiany fazowe, uszkodzenia przez promieniowanie).



Grzyb skalny – forma skalna składająca się z bloku wspartego na cienkiej kolumnie, przypominająca grzyb. Najczęściej zbudowana z piaskowców, rzadziej zlepieńców, skał piroklastycznych, granitów i in. Różne mogą być procesy prowadzące do powstania grzybów skalnych, powstaje na skutek erozyjnej działalności wiatru (korazja), podsiąkanie.

Oz – wał lub silnie wydłużony pagórek o wysokości najczęściej kilkunastu metrów i długości nawet kilkudziesięciu kilometrów, wyniesiony wskutek osadzania piasku i żwiru przez wody płynące pod lądolodem, w jego szczelinach lub na powierzchni. Ozy zbudowane są z piasków i żwirów, ułożonych poziomymi lub skośnymi warstwami. Niekiedy pokryte są cienką warstwą gliny. Zwykle wał ozu jest na przemian węższy i szerszy, przy czym rozszerzenia są wyższe, zwężenia zaś niższe. Górna powierzchnia wału niekiedy jest płaska i biegnie poziomo (podobnie jak w nasypach kolejowych). Zbocza ozów są zwykle strome.

Dorzecze – zlewnia danej rzeki, czyli cały obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do systemu określonej rzeki. Granicą dorzecza jest dział wodny, a jego punktem zamykającym – ujście danej rzeki do recypienta.