Wulkanizmem nazywamy ogół procesów związanych z wydobywaniem się lawy i innych materiałów wulkanicznych z głębi skorupy ziemskiej na ich powierzchnię. Wulkanizm należy do procesów endogenicznych, wyzwalanych siłami z wnętrza Ziemi. Miejscami wydobywania się materiałów wulkanicznych z wnętrza Ziemi są wulkany, a sam proces wydobywania się nosi nazwę erupcji. W trakcie erupcji z wulkanu wydostają się płynne lub półpłynne lawy, materiały piroklastyczne (bomby wulkaniczne, lapilli, popioły wulkaniczne) oraz gazy, czyli ekshalacje wulkaniczne.
Współcześnie na świecie znajduje się ok. 450 czynnych wulkanów,w tym ok. 80 podmorskich. Niektóre stożki wulkaniczne osiągają wielkie rozmiary; szereg wulkanów andyjskich przekracza 6000 m n.p.m.
Jest wśród nich najwyższy czynny wulkan świata – Ojos de Salado, drugi co wysokości szczyt Ameryki Południowej. Wygasłym wulkanem jest m.in. kulminacja Afryki – Kibo. Liczne czynne wysokie wulkany znajdują się w Ameryce Północnej (Góry Wrangla, Kordyliera Wulkaniczna), Indonezji, Japonii, na Kamczatce. Szczególne miejsce zajmują tu wulkany hawajskie, które wznoszą się co prawda „tylko” powyżej 4000 m, jednak ich podstawą jest dno oceaniczne znajdujące się poniżej 5000 m; stąd są to, pod względem wysokości względnej, najwyższe góry świata.
Wydobywająca się z wnętrza Ziemi magma nie zawsze dociera na powierzchnię (jak to się dzieje w przypadku procesów wulkanicznych), niekiedy krzepnie we wnętrzu skorupy ziemskiej. Ogół zjawisk tego rodzaju nosi nazwę plutonizmu. Proces wdzierania się magmy w płytsze warstwy litosfery bez wydostawania się jej na powierzchnię to intrudowanie, natomiast powstające w jego wyniku podziemne masywy, skupienia, żyły i wtrącenia, zbudowane z zastygniętej magmy– to intruzje.