Można określić poprzez zmianę masy, stężenia lub objętości reagenta w jednostce czasu. Szybkość nie jest wielkością stałą, lecz w miarę postępu reakcji zmienia się. Szybkość reakcji chemicznej zależy od wielu czynników:
- rodzaju i stężenia reagentów – zakładając, że reakcja przebiega bez etapów pośrednich, można w niektórych przypadkach (T =const.) przyjąć, że szybkość reakcji zależy wyłącznie od stężenia substratów i tylko w tych warunkach można napisać równanie kinetyczne, które zwykle dla reakcji np. aA + bB → produkty przyjmuje postać: v = k · [A]a · [B]b
gdzie:
v – szybkość reakcji chemicznej,
k – stała szybkości reakcji,
[A], [B] – stężenia molowe reagentów,
a, b – współczynniki zwane rzędami reakcji względem odpowiednich reagentów,
a + b – całkowity rząd reakcji.
Reakcje, których szybkość nie zależy od stężenia substratów, są nazywane reakcjami zerowego rzędu, np. reakcje fotochemiczne. W przypadku reakcji wieloetapowych, każdy z etapów zachodzi z inną szybkością. Najpowolniejszy z nich, zwany etapem limitującym, decyduje o szybkości całej reakcji. Stężenia substratów tego procesu – co można wyznaczyć jedynie na drodze eksperymentalnej – pojawiają się w równaniu kinetycznym.
- temperatury – szybkość reakcji chemicznej rośnie na ogół wyraźnie ze wzrostem temperatury, poprzez wzrost wartości stałej szybkości reakcji:
Energię aktywacji można zdefiniować jako najmniejszą wartość energii jaką muszą posiadać cząstki (drobiny) reagentów, aby zapoczątkować reakcję między nimi.
Zależność temperaturową określa również reguła van’t Hoffa: przy wzroście temperatury o 10 stopni K, szybkość reakcji rośnie od 2 do 4 razy.
- rodzaju rozpuszczalnika – szczególnie istotne w reakcjach pomiędzy związkami organicznymi,
- promieniowania elektromagnetycznego – dla reakcji fotochemicznych,
- rozdrobnienia i mieszania reagentów,
- ciśnienia – w przypadku reakcji przebiegającej z udziałem reagentów gazowych szybkość reakcji rośnie ze wzrostem ciśnienia,
- obecności katalizatora.