Współcześnie działające partie w coraz mniejszym stopniu odwołują się do sztywnych założeń wynikających z doktryny lub ideologii, a w swoim działaniu muszą uwzględniać koniunkturę polityczną i nastroje społeczne.
Nakłada to na partie obowiązek opracowania strategii uwzględniającej zmiany poparcia ze strony swojego elektoratu. W swoich działaniach muszą się kierować dobrem ogółu społeczeństwa.
Najbardziej uniwersalne i najczęściej stosowane kryterium podziału partii politycznych wynika ze źródeł doktryny politycznej, z którą się w mniejszym lub większym stopniu identyfikują. Stosowanie takiego podziału jest o tyle ważne, że wyjaśnia stosunek partii do najważniejszych problemów współczesnego świata.
| Typologia partii politycznych | |
| partie konserwatywne | Odwołują się do doktryny konserwatywnej. Najważniejsze elementy w ich programie to: silne struktury państwowe wewnętrzne i zewnętrzne,gospodarka rynkowa, sympatia dla sytemu monarchicznego, silnie zarysowany antysocjalizm. Przykładowe partie: Partia Konserwatywna (CP) w Wielkiej Brytanii. |
| partie chrześcijańskie | Odwołują się do społecznej nauki Kościoła, opierają działania polityczne o zasady wynikające z doktryny chrześcijańskiej. W sferze gospodarczej opowiadają się za gospodarką rynkową, z akcentem położonym na poczucie solidarności społecznej bogatych z ubogimi. Partie chrześcijańskie silnie akcentują brak akceptacji dla systemu komunistycznego. Przykładowe partie: Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna i Unia Chrześcijańsko-Społeczna w Niemczech, Centrum Chrześcijańsko--Demokratyczne we Włoszech. |
| partie liberalne | Odwołują się do doktryny liberalizmu lub dokładniej: do różnych odmian doktryny liberalnej. W zależności od przesłanek ideologicznych możemy mówić o partiach liberalno-lewicowych lub liberalno-konserwatywnych.Liberałowie są jednak zgodni w generalnych kwestiach zachowania zasad wolności jednostki i rynku, a także nienaruszalności własności. Przykładowe partie: Wolna Partia Demokratyczna (FDP) w Niemczech, Partia Liberalno-Demokratyczna (LDP) w Wielkiej Brytanii. |
| partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne | Odwołują się do szeroko rozumianych doktryn socjalistycznych lub socjaldemokratycznych. Partie te odrzucają dyktaturę proletariatu i zdobywanie władzy na drodze rewolucji. Opowiadają się za demokracją parlamentarną i rozbudowanym systemem pomocy socjalnej.Przykładowe partie: Partia Pracy (LP) w Wielkiej Brytanii, Partia Socjalistyczna we Francji, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD). |
| partie komunistyczne | Związane ideologicznie z różnymi odmianami myśli komunistycznej odwołują się do marksizmu-leninizmu. Przykładowe partie: Francuska Partia Komunistyczna (FPK), Komunistyczna Partia Chin. |
| partie agrarne (chłopskie) | Powstawały na przełomie XIX i XX wieku. Wyrażają interesy chłopskie,które często są odmienne od interesów innych grup społecznych. Przykładowe partie: Country Party w Australii, Polskie Stronnictwo Ludowe w Polsce, Partia Centrum w Szwecji. |
| partie etniczne i regionalne | Powstały jako wyraz konfliktów wynikających z dążenia do autonomii lub pełnej niepodległości. Stają się odzwierciedleniem konfliktów narodowościowych. Przykładowe partie: Partia Basków w Hiszpanii, Partia Ulsterskich Unionistów w Irlandii. |
| partie ekologiczne | Wykazują dużą aktywność od lat 70. XX wieku. Głoszą potrzebę zwiększenia wpływu obywateli na procesy decentralizacji państwa, są przeciwne globalizacji. Stawiają sobie za cel walkę z zanieczyszczeniem środowiska i obronę pokoju na świecie. Przykładowe partie: Partia Zielonych w Niemczech, Partii Ecologiste we Francji. |
| partie skrajnie prawicowe | Odwołują się do ideologii nacjonalistycznej, rasistowskiej, często faszystowskiej. W swoich programach głoszą wrogość wobec cudzoziemców, innych narodów. Przykładowe partie: National Socialist White People Party w USA,Front Narodowy we Francji. |
Zaprezentowany sposób klasyfikacji partii jest jednym z powszechnie stosowanych, lecz nie jedynym. W innych podziałach za kryterium przyjmuje się strukturę organizacyjną (np. scentralizowane i niescentralizowane), umieszczenie partii w systemie parlamentarnym (parlamentarno-wyborcze i pozaparlamentarne) oraz wielkość i sposób zorganizowania (kadrowe i masowe).