„Ideały są jak gwiazdy, jeśli nie można ich osiągnąć to należy się według nich orientować”. Rozważ powyższy cytat w oparciu o dzieła literatury i własne wnioski.

W okresie współczesnym nam brakuje z pewnością konkretnej, jednoznacznej, wykreowanej przez czynniki społeczno – polityczne idei, co z pewnością rekompensuje odczuwaniem pewnego braku, niedosytu. Dlatego też uważam, że w poszukiwaniu idei należy sięgnąć do jakże bogatych zasobów literatury, sięgających najstarszych epok. Oczywiście postawy ideowe kreowane w tamtych okresach nie mogą być z reguły w pełni zaakceptowane przez współczesnego człowieka. Lecz, jak mówi powyższy cytat, jeśli nie można osiągnąć ideału, to należy się nim kierować we własnych działaniach.
Wręcz każda epoka tworzyła swoje własne, integralne ideały, które były odzwierciedleniem światopoglądów ówczesnej myśli, a które znajdowały adaptację w literaturze.

Biblia jest jednym z najważniejszych źródeł naszej kultury, z niej wyrasta światopogląd, system wartości i ideałów, bogactwo literatury i sztuki. Dla chrześcijan Biblia jest księgą świętą. Jest autorytetem religijnym - wyjaśnia stworzenie świata, opisuje też jego koniec w zgodzie z wiarą swoich wyznawców. Oprócz tego, jest świętą księgą dla całej ludzkości, gdyż stworzyła obowiązujący do dzisiaj ogólnoludzki kodeks moralny, kodeks zasad i wartości. Biblia jest wielką opowieścią o człowieku, o jego uczuciach, namiętnościach, o złożoności ludzkiej natury. Pokazuje ludzki błąd i ludzką znakomitość. Jest nauczycielką trudnego optymizmu, tworzy bowiem optymistyczny wizerunek człowieka, który choć jest istotą kruchą i słabą, często upadającą, ale zawsze korzystając z bezcennego daru Boga, czyli rozumu i wolnej woli, może piąć się do doskonałości, wybrać dobro. Pismo Święte porusza również wiele problemów trudnych, takich jak cierpienie. Doskonałą odpowiedź na pytanie: "czy cierpienie ma sens?" znajdujemy w "Księdze Hioba". Nowy Testament zawiera głęboką interpretację istoty człowieczeństwa, zawartą w nauce Chrystusa. Według niej ludzie wobec Boga są równi, a miarą ich wartości nie jest pozycja społeczna ani materialna czy wykształcenie, lecz zdolność do miłości bliźniego. Doskonale jest to widoczne w "Kazaniu na górze".

Inną epoką przedstawiającą bardzo cenne ideały jest Średniowiecze. W średniowieczu dominowała głównie wiara rzymskokatolicka. Człowiek całe swoje życie poświęcał Bogu. Ideał świętego i ascety, określający reguły życia pobożnego człowieka, który wyrzeka się dóbr doczesnego życia, pokutą, ubóstwem, cierpieniem i dobrymi uczynkami oraz ciągłą myślą o Bogu przygotował się na śmierć, która prowadzić miała do wiecznego zbawienia w niebie.

Egzystencja ziemska ascety naznaczona była ciągłą pamięcią o śmierci (słynne: memento mori), a jego życie podporządkowane zostało właściwemu przygotowaniu się do chrześcijańskiej śmierci. Literacką realizacją ideału ascety był tytułowy bohater "Legendy o Św. Aleksym” – Św Aleksy, Św. Franciszek z Asyżu oraz Szymon Słupnik. Ideał władcy określał przymioty cechujące doskonałego monarchę rządzącego państwem, a więc odwagę, waleczność, mądrość, wierność wobec Boga i religii chrześcijańskiej oraz sprawiedliwość i troskę o poddanych. W literaturze przykładami idealnych władców byli Karol Wielki i Bolesław Chrobry. W swojej kronice Gall Anonim przedstawia Bolesława Chrobrego jako "władcę bez zastrzeżeń". Ma wszystkie cechy idealnego władcy, podobnie jak Karol Wielki, którego możemy poznać z "Pieśni o Rolandzie". W postępowaniu Karola Wielkiego można wyróżnić cechę negatywną. W dzisiejszych czasach każdy może wyznawać inną religię i nikt nie może mu nic zarzucić, jeśli swoim postępowaniem nie zakłóca spokoju innych ludzi a przecież Karol Wielki organizował wyprawy krzyżowe, podczas których mordowano innowierców. Lecz postępowanie Karola Wielkiego było zgodne z zasadami moralnymi jego czasów, a więc można to uznać za cechę negatywną wyłącznie w naszych czasach. Dzisiaj władca z poglądami średniowiecznymi na pewno nie miałby żadnych szans, aby w ogóle zostać władcą.

Romantyzm natomiast kształtował dość specyficzny wizerunek patriotyzmu, zakładający pełne poświęcenie dla spraw kraju, a nawet oddanie życia. Jest to niezwykle głęboki patriotyzm, wręcz przesadnie rozumiany, lecz sama koncepcja dbania o dobro i niezawisłość ojczyzny jest wartością bardzo dobrą sama w sobie. Bohaterowie tacy jak tytułowy „Kordian” Juliusza Słowackiego czy Konrad z „Dziadów” Adama Mickiewicza doskonale tę kwestię ilustrują. Obydwaj oni przyjmują na siebie idee poświęcenia się dla dobra ogółu. W przypadku Konrada mamy do czynienia z prometeizmem. Obydwaj bohaterowie są bezgranicznie oddani sprawie wyzwolenia ojczyzny i bez wahania zdolni są oni oddać życie dla idei, w którą wierzą. Także Konrad Wallenrod – tytułowy bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza prezentował niezwykle głęboki patriotyzm, zakorzeniony w nim głębiej, niż ideały rycerskie, które zaprzedaje w imię walki za Ojczyznę i silniejszy niż miłość do ukochanej żony i rodziny, którą zostawia, by wypełnić swą misję. Wallenrod także charakteryzuje się wielkim poświęceniem i oddaniem sprawie walki na rzecz Ojczyzny, która jest dla niego droższa niż wszystko co kocha.

Rzecz jasna pełne zaakceptowanie idealistycznych postaw romantycznych jest dla współczesnego człowieka praktycznie niemożliwe to jednak dbałość o Ojczyznę i jej dobro warto się od romantyków nauczyć. Choć dzisiejsze realia nie dają szansy na wykazanie się tak głębokim patriotyzmem, jakim prezentowali swą postawą bohaterowie romantyczni, lecz jednak sama idea poświęcenia dla dobra kraju niekoniecznie poprzez walkę narodowowyzwoleńczą, ale poprzez działanie na rzecz poprawy jej bytu ogólnonarodowego czy społecznego.
Doskonałym przykładem tego typu literatury są utwory pozytywistyczne, Pozytywiści propagują idee pracy, do tego pracy u podstaw, pracy z ludem i dla ludu zamiast walki zbrojnej, jedność społeczeństwa, a nie działanie poszczególnych jednostek. Pozytywiści kierowali się w życiu rozsądkiem, a nie miłością która doprowadziła wielu romantyków do nieszczęścia, a nawet samobójstwa. W powieści „Lalka” B. Prus poprzez charakterystyke bohaterów, zawarł postulaty takie jak: szacunek do nauki, praca u podstaw. Przedstawił trzech idealistów: Rzeckiego, Wokulskiego i Ochockiego. Rzecki był zwolennikiem Napoleona, wierzył niego i w to że on mógł pomóc Polsce w odzyskaniu niepodległości. Wokulski pomagał biedocie, rozumiał los prostytutek, szanował naukę. Mimo że miał majątek po Minclach dalej pracował. Hasło rozwoju nauki Prus głosił przez przedstawienie idealisty Ochockiego. Był on naukowcem, nie interesowały go spotkania towarzyskie. Chciał dojść do czegoś w życiu dlatego wybrał naukę. Wspaniały ten motyw ukazała także Eliza Orzeszkowa w „Nad Niemnem” – swej najsłynniejszej i chyba najlepszej powieści. Ukazane tam rody ziemiańskie, nieco już zubożałe oraz całe środowisko, jakie się wokół nich wytworzyło. Ciekawym zabiegiem jest kreacja bohaterów. Postacie, które w powieści pracują są szczęśliwe . Te zaś, które żyją jak „pasożyty”, żerując na pracy innych cierpią, nie potrafią znaleźć się w tamtych realiach, są prezentowani jako bohaterowie negatywni.

Doskonałym przykładem tego typu literatury są utwory doby młodopolskiej, zawierające w sobie pochwałę pracy, zwłaszcza ofiarniczej, pełnej poświęcenia dla ludu. Można tu wspomnieć chociażby o „Siłaczce” Stefana Żeromskiego. Opowiadanie zawiera historię młodej nauczycielki Stanisławy Bozowskiej, która poświęciwszy miłość, szczęście osobiste i rodzinne, a w konsekwencji zdarzeń również życie. Przyjęła na siebie obowiązek niesienia kaganka oświaty wśród polskiej prostej i niewykształconej ludności. Uważam, że przykład Stasi Bozowskiej może wiele nauczyć człowieka XX wieku, który przecież nie musi koniecznie porzucać wszystkiego aby poświęcić się pracy społecznej, lecz nie może też o niej zapominać. „Siłaczka” przedstawia nam wspaniałą ideę, a już od nas zależy, czy i jak będziemy ją realizować. Jednak każda próba działania w tym kierunku zasługuje na uznanie.

Podobną postawę jak w „Siłaczce” Żeromskiego zaprezentował w przypadku dr. Judyma – bohatera „Ludzi bezdomnych”. Judym był młodym i pełnym zapału lekarzem, który w imię poświęcenia dla najniższych warstw społecznych wchodzi w konflikt ze środowiskiem lekarskim, co prowadzi do zrujnowania jego kariery. Kkieruje się on ideałami i zasadami głoszonymi przez pozytywistów. Dotyczy to przede wszystkim pracy u podstaw odnoszącej się do podniesienia higieny i warunków życia ludności, ale także do likwidacji przyczyn szerzenia się chorób i ubożenia ludności. Młody lekarz bez reszty poświęca się tym celom, jest społecznikiem i altruistą, a za swoje działania nie oczekuje zapłaty Dr. Judym, podobnie jak Stasia Bozowska zdolny jest poświęcić wszystko dla poprawy warunków bytowania najniższych warstw społecznych. Obydwoje uważają to za swój społeczny, zawodowy i moralny obowiązek i nie szczędzą wysiłków, by swoje zamierzenia realizować.
Bohaterowie tacy jak Bozowska i Judym są przykładami filantropów, poświęcających się bezinteresownie i z pełnym zaangażowaniem. Dla współczesnego człowieka są oni przykładem zainteresowania problemami społecznymi i prób przeciwdziałania negatywnych zjawisk społecznych. Uważam, że człowiek XX wieku mógłby się wiele w tym temacie od nich nauczyć.

Mnogość różnych ideałów obowiązujących przez rozmaite epoki sprawia, że człowiek XX wieku, człowiek przyszłości może się wiele nauczyć czerpiąc nauki z przeszłości, z czasów już przeminionych. Literatura dawnych epok tworzyła ideały w oparciu o istniejące ówczesne realia i ściśle związane z sytuacją społeczno – polityczną tamtego okresu, mino to jednak pewne aspekty ideologiczne, na jakie możemy natrafić bezprecedensowo możemy uznać ponadczasowymi i polecić je współczesnemu człowiekowi. Mądrość przeszłości powinna być naszym skarbem, z którego potrafilibyśmy korzystać.