Sytuacja Żydów w Polsce w latach 30-tych i 40-tych przedstawiana w literaturze.

Wrogość wobec Żydów, ich inności religijnej i obyczajowej, zwana powszechnie antysemityzmem, istniała już od niepamiętnych czasów. Literatura polska zainteresowała się tym tematem dopiero w pozytywizmie (Mendel Gdański, Konopnickiej), ale prawdziwy „wysyp” utworów o tejże tematyce nastąpił w XX wieku. Punktem kulminacyjnym antysemityzmu w Europie, a zwłaszcza w Polsce, był okres okupacji hitlerowskiej. O sytuacji Żydów w tym okresie piszą m.in. Tadeusz Różewicz, Andrzej Szczypiorski, Władysław Broniewski.

Czesław Miłosz także podejmuje się tego tematu, czego potwierdzeniem jest np. wiersz Campo di Fiori. Przedstawione są tu dwa wydarzenia historyczne: śmierć Giordana Bruna i powstanie w żydowskim getcie warszawskim. Garstka powstańców chciała pokazać światu, że potrafią godnie walczyć i umierać, że sami mogą wybrać sobie rodzaj śmierci. Giordano Bruno natomiast zginął skazany przez Kościół za herezję, uznając teorię Kopernika. Łącząc te dwa – jakże różne na pozór – wydarzenia, poeta stara się zwrócić uwagę czytelnika na problem obojętności ludzi wobec nieszczęścia drugiego człowieka. Powstańcy żydowscy umierają tak samo jak wielki myśliciel – w samotności. Ich miejsca śmierci tętnią życiem – na placu Campo di Fiori ludzie zajmują się handlem i swoimi sprawami, a tuż obok getta, odgrodzonego murem, Niemcy ustawili karuzelę, na której bawią się Warszawiacy. Spalonymi strzępami papierów unoszącymi się na wietrze, odgłosami strzałów, rzezią dokonywaną na Żydach nikt się nie przejmuje. Egoizm, obojętność ludu warszawskiego powoduje, iż staje się on katem.

Andrzej Szczypiorski w Początku ukazuje czas totalnej zagłady Żydów, pośrednio zaś sytuację w getcie warszawskim jako tło zdarzeń i motywy postępowania samych Żydów. Ludzie ginęli – w piecach krematoryjnych, przez rozstrzelanie. Niektórym zorganizowano pomoc, ale żyli w upodleniu, ukrywali się (np. Henryk Fichtelbaum). Niemcy skazali Żydów na zagładę bez względu na jakiekolwiek okoliczności. Jeżeli przez pewien czas pozwolili im żyć, to tylko dlatego, że Żydzi stanowili darmową siłę roboczą, źródło bogactw. Początek nie mówi tylko o jednej narodowości. Porównuje ze sobą Polaków, Niemców i Żydów. Śledząc losy swoich bohaterów pisarz obala ustalone stereotypy, że Polak to męczennik sprawy narodowej, w każdym celu jednostka szlachetna, a Żyd to handlarz, kosmopolita kaleczący polski język, człowiek myślący tylko o interesach, zamknięty w kręgu biblijnej tradycji, Niemiec zaś to morderca i osoba nienawistna każdemu Polakowi czy Żydowi. Analizując relacje pomiędzy tymi trzema społecznościami Szczypiorski ukazał, iż w każdym narodzie są jednostki szlachetne i podłe – nawet wśród Żydów znaleźli się zdrajcy (Bronek Blutman).

W Balladach i romansach Wł. Broniewskiego autor przedstawił losy trzynastoletniej Żydówki – Ryfki. Stanowi ona w utworze centrum wojennej sytuacji, biega wśród ruin, samotna ze świadomością śmierci najbliższych. Tragedia wojenna stała się przyczyną tragedii dziecka, spowodowała obłęd. Śmierć Ryfki otrzymuje wymiar sakralny poprzez zestawienie ze śmiercią Chrystusa. Etyczny wymiar Golgoty i śmierci Jezusa jest oczywisty. Jest to ofiara – odkupienie. Ryfka będąca symbolem żydowskiego cierpienia umiera jak Syn Boży. Może więc męczeńskiej śmierci Żydów nadaje poeta wymiar sakralny, uświęcając niejako ofiary bestialskich zbrodni holokaustu.