Nastroje społeczne w kwietniu 2004 r.

Nastroje społeczne są slotem subiektywnych ocen i oczekiwań dotyczących jakości życia w kraju. Kształtują się według indywidualnych i środowiskowych standardów i aspiracji i w pewnej tylko mierze odpowiadają obiektywnym wskaźnikom opisującym socjalno – ekonomiczną rzeczywistości życia w kraju. Mimo swych subiektywnych źródeł stan nastrojów w danym momencie istnieje jako zjawisko obiektywne i zawiera w sobie potencjalne możliwości oddziaływania na przebieg procesów społecznych i ekonomicznych. We wszystkich nowoczesnych społeczeństwach prowadzone są pomiary nastrojów społecznych w skali masowej. Statystycznie wyrażają się one w proporcjach deklaracji pozytywnych ( poczucie zadowolenia i nadziei na poprawę ) i negatywnych ( poczucie niezadowolenia i braku perspektyw ). Proporcje te zmieniają się w czasie. Czynnikami modyfikującymi opinie w skali masowej mogą być oczywiście tylko te wydarzenia i procesy, które dotyczą szerokich kręgów społecznych powszechnie uznawanych wartości, są szeroko nagłośnione i komentowane w środkach przekazu, bezpośrednio odczuwalne w życiu codziennym, bądź o przewidywalnych skutkach dla społeczeństwa, czy określonych kręgów społecznych. Wydarzenia losowe dotyczące jednostek, czy poszczególnych rodzin, nie znajdują odzwierciedlenia w masowych badaniach, gdyż według prawa wielkich liczb ich „ładunki” pozytywne i negatywne „znoszą się” wzajemnie w statystycznej masie. W socjologicznych badaniach ankietowych wskaźnikami nastojów społecznych są pytania o stopień zadowolenia z aktualnych warunków życia, sytuacji gospodarczej kraju, a także pytania dotyczące przewidywań na przyszłość, wyrażające stopień optymizmu. Forma tych pytań musi być na tyle ogólna, by można je było powtarzać w identycznym brzmieniu w różnym czasie i zmieniających się warunkach. Długotrwała obserwacja pozwala uchwycić trwałe tendencje wzrostu bądź spadku wskaźników: poprawę bądź pogarszanie się nastrojów społecznych a także chwilowe ich wahania pod wpływem określonych wydarzeń.

Nastroje społeczne w kwietniu:
• Opinie dotyczące ogólnej sytuacji w kraju s ą w kwietniu tak samo złe jak w marcu. Tylko co szósty ankietowany (16%) pozytywnie ocenia kierunek rozwoju tej sytuacji, zdecydowana większość zaś (74%, spadek o 1 punkt) wyraża się o nim krytycznie.
• Minimalnie pogorszyły się i tak już bardzo negatywne oceny sytuacji politycznej. Już prawie trzy czwarte badanych (72%, wzrost o 2 punkty) krytykuje życie polityczne w kraju, a zaledwie 2% (spadek o 2 punkty) ocenia je pozytywnie. Nigdy wcześniej nie było tak wysokiego odsetka ocen negatywnych w tej dziedzinie.
• Nieco zmalał krytycyzm w opiniach o sytuacji gospodarczej, nadal jednak 66% ankietowanych (spadek o 4 punkty) uważał, że jest ona zła, a tylko 6% (wzrost o 1 punkt) wystawia oceny pozytywne. Pogorszyły się oceny sytuacji w zakładach pracy: wprawdzie nie zmieniła się liczba pracujących zadowolonych z kondycji swoich zakładów (40%), ale o 5 punktów (do 30%) wzrosła liczba niezadowolonych; mniej osób ni ż w marcu (28%, spadek o 5 punktów) określa tę sytuację jako przeciętną.
• Opinie o warunkach życia ankietowanych i ich rodzin są niemal takie same jak przed miesiącem: prawie jedna czwarta (23%) uważał, że żyje im się dobrze, i niemal tyle samo (24%) jest przeciwnego zdania. Ponad połowa badanych (53%) ocenia poziom swego życia jako przeciętny (ani dobry, ani zły). Nie odnotowano też znaczących zmian w ocenach warunków materialnych gospodarstw domowych.
• Nieco lepsze niż w marcu są przewidywania dotyczące zmian w najbliższym roku zarówno ogólnej sytuacji w kraju, jak i sytuacji politycznej i gospodarczej.
Mimo zawirowań na scenie politycznej i coraz to nowych afer i skandali, o jakich głośno w środkach masowego przekazu, kwietniowy sondaż przyniósł niewielkie zmiany wskaźników nastrojów społecznych. Opinie o sytuacji bieżącej są niemal takie same jak przed miesiącem. Wyraźniej pogorszyły się jedynie oceny sytuacji w zakładach pracy, natomiast o minimalnym spadku krytycyzmu możemy mówić w odniesieniu do opinii o sytuacji gospodarczej. Na miesiąc przed wejściem do Unii Europejskiej nieco poprawiły się przewidywania dotyczące rozwoju sytuacji w omawianych dziedzinach w ciągu najbliższego roku. Opinie o rozwoju ogólnej sytuacji w kraju są obecnie tak samo negatywne jak w marcu (zmiany w granicach błędu statystycznego). Tylko co szósty ankietowany (16%) uważał, że sytuacja w Polsce zmierza w dobrym kierunku, a trzy czwarte (74%) jest przeciwnego zdania.

Tabela 1
Czy ogólnie rzecz biorąc sytuacja w naszym kraju zmierza w dobrym czy też złym kierunku? Wskazania respondentów według terminów badań
IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV
2003 2004
w procentach
W dobrym
W złym
Trudno powiedzieć 15
75
10 28
58
14 28
58
14 27
60
13 28
59
13 25
64
11 20
67
13 19
71
10 25

63
12
18

72
10

16

75
9 16

74
10






Na opinie ankietowanych wpływa przede wszystkim ich sytuacja materialna - wysokość dochodów na osobę oraz oceny warunków bytu własnego gospodarstwa domowego. Lepiej niż inni postrzegaj ą rozwój tej sytuacji najmłodsi badani, zwłaszcza uczniowie i studenci, oraz osoby ze średnim i wyższym wykształceniem. Pozytywnym opiniom na temat tego, co się dzieje w kraju, sprzyja również identyfikowanie się z lewicą. Zróżnicowanie ocen związane z poglądami politycznymi jest szczególnie widoczne wśród potencjalnych wyborców głównych partii i ugrupowań. Negatywne oceny rozwoju sytuacji w Polsce przeważają we wszystkich analizowanych elektoratach, ale stosunkowo najmniej jest ich wśród sympatyków PO oraz koalicji SLD-UP. Przy tym co trzeci zwolennik SLD-UP pozytywnie ocenia obecną sytuację w kraju, a wśród wyborców PO dobrych ocen jest trochę mniej. W elektoratach Samoobrony (83%), PiS (81%) oraz LPR (80%) i PSL (79%) zdecydowanie dominują opinie krytyczne. Od marca prawie nie zmieniły si ę oceny sytuacji politycznej (2-punktowe zmiany mieszczą się w granicach błędu statystycznego), jednak już prawie trzy czwarte badanych (72%) krytykuje życie polityczne kraju, a zaledwie 2% ocenia je pozytywnie. Tak wysoki odsetek opinii negatywnych w tej dziedzinie odnotowujemy po raz pierwszy od 1989 roku, tzn. odkąd zaczęliśmy ją systematycznie badać.

Tabela 2
Jak Pan(i) ogólnie ocenia
obecną sytuację polityczną
w Polsce? Czy jest ona: Wskazania respondentów według terminów badań
IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV
2003 2004
w procentach
- dobra
- ani dobra, ani zła
- zła
Trudno powiedzieć 3
20
68
9 5
25
58
12 5
25
61
9 4
27
61
8
5
23
63
9
4
29
60
7
4
26
60
10
3
24
63
10 4

25
64
7

4

28
60
8


4

24
63
9

4

20
70
6

2

20
72
6




Niezadowolenie z sytuacji politycznej w kraju częściej wyra ż aj ą osoby deklarujące poglądy prawicowe niż centrowe czy lewicowe. Krytycyzm rośnie też wraz z poziomem wykształcenia badanych. Natomiast im lepsze oceny własnych warunków materialnych, tym mniej opinii negatywnych. Nieco lepsze niż przed miesiącem są opinie o sytuacji gospodarczej w Polsce. Zmalał (o 4 punkty) odsetek ankietowanych oceniających ją negatywnie, nadal jednak niewiele osób wystawia oceny pozytywne.
Negatywne oceny sytuacji gospodarczej zdecydowanie przeważają prawie we wszystkich kategoriach i grupach społecznych. Stosunkowo najwięcej jest ich wśród robotników wykwalifikowanych, a najmniej - wśród kadry kierowniczej i inteligencji. Krytycznym opiniom sprzyjaj ą prawicowe i centrowe poglądy polityczne. Im wyższe wykształcenie ankietowanych (a także im lepsze oceny własnych warunków materialnych), tym częstsze dobre oceny sytuacji gospodarczej i rzadsze opinie negatywne. Wyraźny wzrost krytycyzmu odnotowano w opiniach dotyczących sytuacji w zakładach pracy. O 5 punktów (do 30%) wzrosła liczba pracujących niezadowolonych z kondycji swoich zakładów, nie zmieniła się natomiast liczba zadowolonych (40%). Mniej osób niż w marcu (28%, spadek, 5 punktów) określa tę sytuację jako przeciętną. Pogorszyły się zwłaszcza opinie osób zatrudnionych w sektorze prywatnym poza rolnictwem, wyraź nie gorsze nastroje były także wśród rolników. Natomiast poprawę ocen odnotowujemy wśród zatrudnionych w spółkach o własności prywatnej i państwowej. Od marca nie zmieniły się opinie Polaków o tym, jak obecnie żyje się im i ich rodzinom. Prawie jedna czwarta respondentów (23%) uważał, że żyje im się dobrze, i niemal tyle samo (24%) jest przeciwnego zdania. Ponad połowa badanych (53%) ocenia poziom swego życia jako przeciętny (ani dobry, ani zły).

Tabela 3
Czy obecnie Panu(i)
i Pana(i) rodzinie
żyje się: Wskazania respondentów według terminów badań
IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV
2003 2004
w procentach
- dobrze
- ani dobrze, ani źle
- źle
Trudno powiedzieć 21
52
27
0 20
54
26
0 23
52
25
0 19
57
23
1
22
56
23
0
27
52
21
0
21
56
23
0
25
49
25
0 24

52
23
0

22

54
24
1


23

54
23
0

24

52
24
0

23

53
24
0






Opinie na ten temat różnią się, oczywiście, przede wszystkim w zależności od sytuacji materialnej ankietowanych. Najbardziej krytyczni są bezrobotni, rolnicy, gospodynie domowe i renciści. Od marca nie odnotowano znaczących zmian w ocenach warunków materialnych gospodarstw domowych - co czwarty respondent (25%) wyraża zadowolenie, a prawie co trzeci (30%, spadek o 3 punkty) jest niezadowolony. Najczęściej (45% wskazań) warunki te określane są jako przeciętne.
Przewidywania dotyczące rozwoju ogólnej sytuacji w kraju są nieco lepsze niż w marcu. Co prawda nadal ponad dwie piąte respondentów (44%) uważał, że w ciągu najbliższego roku sytuacja w Polsce się pogorszy, jednak nieco więcej niż przed miesiącem (12%, wzrost o 3 punkty) liczy na jej popraw ę. Jedna trzecia badanych (34%, spadek o 4 punkty) sądzi, że nie nastąpią żadne zmiany, a co dziesiąty (10%) nie potrafi przewidzieć rozwoju tej sytuacji.
Jak Pan(i) sądzi, czy w ciągu najbliższego roku sytuacja w Polsce poprawi się, pogorszy czy też się nie zmieni? Wskazania respondentów według terminów badań
IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV
2003 2004
w procentach
- poprawi się
- nie zmieni się
- pogorszy się
Trudno powiedzieć 9
43
39
9 14
47
31
8 14
46
30
10 9
47
36
7
12
45
35
8
14
46
33
7
10
39
41
10
10
34
48
8 11

39
41
9

13

41
36
10


12

37
44
8

9

38
44
9

12

34
44
10





Przewidywania co do rozwoju ogólnej sytuacji w Polsce w ciągu najbliższego roku zależą od wysokości dochodów i od warunków materialnych, w jakich żyją ankietowani (optymizmowi sprzyja poczucie, ż e są one dobre). Ponadto im wyższe wykształcenie, tym częstsze oczekiwania poprawy sytuacji. Stosunkowo dużym optymizmem wyróżniają się też badani o lewicowych poglądach politycznych. Pogorszenia się sytuacji najczęściej obawiają się robotnicy niewykwalifikowani oraz bezrobotni. Wśród potencjalnych wyborców głównych partii i ugrupowań politycznych więcej jest w tej sprawie pesymistów niż optymistów, najczęstsze jednak s ą przewidywania, że nic się nie zmieni i będzie tak samo jak obecnie, co raczej nie jest przejawem optymizmu. Najwięcej osób oczekujących poprawy jest w ś ród zwolenników koalicji SLD-UP oraz wśród
potencjalnych wyborców PO.
Podobnie jak przewidywania co do ogólnej sytuacji, tak i prognozy sytuacji politycznej w Polsce są nieco lepsze ni ż w marcu. Wprawdzie nadal prawie co czwarty respondent (23%) uważał, że w najbliższym roku sytuacja w tej dziedzinie się pogorszy, ale nieco przybyło osób (o 3 punkty, do 16%) oczekujących poprawy, ubyło za ś (o 6 punktów, do 44%) - sądzących, że życie polityczne kraju (oceniane bardzo negatywnie) pozostanie bez zmian.
Poprawiły się tak ż e przewidywania dotyczące sytuacji gospodarczej. O 4 punkty (do 27%) spadła liczba pesymistów, wzrosła natomiast (o 3 punkty, do 18%) liczba respondentów mających nadzieję na poprawę stanu gospodarki w ciągu roku. Nadal najczęstsze jest przekonanie, ż e nic się w tej dziedzinie nie zmieni.


Czy, Pana(i) zdaniem, w ciągu najbliższego roku sytuacja gospodarcza w Polsce: Wskazania respondentów według terminów badań
IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV
2003 2004
w procentach
- poprawi się
- nie zmieni się
- pogorszy się
Trudno powiedzieć 12
47
32
9 14
52
24
11 16
50
21
13 14
50
27
9
15
49
26
10
18
47
25
10
16
45
27
12
15
43
30
12 17

44
27
12

16

44
26
14


15

43
31
11
9

38
44
9
12

34
44
10

14

42
27
13




Niewielkie zmiany odnotowano w przewidywaniach dotyczących poziomu życia ankietowanych i ich rodzin: nadal ponad jedna czwarta (27%, wzrost o 1 punkt) obawia się obniżenia poziomu życia, ale mniej niż połowa (46%, spadek o 5 punktów) sądzi, ż e będzie im się żyło tak samo jak obecnie. Co siódmy respondent (14%, wzrost o 2 punkty) liczy na poprawę w tej dziedzinie. Nadzieje lub obawy co do przyszłości powiązane są w tym przypadku przede wszystkim z sytuacją materialną ankietowanych oraz ich wykształceniem. Odsetki optymistów i pesymistów wzrastają lub maleją zależ nie od oceny warunków materialnych gospodarstwa domowego i wysokości dochodów. Liczba optymistów bardzo wyraźnie rośnie też wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia badanych. Natomiast pesymistyczne nastawienie widoczne jest szczególnie wśród rencistów i emerytów, a tak ż e wśród robotników oraz pracowników fizyczno-umysłowych i bezrobotnych. Optymizmem w postrzeganiu przyszłoś ci wyróżniają się, jak zwykle, ludzie młodzi, w wieku od 18 do 34 lat, oraz uczniowie i studenci. Nieco bardziej optymistyczne ni ż w marcu są przewidywania dotyczące sytuacji w zakładach pracy. Liczba pracujących, którzy oczekuj ą poprawy, wzrosła o 5 punktów (do 15%), ale o 2 punkty (do 20%) wzrosła także liczba obawiających się pogorszenia. Mniej osób niż w marcu (spadek o 3 punkty, do 57%) nie spodziewa się żadnych zmian, mniej też nie ma opinii w tej sprawie (8%, spadek o 4 punkty).

Można przypuszczać, że pozytywne zmiany sytuacji gospodarczej w naszym kraju zaczynają wpływać na nastroje Polaków, gdyż wydarzenia z życia politycznego i społecznego (afery korupcyjne i inne) nie sprzyjają optymizmowi. Lękiem może napawać rozwój sytuacji w Iraku i wzrost zagrożenia terroryzmem. Skutki naszego członkostwa w Unii Europejskiej także mogą budzić obawy. Mimo to nastroje nie pogorszyły się, a prognozy są trochę bardziej optymistyczne niż w marcu. Ale może to był tylko wpływ wiosny?
 
Bibliografia:
1. CBOS – nastroje społeczne w kwietniu 2004.
2. Ewa Sierzputowska, Nastroje społeczne, Raport.