życie
Karierowicz, kariera
Karierę zrobił! – mówił gruby głos. – Za młodu wysługiwał się takim jak my, a ku starości chce mu się fagasować wielkim panom. – Ci dzisiejsi panowie – wtrącił jegomość dychawiczny – tyle warci co i on. Gdzie by to dawniej w hrabskim domu przyjmowali eks-kupczyka, który przez ożenek dorobił się majątku... Śmiech powiedzieć!... – Fraszka ożenek – odparł gruby głos zakrztusiwszy się nieco – bogaty ożenek nie hańbi.Ale te miliony, zarobione na dostawach w czasie wojny, z daleka pachną...
- Kariery tych z Ciepłej i Nowolipek
- Sukcesy utrzymanek
- Kariery artystyczne
- Wątpliwe kariery komunistów
- Nieuczciwi karierowicze epoki dwudziestolecia międzywojennego
- Nieuczciwa droga na tron
- Kariera przez małżeństwo
- Kariery inteligenckie zubożałych dzieci szlacheckich
- Awans ze wsi do miasta
- Bunt przeciw wyścigowi szczurów
- Wyścig szczurów, kariera w wielkich firmach, mediach i mafii
- Złudne nadzieje na łatwą karierę
- Mieszczanin szlachcicem?
Życie króla – kontrast z egzystencją ubogich
Często spotykamy w literaturze sielankowe obrazy z życia władców tego świata. Panujący, w odróżnieniu od poddanych, nie muszą walczyć ani pracować, korzystają z bogactw, owoców cudzej pracy, a innych wysyłają na śmierć. Mówi o tym stylizowany na ludową piosenkę utwór Marii Konopnickiej A jak poszedł król na wojnę . Przypomina on starą prawdę, charakteryzuje świat jako miejsce niesprawiedliwych podziałów społecznych i wynikających stąd zależności: „a najdzielniej biją króle,/A najgęściej...
Gazetowe kreacje
Podobną kreacją „papierowego człowieka”, „gazetowego człowieka” jest jedna z dziewczyn bohatera budzącej kontrowersje powieści Doroty Masłowskiej Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną . Dziewczyna ta jest czytelniczką „Filipinki” wcielającą w życie wszelkie gazetowe porady dotyczące urody i... życia.
Degradacja u Manna
Nie stroni też od motywu przemijania w swych powieściach Tomasz Mann. Saga Buddenbrookowie ukazuje rozkwit i stopniowe chylenie się ku upadkowi, wreszcie całkowity upadek świetnego kupieckiego rodu. Znakomita firma rozpada się, dom zostaje sprzedany, umierają i przeżywają rozczarowania kolejni członkowie rodziny. Dzieje rodu są symbolem przemijania sławy, bogactwa, zdrowia, szczęścia, życia... (z motywem degradacji rodu i upadku miasta spotkamy się również w powieści Gabriela Garcíi...
Czy samobójcy?
Odbierając sobie życie, Antygona zalicza siebie do grona samobójców.Ale czy są też nimi podejmujący nierówną walkę z wrogiem buntownicy, powstańcy, rewolucjoniści, tak jak pan Wołodyjowski czy Roland stający przeciw miażdżącej sile wroga? Wolą narażać młode życie, wolą nawet pogodzić się z własną śmiercią, która jest bardzo prawdopodobna, nie są nawet pewni pośmiertnej sławy (jak Baczyński – żołnierz i poeta, którego można utożsamiać z podmiotem lirycznym większości jego wierszy, np....
Teatr – nasze życie
Teatr bywa też metaforą naszego życia. „Naśmiawszy się nam i naszym porządkom/wemkną nas w mieszek jako czynią łątkom” (czyli kukiełkom)– pisał Jan Kochanowski. Porównywał tym samym życie do przedstawienia teatralnego, które szybko się kończy, a niedecydujący o swym losie aktorzy-kukiełki wędrują do ciemnego worka, tak jak my do grobu. Podobną myśl znajdujemy u Williama Szekspira: Cały świat to teatr. Wszyscy mężczyźni i wszystkie kobiety Są aktorami – wchodzą i znikają... I różne...
życie
stpol. też ‘zachowanie, postępowanie’; od XV w.; ogsłow. < psłow.*žitьje ‘życie’ utworzonego od imiesłowu biernego *žitъ pochodzącego od czasownika *žiti ‘żyć’
„Choroba mistyczna”
W tym samym opowiadaniu Gustaw Herling-Grudziński przytacza uwagę Octave’aMirbeau, iż „Trąd jest chorobą, z której ani się człowiek nie leczy, ani na nią nie umiera”. Przypomina też, że trąd był traktowany jako „choroba mistyczna”. Chory miał świadomość, że jego stan wciąż się pogarsza i nie ma nadziei na wyzdrowienie ani powrót do społeczeństwa – w tej sytuacji jedyną nadzieją była śmierć, a rozpacz była „brakiem nadziei, że można umrzeć”. Przytacza też Grudziński słowa z Księgi...
Podróż – ucieczka
Podróż bywa też... ucieczką. Przed życiem, przed miłością, przed rozpaczą. W podróż na Zachód zostaje wysłany przez matkę Józef Odrowąż (Wierna rzeka Stefana Żeromskiego), zakochany w Salomei Brynickiej. Czas i odległość mają uwolnić go od tej nieodpowiedniej, zdaniem matki, miłości. Stanisław Wokulski, bohater Lalki , być może ucieka po zawodzie miłosnym do Paryża, by kontynuować badania w laboratorium Geista. Według innej wersji popełnia samobójstwo.
Ojciec słaby i ojciec demiurg
Przykładem słabego ojca jest też w wielu opowiadaniach Brunona Schulza z cyklu Sklepy cynamonowe ojciec bohatera. Też wydaje się pantoflarzem, ale jego pantoflarstwo to nie podległość żonie czy matce, lecz mająca erotyczne podłoże zależność od służącej Adeli, która jest niemalże panią domu, strażniczką porządku, przeciwniczką wszelkiej anarchii i szaleństw, a zarazem ucieleśnieniem erotyzmu (takim ucieleśnieniem erotyzmu bywają też np. panny zatrudnione w domu do szycia). Niekiedy ojciec...
Życie podwórkowe
Kataryniarz stanowi niebywałą atrakcję i nieodzowny element życia podwórkowego. Inne takie elementy to wizyty ludzi naprawiających stare sprzęty, wędrownych handlarzy sprzedających tanie rzeczy. Na podwórku i klatkach schodowych słychać też pokrzykiwania służących, kucharek i praczek oraz ich narzeczonych... (nie cierpi ich Krzeszowska i elegancka żona bohatera opowiadania Witolda Gombrowicza Na kuchennych schodach ). Niewątpliwą atrakcją życia podwórkowego w kamienicy Łęckich są studenci...
Ślub – szczęśliwe zakończenie czy początek wspólnego życia?
Ślub, zaręczyny lub zapowiedź ślubu bywa częstym zamknięciem wątków fabularnych w utworze. Większość baśni (np. o Kopciuszku, kocie w butach,śpiącej królewnie) kończy się ślubem – bohaterów czeka bajeczna przyszłość. O ślubie mowa np. w zakończeniu Potopu Henryka Sienkiewicza, Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, ślubem kończy się Zemsta , zaręczynami Pan Tadeusz ... W takich utworach jak Noce i dnie Marii Dąbrowskiej czy Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej ślub to dopiero początek drogi dwojga...
Taniec radości życia
Warto wreszcie wspomnieć o tańcu jako wyznaczniku tożsamości narodowej i... wyrazie radości życia. Te dwa aspekty znaczenia tańca splatają się w słynnej postaci Greka Zorby – bohatera powieści Nikosa Kazandzakisa, sfilmowanej przez Michalisa Kakojanisa (słynna kreacja Anthony’ego Quinna w roli Zorby). Zorba tańczy zawsze: kiedy się cieszy i kiedy rozpacza, gdy umiera jego synek i kiedy zawala się kolejka, którą szalony Macedończyk budował w pocie czoła. Bohater jest ucieleśnieniem takich...
Ofiara w walce za ojczyznę – z życia, honoru, sławy...
Są i tacy bohaterowie, którzy gotowi są poświęcić dla dobra ojczyzny nie tylko życie, szczęście i zdrowie, ale i swoje dobre imię, honor, sławę. Poeta jest pewny, iż jest jednostką wybitną i nieprzeciętną, może działać za innych i w imieniu innych, sam, bez ich zgody, nie współpracując z nikim. Taka samotna misja musi źle się skończyć... Drogowskazem dla ich postępowania mogą być słowa wybitnego poety doby renesansu Jana Kochanowskiego: „A jeśli komu droga otwarta do nieba,/Tym, co służą...
Żona niewierna
Wdzięczny materiał dla literatury stanowią żony niewierne. Chyba najbardziej znane z nich to Emma Bovary i Anna Karenina. Pierwsza z nich, bohaterka powieści Flauberta, jest marzycielką, rozczytaną w literaturze i pragnącą lepszego życia. Wychodzi za mąż, by wyrwać się z rodzinnego domu, myśli o wielkiej miłości i niezwykłym życiu. Niestety, jej oczekiwania nie zostają spełnione. Przypadkowa wizyta w pałacu arystokraty wywołuje u niej marzenia o innym życiu, pełnym przepychu. Mąż...
Praca na roli – wyrazem związku rolnika z ziemią
Docenia się w Nad Niemnem pracę na roli, związek pracującego na niej człowieka z ziemią. Ten sam związek eksponowany jest w Reymonta – prócz zaciętej rywalizacji między chłopami o ziemię ukazane jest niezwykłe przywiązanie chłopa do pracy na roli, którego symbolem jest przedśmiertny siew Boryny. Również w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej praca na roli zostaje dowartościowana. Bogumił doglądający chłopów i całe serce wkładający w prace rolne tłumaczy żonie, że nie poświęca się dla...
Syn – ulubieniec ojca
Już od czasów Biblii w literaturze pojawia się motyw syna – ulubieńca ojca. Takim„oczkiem w głowie” Abrahama jest Izaak, którym Bóg obdarzył go w podeszłym wieku. Mimo swej bezgranicznej miłości do dziecka Abraham, na wyraźne żądanie wymagającego Jahwe, sprawdzającego posłuszeństwo swego sługi, decyduje się, choć z bólem serca, złożyć jedynego syna w ofierze. Bóg cofa jednak swe straszne żądanie, przekonawszy się, że Abraham jest mu wierny i posłuszny. Scena ofiarowania Izaaka mimo to...
Rozterki Hamleta
Wielkim źródłem inspiracji, zwłaszcza dla romantyków i twórców współczesnych, jest też postać Hamleta. Duński książę patronował wielu rozterkom bohaterów. Romantycy chętnie sięgali do świata Szekspira, ponieważ potwierdzał ich potrzebę odwoływania się do zjawisk irracjonalnych, nadprzyrodzonych, do świata duchów... Adam Mickiewicz – romantyk inspirowany światem wyobraźni ludowej, światem pełnym niezwykłych, niewytłumaczalnych zjawisk i tajemnic,uczynił mottem swej programowej ballady...
Wyjaśnienie terminu everyman
Everyman (Jedermann, Każdy) – bohater wielu moralitetów późnego średniowiecza, zmagał się z losem, z siłami dobra i zła. Kochał życie, ale wiedział, że czeka go śmierć. Stał przed koniecznością nieustannego wyboru wartości. Toczył rozmowy z upersonifikowanymi siłami Dobra, Zła i wartości doczesnych: Bogactwa, Piękna. Rozwiązywał dylematy uniwersalne, właściwe każdemu człowiekowi, nie miał cech indywidualnych, dlatego był – Każdym. Najbardziej znana wersja moralitetu to angielski Everyman...
Szkoła – metafora życia
Obraz szkoły, lekcji, egzaminu traktowany bywa także często, zwłaszcza przez poetów, metaforycznie: Panie Boże! Odpowiadać nie mogę, Ja... wymawiam się, mnie boli głowa. Trudna lekcja. Nie mogłem od razu. Lecz nauczę się... po pewnym czasie... Proszę! Zostaw mnie na drugie życie Jak na drugi rok w tej samej klasie. (Julian Tuwim, Nauka ) W utworze, traktującym zresztą o nieprzydatności „logarytmów, wzorów i formułek”, szkoła traktowana jest jako metafora życia. Uczniowie...
Portrety lokalnych tyranów w służbie cara
Literatura romantyzmu prezentuje też lokalnych tyranów, przedstawicieli władzy carskiej, którzy na swym terenie są panami życia i śmierci. Taki jest przedstawiony w III części Dziadów Senator – Nowosilcow, prześladujący polską młodzież i powodujący fale straszliwych represji wobec spiskowców na Litwie. To z jego inicjatywy na Syberię jadą kibitki wiozące niejednokrotnie małych chłopców. To z jego inicjatywy w więzieniu siedzą bohaterowie, których poznajemy w celi klasztoru Bazylianów,...
Praca w dobie raczkującego kapitalizmu źródłem niebezpieczeństw
Nieco inaczej zostaje przedstawiona praca w mieście. Dym Marii Konopnickiej, Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego, Ziemia obiecana Władysława Reymonta i wiele innych utworów pokazuje pracę w nieludzkich warunkach, która zagraża zdrowiu i życiu pracowników fabryk. Pracują dzieci i młode kobiety, ciężka, wielogodzinna praca urągająca zasadom bezpieczeństwa (zmniejsza się bowiem fundusze na bezpieczeństwo i higienę pracy) skutkuje wieloma wypadkami, nieporuszającymi jednak sumień...
Marzenia o innym życiu i miłości
Marzenia o innym, lepszym życiu były też udziałem Emmy Bovary, bohaterki powieści Gustawa Flauberta. Naczytawszy się romansów, spodziewała się życia jak z romansu: wspaniałych przeżyć, cudownej miłości – tego właśnie oczekiwała od małżeństwa, tymczasem znalazła w nim tylko nudę i szarość. By spełniać marze nia o miłości i życiu w luksusie, zaciągała długi, zdradzała męża i popychała Karola do robienia kariery. Wszystkie jej plany spaliły na panewce: Karol nie został wielkim lekarzem,...
Motyw Romea i Julii
Losy kochanków z Werony, dzieci dwóch skłóconych rodów, inspirowały wielu twórców. Cyprian Kamil Norwid napisał słynny wiersz W Weronie , utrwalający przewrotnie nie pamięć o kochankach, lecz... zapomnienie o nich. Niebo w Weronie zrzuca „łzę znad planety” – może to meteoryt? Przyroda mówi, że to łza nieba „dla Julietty”, lecz „ludzie mówią, i mówią uczenie,/Że to nie łzy są, ale że kamienie,/I – że nikt na nie nie czeka”. Postać Julii pojawia się w utworze poetki miłości i śmierci – chorej...
Czynności życiowe organizmów
Życie możliwe jest dzięki zachodzącym w organizmie procesom metabolicznym, uwarunkowanym takimi czynnościami życiowymi jak: odżywianie, oddychanie, wydalanie, ruch, reagowanie na bodźce oraz rozmnażanie.
Podróż metaforą życia człowieka
W wierszach Edwarda Stachury pojawia się motyw życia jako wędrówki. Nie jest to oryginalna kreacja, motyw ten występuje także w innych tekstach: przesuwające się za oknami pejzaże czy schodzone mile bywają symbolem kolejno zdobywanych doświadczeń, znakiem mijającego czasu.
Pani z lepszego świata
Zdarza się też, że nauczycielka przedstawiana jest jako osoba z innego świata. Tak zostaje opisana przez Antoniego Liberę tytułowa postać powieści Madame , nauczycielka elegancka, symbolizująca niedostępny zachodni świat, fascynująca swych uczniów jako kobieta. W groteskowej powieści Edwarda Redlińskiego Konopielka odnajdujemy z kolei przysłaną z miasta do zapadłej wsi Taplary „uczycielkę”. Burzy ona poukładany świat „taplarskich”, pokazuje im, że można żyć inaczej: pisząc, czytając, nie...