Starość
Wulkan energii
Uosobieniem starej, ale pełnej energii, zaradnej kobiety jest bohaterka Chłopów Władysława Stanisława Reymonta, Dominikowa. To z inicjatywy matki jej piękna, młoda córka Jagna zostaje wydana za najbogatszego gospodarza we wsi, przywódcę gromady – Macieja. Ona też decyduje o przepisaniu najlepszego kawałka ziemi Jagnie. Po śmierci Boryny to ona skłania córkę do pilnowania swego majątku i nieustępowania w sporach z Borynami (które Jagusię zniechęcają i nużą– gdyby nie żelazna ręka matki,...
Stara sługa, niania
Postać starej niani, wiernej sługi oddanej domowi opisuje Antoni Czechow w swym dramacie Trzy siostry . Niezdolnej już do pracy starej Anfisie (ma lat około osiemdziesięciu) Natasza, bratowa Olgi, odmawia miejsca w domu, twierdząc, że nie potrzebuje w nim darmozjadów. Olga, wdzięczna staruszce za trzydziestoletnią pracę w ich domu, jest tym zbulwersowana, wie jednak, że będzie musiała ulec despotycznej, niewrażliwej bratowej. Sceny te doskonale charakteryzują obie bohaterki.
Stara panna, uboga krewna
Często w literaturze spotykamy także postać samotnej ubogiej krewnej, niejednokrotnie pozostającej na łasce dalszej rodziny. Budzi ona zwykle litość i pogardę, i bez ogródek nazywana jest starą panną. W czasach, gdy małżeństwo traktowano jako jedyną możliwą dla kobiety drogę awansu społecznego, kariery, osoby takie uważano za nieszczęśliwe, pechowe i jawnie gorsze od innych. Szybko starzeją się i nie wychodzą za mąż kobiety z ubogiej linii znakomitej kupieckiej rodziny Buddenbrooków–...
Swatka
Innym typem starych zaradnych kobiet są swatki. Na ogół do zajęcia się niezbyt chlubnym procederem skłania je niewysoka pozycja społeczna i fatalna sytuacja materialna. Często w tej grupie są wdowy i nieszczęśliwe kobiety, które muszą jakoś zarobić na swe utrzymanie, a nie mają innych możliwości, zmarli mężowie nie zabezpieczyli ich na przyszłość, a same bohaterki nie czują się już na tyle atrakcyjne, by starać się o mężów kolejnych (jak np. czyniła to Podstolina z Zemsty ). Taką swatką...
Stara kobieta, starzejąca się kobieta
Za lat pięćdziesiąt siądzie przy fortepianie (będzie miała wówczas wiosen siedemdziesiąt cztery) babcia, co nosiła jumpery i przeżyła wojnę nudną niesłychanie. Babcia, za której czasów jeździły tramwaje, samolot pierwszych kroków uczył się po niebie, a ludzie przez telefon mówili do siebie, nie widząc się nawzajem. (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Babcia ) Postać starej kobiety pojawia się w utworach literackich dość często: bohaterka budzi szacunek, litość, współczucie innych...
O starości inaczej
Inaczej, bez lęku przed upływem czasu, opisuje starzenie się wybitna poetka Anna Świrszczyńska. W jej wierszach odnajdziemy poczucie wspólnoty ze starymi kobietami, szalonymi staruszkami, które mówiąca w wierszach (zapewne można ją utożsamiać ze Świrszczyńską) nazywa „siostrami z dna”. Poetka, choć rejestruje objawy starzenia się, potrafi w nich dostrzec przejawy piękna świata i kobiecości (bo kobiecość nie równa się u niej młodości): Siedzimy obie na progu, gadamy o dzieciach i...
Przykry proces starzenia się
Tematem utworów literackich bywa też sam proces starzenia się kobiety. Mowa o nim np. w Początku Andrzeja Szczypiorskiego. Bohaterka powieści, piękna pani Seidenman nagle spostrzega, że inaczej już wyglądają jej kształtne stopy, którym dotąd lubiła się przyglądać, sądząc, że jest jeszcze młoda i atrakcyjna. Od tego dnia, gdy spostrzega, że jej nogi nie są już tak ładne, wdowa zacznie rejestrować smutne zmiany w swym organizmie.Zmiany w wyglądzie dawniej kochanych kobiet, jeszcze...
Zazdrość starszej kobiety
Na ogół jednak zazdrość towarzyszy nie władzy, przyjaźni, pierworództwu, lecz... miłości. Literatura zna wiele przykładów rywalizacji starszych kobiet z młodszymi o względy tego samego mężczyzny. Telimena, bohaterka Pana Tadeusza, stara się zapobiec planom małżeństwa Tadeusza z Zosią (lub choćby opóźnić realizację projektów Sędziego), gdyż jest w młodym Soplicy zakochana. Na szczęście rozsądek i lojalność wobec Sędziego i Zosi bierze górę nad emocjami. Z kolei Podstolina z Zemsty...
Stare szalone
Nie brakuje też w literaturze obrazów szalonych starych kobiet. Jedną z nich jest Florentynka z powieści Olgi Tokarczuk Prawiek i inne czasy . Ciężko doświadczona przez los, po utracie męża i niemal wszystkich dzieci, stopniowo osuwa się w szaleństwo. Ludzie znają ją jako starą kobietę, urągającą księżycowi i niedającą w nocy spać innym, wiecznie otoczoną psami, które traktuje jak ludzi.
„Stara wariatka”
Równie obrzydliwe wydaje się w społecznym odbiorze szaleństwo starej kobiety. Jednakże wybitna polska poetka Anna Świrszczyńska widzi w starych kobietach swe starsze siostry, godne sympatii, ciepłych słów, uwagi i zainteresowania: Mam przyjaciółki na plantach, Stare żebraczki, wariatki. W ich oczach są pierścionki, Z których wypłynęły drogie kamienie. Opowiadamy sobie swoje życia Od dołu, od człowieczego dna. (Anna Świrszczyńska, Siostry z dna ) W wierszu Największa miłość...
Samotność starej kobiety
Ważnym tematem tekstów kultury jest też samotność ludzi starych, często obłąkanych, żyjących we własnym, zamkniętym świecie, bez miłości i zainteresowania innych. Warto tu wspomnieć film Wożąc panią Daisy czy poezję Anny Świrszczyńskiej, w której akcentowana jest samotność starych kobiet, pogardzanych przez społeczeństwo, niekochanych, brzydkich, traktowanych z odrazą: Udręczona ż ądzą i szaleństwem chodzi po plantach stara Ofelia. Rozpuściła swe włosy, Kto zechce pokochać starą...
Stara prostytutka
Często występuje też w literaturze i filmie motyw starej prostytutki. Sympatyczną burdelmamę, matkę dorastającej pięknej córki, pokazuje komedia o wyczynach żołnierzy z cesarsko-królewskiej armii – C.K. Dezerterzy . Życzliwa i serdeczna wydaje się też samotna stara właścicielka domu publicznego Faye – bohaterka Na wschód od Edenu , która traktuje Cathy Ames jak córkę i zapisuje jej cały majątek. Swą lekkomyślność przypłaci jednak śmiercią (Cathy pomoże jej umrzeć). Regulamin tłoczni win...