Podstawowe informacje o bohaterze
Stanisław Wokulski jest głównym bohaterem powieści Bolesława Prusa Lalka. Czterdziestokilkuletniego mężczyznę poznajemy bezpośrednio po jego powrocie z wojny turecko-bałkańskiej. Dzięki tej niebezpiecznej podróży, bohater w znaczący sposób pomnożył majątek. Z pamiętnika jego serdecznego przyjaciela – Ignacego Rzeckiego oraz ze wspomnień samego głównego bohatera dowiadujemy się o przeszłości mężczyzny. Będąc młodzieńcem, pracował w winiarni Hopfera, gdzie, z powodu zamiłowania do nauki, doznał licznych upokorzeń. Kształcił się w Szkole Przygotowawczej, a następnie w Szkole Głównej. Edukację przerwał, bowiem postanowił wziąć czynny udział w powstaniu styczniowym. Konsekwencją upadku walki narodowowyzwoleńczej był pobyt w Irkucku (Syberia). Tam bohater rozwijał swoje zainteresowania naukowe i cieszył się uznaniem uczonych zesłańców (Czereskiego, Czekanowskiego, Dydowskiego). W 1870 roku powrócił do Warszawy, gdzie przez pół roku nie mógł znaleźć pracy. Dzięki protekcji Rzeckiego został zatrudniony w sklepie Mincla. Ożenił się ze starszą kobietą, wdową po Minclu – Małgorzatą. W trakcie trwania małżeństwa wykazał się zdolnościami handlowymi i zwiększył zyski sklepu. Po śmierci żony zabrał zgromadzony majątek i udał się, w celach zarobkowych, za granicę (wspomniana wojna). Powrócił jako bardzo majętny człowiek, czym chciał zwrócić uwagę panny Izabeli Łęckiej, którą pokochał „od pierwszego wejrzenia”. Będąc szlachcicem, kupcem galanteryjnym, zaczął żyć jak arystokrata. Założył spółkę handlową. Nie wiemy jak, w wyniku nieszczęśliwej miłości, zakończyły się losy głównego bohatera (wyjazd do Paryża czy samobójstwo).
Charakterystyka zewnętrzna
O zewnętrznych przymiotach bohatera wiemy na podstawie spostrzeżeń i refleksji innych postaci. Czytamy, że podczas spotkania dotyczącego spółki handlowej jeden z uczestników w następujący sposób scharakteryzował Wokulskiego:
Bycza mina […] szczeć głowie jeży mu się jak dzikowi, pierś – upadam do nóg, oko bystre.
Panna Florentyna dostrzega podobieństwo Stanisława do posągu gladiatora zwycięzcy. Pani Misiewiczowa wyraża pełne zachwytu zdanie, że bohater to
kompletnie piękny człowiek!… Cóż to za budowa, jaka szlachetna fizjognomia, a co za oczy […] widziałam wielu pięknych mężczyzn […], przecież takiego jak Wokulski widzę pierwszy raz. On między tysiącem zwróciłby uwagę.
Należy jednak pamiętać, że tak schlebiająca opinia na temat wyglądu zewnętrznego bohatera została wypowiedziana przez staruszkę, której Stanisław bardzo pomógł. Niemniej jednak mężczyzna musiał być przystojny, skoro Rzecki, zaskoczony zbytnią gloryfikacją urody przyjaciela, pomyślał:
choć wiem, że Stach jest bardzo przystojny. To jednak żeby aż tak…
Izabela Łęcka, wspominając jedno z pierwszych spotkań z Wokulskim, przypomina sobie przede wszystkim czerwone ręce sprzedawcy (konsekwencja pobytu na Syberii). Warto jednak pamiętać, że zdanie tej bohaterki na temat Wokulskiego (przede wszystkim na temat jego zachowania), wraz z upływem czasu, ulegało modyfikacjom.
Charakterystyka wewnętrzna
Fakt, że bohater brał udział w powstaniu styczniowym świadczy o jego zaangażowaniu w sprawy ojczyzny (tzw. patriotyzm walki zbrojnej). W romantyczną konwencję (obok udziału w narodowym zrywie wyzwoleńczym) wpisuje się również miłość Wokulskiego do Izabeli. Stanisław gloryfikował ukochaną, był zdolny do samobójstwa (por. nieudana próba: tom II, rozdz. XIII). Bezgraniczne zaangażowanie w zdobycie niewiasty może świadczyć o tendencji do irracjonalnego myślenia, fantazjowania i marzycielstwa. Warto jednak pamiętać, że bohater tracił zdolność realnego osądu rzeczywistości jedynie w kwestii miłości. Chociaż i to zagadnienie jest bardziej złożone. Wszak czytamy o licznych wątpliwościach kochanka, który w chwilach, używając kolokwialnego słownictwa, olśnienia zadawał sobie pytanie:
jak można zakochać się w kimś od jednego rzutu oka? Albo jak można szaleć za kobietą, którą widzi się raz na kilka miesięcy, i tylko po to, ażeby przekonać się, że ona nie dba o nas?
Zatem Wokulski jest postacią, którą targają wątpliwości. Mężczyzna prowadzi liczne wewnętrzne spory, próbuje racjonalnie ocenić swoje zachowanie, jednak wystarcza nawet mało znaczący gest ze strony Izabeli i bohater zapomina o swych obawach. Stanisław przeżywa wątpliwości, wyznaje przed sobą:
We mnie jest dwu ludzi […] jeden zupełnie rozsądny, drugi wariat.
W bohaterze nieustannie ścierają się sprzeczne siły (idealista walczy z racjonalistą; egoista ze społecznikiem). Fakt, że na przekór wszystkim (nawet zdaniu własnego ojca) Wokulski dążył do wyznaczonego celu, jakim była możliwość zdobycia wykształcenia, świadczy o uporze i konsekwencji bohatera. Zatem mężczyzna miał tzw. silny charakter, bowiem nie „ugiął się” pod wpływem otoczenia. Ambitny Stanisław chciał być jednostką pożyteczną dla społeczeństwa. Z zamiłowaniem do nauk przyrodniczych łączyła się jego wiara w doniosłą rolę odkryć naukowych. Fakt, że zorganizował spółkę handlową świadczy nie tylko o przedsiębiorczości Wokulskiego, ale także o chęci wzmocnienia gospodarki (praca organiczna). Stanisław dostrzegał skrajną nędzę i chętnie pomagał tym, którzy chcieli poprawić swój byt ciężką pracą (por. losy Marysi, Wysockiego, Węgiełka; filantropia). Deklarował, że ważne są dla niego
siła i praca – nie tylko urodzenie.
Wskazując na zalety bohatera, należy również pamiętać o mało chlubnym etapie jego życia. Wszak to z pobudek finansowych mężczyzna, jak sam to nazwał,
sprzedał się na męża
starej Małgorzacie Minclowej. Dla pełnego obrazu bohatera winniśmy jednak dodać, że Stanisław dochował małżonce wierności. Bohater łączy w sobie cechy typowe dla pozytywisty oraz romantyka. Jest bardzo zaradny w kwestiach zawodowych. Pragnie, by jego życiu przyświecała jakaś wzniosła idea, zatem nie jest przeciętnym człowiekiem, któremu odpowiada wegetatywny styl życia. Wokulski jest niewątpliwie niepospolitym bohaterem.
