Robotnik
Dylematy współczesnych intelektualistów
Obok nurtu emigracji zarobkowej ważną rolę w powojennej historii odgrywa grupa emigrantów inteligentów, intelektualistów, artystów, a także robotników-opozycjonistów, którzy opuścili Polskę z powodów politycznych. Jedni znaleźli się poza Polską w czasie II wojny światowej i po zapanowaniu komunizmu w Polsce zdecydowali się nie wracać do niej (Jan Lechoń, Witold Gombrowicz), inni opuścili kraj po wojnie lub po podjęciu nieudanej próby adaptacji do socjalistycznej rzeczywistości (Czesław...
Wyzyskiwacz
Jako kapitalista wyzyskiwacz ukazany zostaje każdy z wielkich łódzkich fabrykantów w Ziemi obiecanej , ale także Adler, bohater noweli Prusa Powracająca fala . Oszczędza on na wydatkach na bezpieczeństwo w fabryce, nie zatrudnia nawet lekarza, byle finansować syna utracjusza, Ferdynanda. Podobną postawę reprezentuje dawny szlachcic, który jest jedynie pełnomocnikiem i nadzorcą robót w cegielni – pan Dominik Cedzyna z opowiadania Żeromskiego Doktor Piotr . Wyzyskuje on robotników i żyje...
Bieda w mieście
Biedują nie tylko chłopi, biedują też ubodzy mieszkańcy miast i rzemieślnicy opisani w utworach Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Nędzę robotników, którzy z nadzieją na łatwy zarobek przybyli do Łodzi, portretuje Władysław Stanisław Reymont w swej panoramicznej powieści Ziemia obiecana . Ubodzy giną i tracą zdrowie w strasznych wypadkach, pracują ponad siły. Rodzinom zmarłych i zranionych nikt nie zapewnia opieki. Tej bezduszności próbuje się przeciwstawiać narzeczona Karola...
Praca artysty
Odrębny rozdział stanowi praca artystów, ukazywana przez nich samych jako natchniona misja (Mickiewicz w Dziadach cz. III), solidne rzemiosło (Horacy, Norwid) lub wyraz wolności, pozwalającej na tworzenie dzieł wielkich, ale i łamanie konwencji społecznych, szokowanie (zwłaszcza twórczość symbolistów francuskich czy polskich modernistów). Postaci artystów jako próżniaków przedstawia z odrazą literatura tworzona przez pozytywistów ( Nad Niemnem Orzeszkowej, Bez dogmatu Sienkiewicza)....
Praca w socrealizmie – na usługach ideologii
Nie można też pominąć aspektu pracy na usługach ideologii. W zapomnianej dziś socrealistycznej prozie, poezji czy zwłaszcza w filmach socrealistycznych, propagandowych,praca służy budowaniu socjalizmu. Bohaterem pozytywnym jest tu na ogół robotnik przekraczający normy, pracujący zacięcie np. w fabryce czy na budowie, zaangażowany politycznie i bezwzględnie zwalczający wszechobecny sabotaż... Docenia się też pracę kołchoźników czy pracowników PGR-ów; trud rzemieślników czy kułaków jest bez...