Nędza
Z biedy do pałacu
Licznych ubogich bohaterów spotykamy w baśniach. Kopciuszek czy właściciel kota w butach nie mają pieniędzy, ale mają dobre serca i za to zostają wynagrodzeni szczęśliwym życiem. Skąpcy zaś zostają wystrychnięci na dudka i ukarani za swą chciwość, brak wrażliwości, złe serca... Nieco inaczej jest w dramacie Juliusza Słowackiego, którego tytułowa bohaterka Balladyna wprawdzie pochodzi z ubogiej chatki, ale grzeszy żądzą władzy i chciwością,dlatego zabija siostrę rywalizującą z nią o względy...
Ubożenie szlachty
Odrębnym zagadnieniem jest ubożenie szlachty, między innymi w wyniku carskich represji po powstaniu styczniowym. Biednieją Niechcicowie z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej, zmuszeni do zarządzania cudzymi majątkami, Orzelscy z Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, rezydenci u bogatszych kuzynów, i Korczyńscy, coraz biedniejsi posiadacze majątku z tej samej powieści. Salomea Brynicka, bohaterka Wiernej rzeki , i jej sługa cierpią głód, zamknięci w dworze w czasach, gdy dogorywa powstanie. Biednieją...
Biblijny postulat ubóstwa
„Łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne niż bogatemu wejść do królestwa niebieskiego” – głosi Ewangelia według św. Mateusza. Chrystus zalecał swym apostołom wyzbycie się bogactw, a młodzieńcowi, który pytał, jak ma go naśladować, nakazywał rozdanie całego swego mienia. „Nie gromadźcie sobie skarbów na ziemi, gdzie mól i rdza je niszczy i skąd złodzieje wykradają je” (Ewangelia według św. Mateusza) – mówił. Przestrzegał też: „Nie możecie służyć Bogu i mamonie”.
Praca powołaniem
Praca na ziemi i dla ziemi jest przez Bogumiła Niechcica traktowana jako swoiste powołanie. Podobnie traktuje swój zawód bohaterka noweli Elizy Orzeszkowej A... B... C... – nauczycielka, za niewielką opłatą nauczająca dzieci z sąsiedztwa. Tak też pojmuje swą pracę nauczycielka z utworu Stefana Żeromoskiego Siłaczka , Stasia Bozowska, która umiera zarażona tyfusem, nauczając na wsi dzieci biednych analfabetów. Jako powołanie traktuje też swój zawód doktor Tomasz Judym – bohater Ludzi...
Bieda w mieście
Biedują nie tylko chłopi, biedują też ubodzy mieszkańcy miast i rzemieślnicy opisani w utworach Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Nędzę robotników, którzy z nadzieją na łatwy zarobek przybyli do Łodzi, portretuje Władysław Stanisław Reymont w swej panoramicznej powieści Ziemia obiecana . Ubodzy giną i tracą zdrowie w strasznych wypadkach, pracują ponad siły. Rodzinom zmarłych i zranionych nikt nie zapewnia opieki. Tej bezduszności próbuje się przeciwstawiać narzeczona Karola...
Komunista, komunizm
Chciałem powiedzieć parę słów – zaczął Cezary (...) Jeśli tutejsza klasa robotnicza jest w stanie zwyrodnienia, czy na drodze do zwyrodnienia, jeżeli ta klasa jest pozbawiona kultury, to jakimże sposobem i prawem ta klasa może rwać się do roli odrodzicielki tutejszego społeczeństwa. Takich argumentów nie należy używać. Należy raczej schować te fakty na dno, na sam spód dowodzeń, gdyż jest to właściwie argument przeciwko racjonalności roszczeń komunizmu. Klasa przeżarta nędzą i chorobami...
Ciche pochówki
Niekiedy pogrzeb jest symbolem ludzkiej nędzy i biedy – pozytywistyczne utwory, takie jak nowela Adolfa Dygasińskiego Na trumienkę , mówią nie tylko o marności ludzkiej egzystencji, ale i nędzy, ubóstwie w dosłownym tego słowa znaczeniu – są tacy chłopi,których nie stać nawet na godny pochówek. Smutne i ciche są pogrzeby samobójców, taki pogrzeb ma Franka – samobójczyni z Dziewcząt z Nowolipek Poli Gojawiczyńskiej. Skromne są także wojenne pogrzeby– jeden z nich, pogrzeb Anusi z Bożej...
Postulaty franciszkańskie
Ubóstwo postuluje także św. Franciszek, akcentujący jednak radość z całego stworzenia, a nie ostentacyjne umartwianie się. Postawę bogatego Włocha z Asyżu, który był złotym młodzieńcem, a potem wyrzekł się uciech, pieniędzy i życia możnego, ukazują Kwiatki św. Franciszka z Asyżu , spisane przez anonimowego autora i przetłumaczone z włoskiego na język polski. Podobnie jak Jezus, św. Franciszek postuluje ubóstwo z wyboru. Jego postawa jest do dziś popularna, co przejawia się zarówno w...
Aborcja – skutek mezaliansu, ubóstwa, nędzy, nieodpowiedzialności
Nie tylko charakter kobiet, preferujących doświadczenia inne niż macierzyństwo, skłaniał bohaterki literackie do przerwania ciąży. Niekiedy zmuszała je do aborcji nędza, niemożność zapewnienia godziwego życia sobie i dziecku, rozpacz po stracie partnera, nieodpowiedzialność ojca. Bohaterka głośnej powieści Zofii Nałkowskiej Granica – pochodząca z biednej rodziny córka kucharki Justyna Bogutówna – wdaje się w romans z paniczem, Zenonem Ziembiewiczem. Spotkanie po latach nie osłabia łączącego...
Ubóstwo, nędza
– Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus! – Na wieki wieków, moja Agato, a dokąd to wędrujecie, co? – We świat, do ludzi, dobrodzieju kochany – w tyli świat!...– zakreśliła kijaszkiem łuk od wschodu do zachodu. Ksiądz spojrzał bezwiednie w tę dal i rychło przywarł oczy, bo nad zachodem wisiało oślepiające słońce; a potem spytał ciszej, lękliwiej jakby... – Wypędzili was Kłębowie, co? A może to ino niezgoda?... może... Nie zaraz odrzekła, wyprostowała się nieco, powlekła ciężko starymi...
Pozytywistyczne obrazki nędzy
Mimo iż obrazy ludu znajdziemy też w utworach romantycznych, najpełniej nędza chłopów i biedoty miejskiej zostanie przedstawiona w epoce pozytywizmu, np. w obrazkach i nowelach Marii Konopnickiej, nowelach i opowiadaniach Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza. W takich utworach jak Jaś nie doczekał , W piwnicznej izbie , Przed sądem , Nasza szkapa Maria Konopnicka portretuje ubóstwo ciemnych, nieogrzewanych słońcem izb, w których panuje głód, chłód, bieda i smutek,...
Współczesny aspekt problemu
Literatura socjalizmu nie dotykała problemu ubóstwa, chyba że chodziło o biedę na imperialistycznym Zachodzie. O franciszkańskim w pewnym sensie ubóstwie i włóczędze z wyboru pisał outsider Edward Stachura, który w piosenkach czy Siekierezadzie opisał los człowieka o niewielkich bytowych wymaganiach, któremu wystarczy miłość i chleb... Los matki, walczącej przed wojną i po okupacji o byt i przetrwanie licznej rodziny, pokazuje książka Kazimierza Brandysa i nakręcony według niej film Matka...
Renesansowe i barokowe obrazy nędzy chłopskiej
Utwory średniowieczne, a także renesansowe, takie jak Pieśń świętojańska o Sobótce czy inne teksty Jana Kochanowskiego tuszują krzywdę chłopów.Odważnym utworem poruszającym temat biedy wśród włościan jest Mikołaja Reja. Utwór ten pokazuje stosunki panujące na wsi: „Ksiądz pana wini, pan księdza,/A nam prostym zewsząd nędza”. Chłopi ukazani zostają jako warstwa ciemiężona zarówno przez duchowieństwo, jak i szlachtę. Straszliwe warunki pracy w polu opisuje Szymon Szymonowic w sielance...
Ubóstwo w średniowieczu
Choć literatura średniowiecza skupiała się na rycerzach, panach i świętych ascetach, nie ubogich chłopach, którym sytuacja społeczna nie pozwalała na rozkoszowanie się dobrami materialnymi, odnajdujemy w utworach tej epoki temat ubóstwa z wyboru. Święci wyrzekają się bogactw, by się umartwiać, stawać się ascetami i zasłużyć na życie w niebie. Tak jest w przypadku tytułowego bohatera przetłumaczonej na język polski Legendy o św. Aleksym , który mimo iż jest księciem, synem zamożnych...