Dom
Dom polski na Kresach zdemitologizowany
Swoistą kategorię domów polskich stanowią domy kresowe, choć trochę kojarzące się z Soplicowem. Mickiewiczowski mit o Kresach – szczęśliwym kraju lat dziecinnych – podtrzymują (oczywiście z pewnymi modyfikacjami) np. Tadeusz Konwicki w Kronice wypadków miłosnych , Czesław Miłosz w Dolinie Issy , Melchior Wańkowicz w Szczenięcych latach . Krańcowo inną niż Pan Tadeusz prawdę o polskim domu na idealizowanych tak często przez literaturę Kresach przekazuje nam Teresa Lubkiewicz-Urbanowicz w...
Dom kupiecki magicznie przemieniony
Oprócz realistycznych obrazów domów kupieckich i ich parodii odnajdujemy w literaturze polskiej wizję kupieckiego domu magicznie przemienionego. Autorem tej wizji jest Bruno Schulz – pisarz, który międzywojenny Drohobycz siłą swej wyobraźni przemienił w miasto „sklepów cynamonowych”. W jego magicznej prozie życie mieszczan staje się magiczne: dom kupiecki przeistacza się w labirynt o nieokreślonej liczbie pokoi, służące zamieniają się w uwodzicielskie, wręcz wyuzdane kobiety, stary kalendarz...
Dom – skoncentrowany wokół matki
Rola matki w domu eksponowana jest zwłaszcza w literaturze współczesnej.To ona odgrywa, zarówno w mniej, jak i bardziej skromnie żyjących rodzinach,rolę centralną. Taki dom, skoncentrowany wokół matki, przedstawia np. Wiesław Myśliwski w Widnokręgu – na przedmieściach (jak wynika z opisu, choć nazwa nie pada – Sandomierza) żyje zubożała rodzina, która nie przetrwałaby, gdyby nie zapobiegliwość, zaradność, pracowitość i miłość matki. W wierszach Miłosza z cyklu Świat . Poema naiwne matka...
Dom toksyczny
Toksyczną rolę matki w rodzinnym domu prezentuje Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej. Sterująca życiem syna i córki, gardząca mężem, kapryśna i wiecznie niezadowolona Róża Żabczyńska niewątpliwie stwarza chory dom, podobnie toksyczny, choć pod innym względem, jak dom Ziembiewiczów czy Jurewiczów. W tamtych domach królowała zdrada, u Jurewiczów dodatkowo dyskryminacja inności, w domu „cudzoziemki” panuje tyrania i przesadny kult sztuki – kariera muzyczna córki, jest, zdaniem Róży, ważniejsza...
Domy niekonwencjonalne
Warto chyba przypomnieć jeszcze kilka domów niekonwencjonalnych, w których życie toczy się nieco inaczej niż w tradycyjnych. Portret rodziny Młodziaków z Ferdydurke Witolda Gombrowicza jest parodią domu mieszczańskiego, rodzice – rzekomo postępowi – faktycznie niewychodzący poza stereotypy dotyczące moralności, namawiają córkę do swobody obyczajowej, a nawet poczęcia nieślubnego dziecka. Nie tolerują jednak jej rzekomego (niezaistniałego) związku z dużo starszym nauczycielem....
Oszczędność w bogatych domach
Bardziej realistyczne obrazy oszczędnych bogaczy znajdujemy np. w powieści Tomasza Manna. Dom Buddenbrooków znany jest z rozsądnej oszczędności. Właściciele dobrze prosperującej firmy, kiedy trzeba, żyją wystawnie i na pokaz,ale bywają skąpi nawet dla najbliższych krewnych, gdy chodzi o jakąś pomoc czy np. załatwienie spraw spadkowych. By nie rozdrabniać kapitału, Buddenbrookowie rezygnują często z pomagania bliskim czy braterskiej lojalności, bezwzględnie wydziedziczają tych, którzy...
Służąca rządząca w domu
Interesującą postacią jest Adela ze Sklepów cynamonowych Brunona Schulza. Ma ona nad ojcem bohatera, a także i samym chłopcem władzę ze względu na to, że jest atrakcyjną kobietą i bardzo im się podoba. Jest w domu ucieleśnieniem erotyzmu, ale też kobiety silnej, damskich rządów – to ona nieraz upokarza ojca, przerywa fanaberie związane z hodowlą ptactwa, wielką miotłą sprząta dom, przywracając w nim porządek, ale i odzierając go z magii. Wyrzuca Księgę, która fascynuje chłopca, choć...
Stara sługa, niania
Postać starej niani, wiernej sługi oddanej domowi opisuje Antoni Czechow w swym dramacie Trzy siostry . Niezdolnej już do pracy starej Anfisie (ma lat około osiemdziesięciu) Natasza, bratowa Olgi, odmawia miejsca w domu, twierdząc, że nie potrzebuje w nim darmozjadów. Olga, wdzięczna staruszce za trzydziestoletnią pracę w ich domu, jest tym zbulwersowana, wie jednak, że będzie musiała ulec despotycznej, niewrażliwej bratowej. Sceny te doskonale charakteryzują obie bohaterki.
Ubogi dom w mieście
Oprócz bogatych domów kupców czy arystokratów mieszkających w mieście (np. arystokratyczny dom Łęckich w Lalce , w którym pieniądze wydaje się zbyt lekką ręką, a pożycza następnie od własnych służących) literatura utrwala obraz ubogich izdebek szewców, wozaków, bezrobotnych... Świat suteren poznajemy np. z obrazków i nowelek Marii Konopnickiej. W noweli Nasza szkapa z mieszkania bohaterów wynosi się podstawowe sprzęty, wyprzedaje się wszystko, a i tak brakuje pieniędzy na wyżywienie dzieci...
Kamienica – przyjazna czy nie?
Przyjaznej na ogół lokatorom kamienicy, kamienicy-domowi Stanisław Barańczak przeciwstawia w swych wierszach betonowy blok z wielkiej płyty– architektoniczny symbol socjalizmu w Polsce. Sformułowanie poety: „cztery kąty i szpieg piąty” nawiązuje do akustyczności i bylejakości szarych bloków, a jednocześnie do cechy systemu totalitarnego, jaką jest wszechobecna inwigilacja obywateli. Motyw starej, przyjaznej kamienicy, w której mieszkają pogodni, gościnni ludzie,występuje w popularnych...
Dom
Kochasz ty dom, rodzinny dom, Co w letnią noc, śród srebrnej mgły, Szumem swych lip wtórzy twym snom I ciszą swą koi twe łzy? (Maria Konopnicka, Pieśń o domu ) Ziemio moja, droższa od innych, Nie śpię, szukam wspomnień dziecinnych, Bazgrzę niezręcznie i na papierze Dom się pojawia, płoty, ganki. Bzy pachnące w majowe ranki I wśród trawnika konwalie świeże (Władysław Broniewski, Rysunek ) Dom jest sześcianem dzieciństwa Dom jest kostką wzruszenia (Zbigniew Herbert,...
- Dom polski na Kresach zdemitologizowany
- Dom kupiecki magicznie przemieniony
- Dom – skoncentrowany wokół matki
- Dom toksyczny
- Domy niekonwencjonalne
- Ubogi dom w mieście
- Dom szlachecki w krzywym zwierciadle groteski
- Dom mieszczański
- Dom jako miejsce ocalenia, ucieczki
- Dom chłopski w krzywym zwierciadle
- Domy podupadłej szlachty i rodzącej się inteligencji
- Dom jako ojczyzna
- Dom chłopski
- Kawalerski dom
- Dom, czyli dworek szlachecki
Kamienica
W porządnej kamienicy wypadki się nie trafiają. (Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej ) Dom był trzypiętrowy: miał parę żelaznych balkonów i każde piętro zbudowane w innym stylu. Za to w architekturze bramy panował tylko jeden motyw, mianowicie:wachlarz. Górna część wrót miała formę rozłożonego wachlarza, którym mogłaby się chłodzić przedpotopowa olbrzymka. (...) Prawdziwą osobliwość stanowiła sień wjazdowa, posiadająca bardzo lichą podłogę, ale za to bardzo ładne...
- Kamienica – arena zabawnych sytuacji
- Życie podwórkowe
- Kamienica – przyjazna czy nie?
- Kamienica – wyznacznikiem pozycji społecznej właściciela
- Kamienica jako wielka wspólnota
- Urok kuchennych schodów – zakazane rejony
- Kamienica – obrazem hierarchii społecznej
- Kamienica – miejsce konfliktów
- Kamienica – miejsce tragedii
Dom szlachecki w krzywym zwierciadle groteski
Parodią domu szlacheckiego, pozbawioną konkretu Bożej podszewki, są bardziej abstrakcyjne i groteskowe obrazy dworów w tekstach Witolda Gombrowicza. Ferdydurke czy Pornografia odsłaniają ciemne tajemnice domów ziemiańskich i puste rytuały: szlacheckie wartości rodzinne, szlachecka pobożność okazują się jedynie martwym schematem, grą „przeciwko komuś”, np. przeciw ludowi, który może zaatakować dwór: Za nim wytoczył się Hipolit i parł cielskiem naprzód, niezłomny, konsekwentny,...
Dom mieszczański
Literatura, np. niemiecka, pełna jest obrazów solidnych mieszczańskich domów. To przeważnie rodzinne kamienice, należące do zamożnych kupieckich rodzin. Taka jest kamienica Buddenbrooków – bohaterów sagi Tomasza Manna, która rozkwita wraz z rodziną, a jej sprzedanie rozpoczyna epokę upadku rodu. W domu Buddenbrooków liczą się takie wartości, jak protestancka pobożność, wytężona praca i gromadzenie majątku. Są im podporządkowane chwilowe porywy namiętności (Tomasz i Tonia, chcąc zachować...
Idealizowana
Bardzo częstym zabiegiem stosowanym w literaturze przy opisywaniu postaci matek jest, prócz eksponowania cierpienia tych bohaterek, idealizacja. Poeci i pisarze chętnie przedstawiają portret matki idealnej, kobiety niejako stworzonej do macierzyństwa, czułej, łagodnej, dającej poczucie bezpieczeństwa i uwielbianej przez swe dziecko, nierzadko pięknej. Taka jest np. matka Marcela – bohatera wielotomowej powieści W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta. Jej pocałunek na dobranoc to...
Przyjaciel domu
Mianem przyjaciół domu, ale już nie ubogich odwiedzających czy biednych rezydentów, a równoprawnych partnerów można określić z całą pewnością żywo uczestniczącego w życiu Wołodyjowskich Zagłobę, jednego z bohaterów Trylogii Henryka Sienkiewicza, a także doktora Ranka z Domu lalki Henryka Ibsena, stałego gościa w domu Helmerów. Zagłoba najpierw towarzyszy zacnym kawalerom, takim jak Pan Michał czy Kmicic w ich biesiadach i walkach (z przewagą tych pierwszych), potem jako skuteczny swat...
Dom jako miejsce ocalenia, ucieczki
W wielu tekstach dom pełni funkcję ocalającą: Kochasz ty dom, rodzinny dom, Co wpośród burz, w zwątpienia dnie, Gdy w duszę ci uderzy grom, Wspomnieniem swym ocala cię? (Maria Konopnicka, Pieśń o domu ) Umyślnie przywołują go emigranci i pozbawieni niepodległej ojczyzny. Nieprzypadkowo przywołuje go Czesław Miłosz w powojennym tomie Ocalenie (tylko dom pozostał miejscem, w którym ocalały wartości). Nie przypadkowo wraca do niego Władysław Broniewski w swoich wierszach. Dom jest...
Tyran domowy
Słowo tyran nie zawsze odnosi się do sposobu sprawowania władzy państwowej czy lokalnej. Teksty kultury przynoszą też wiele portretów tyranów domowych: mężów bądź żon, matek bądź ojców sprawujących w swych domach okrutną nieraz władzę absolutną. To oni ustanawiają panujące w swych domach prawa i domagają się bezwzględnego ich respektowania, za nieposłuszeństwo karzą niechęcią, biciem, wymówkami, a nieraz okrutnym traktowaniem dziecka bądź współmałżonka lub... wydziedziczeniem. Takim tyranem...
Dom chłopski w krzywym zwierciadle
Groteskową wersję domu chłopskiego pokazał Edward Redliński w powieści Konopielka . Bohaterowie jego książki, mieszkańcy wsi Taplary, panicznie boją się zmian, postępu i obcych. Plany osuszenia bagien, które odcinają ich wieś od świata, przerażają ich, podobnie zresztą jak inne niż najbardziej tradycyjna pozycje seksualne, posyłanie dzieci do szkoły czy jedzenie z własnego talerza. Mieszkańcy Taplar to analfabeci żyjący w ciemnocie i zacofaniu, nieznający świata oraz nowoczesnych technik...
Punkt odniesienia, ojczyzna, dom
Wybitny grecki poeta przestrzega jednak przed takim traktowaniem ojczyzny, miejsca urodzenia. Itaka, rozumiana jako ojczyzna czy mała ojczyzna, powinna być jedynie punktem odniesienia, a nie miejscem mającym nas obdarzyć bogactwem, w którym mamy przeżyć wszystko. Powinniśmy mieć ją wiecznie w pamięci („przez cały ten czas pamiętaj o Itace”), ale wracać do niej należy późno, gdy doświadczymy już życia: zachwycimy się „porankami lata”, „egipskimi miastami”, „handlowymi stacjami Fenicjan”,...
Domy podupadłej szlachty i rodzącej się inteligencji
Majątek, wprawdzie już nie własny, ale administrowany, znajdziemy w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej: domy w Serbinowie i Krępie są ostoją polskości, szlacheckich i patriotycznych tradycji i, rzecz jasna, ostoją wartości rodzinnych. Tu się wychowuje dzieci, myśli o ich wykształceniu i przyszłości, dba o mieszkanie i gospodarstwo, pracuje, wspomaga współmałżonka i nawet jeśli śni się o innym, to tego ślubnego się nie zdradza. Dom Niechciców, dzięki Barbarze, bardzo dbającej o edukację...
Dom jako ojczyzna
Przeanalizowawszy tak różne ujęcia domu, na koniec warto zwrócić uwagę, że w literaturze polskiej utożsamiano niekiedy dom z ojczyzną. Zwłaszcza w czasie zaborów dom stawał się jej metaforą. Przywołajmy choćby bardzo znany wiersz Marii Konopnickiej Pieśń o domu zaczynający się od słów „Kochasz ty dom, rodzinny dom”. Padają w nim znamienne słowa: O, jeśli kochasz, jeśli chcesz Żyć pod tym dachem, chleb jeść zbóż, Sercem ojczystych progów strzeż, Serce w ojczystych ścianach złóż. (Maria...
Miejsce konfrontacji ze światem
Szkoła to także miejsce konfrontacji ze światem, weryfikacji swoich poglądów, kontaktów z innymi środowiskami. W szkole w Wałbrzychu konfrontuje się ze światem Marysia – bohaterka Panny Nikt Tomka Tryzny. To w klasie okazuje się,że jej prowincjonalne, szyte przez najlepszą krawcową sukienki wcale nie są ładne ani modne. To w klasie okazuje się, że Marysia jest... gorsza – bo biedniejsza, głupsza, gorzej ubrana, mniej towarzyska niż inne nastolatki. W szkole poznaje koleżanki, które...
Dom chłopski
Nie sposób nie wspomnieć jeszcze o domach chłopskich. Przede wszystkim w narodowej epopei Chłopi Władysława Stanisława Reymonta odnajdujemy bogaty dom Macieja Boryny, w którym, zwłaszcza z okazji świąt i świniobicia, jada się sporo mięsa, kupuje kobietom korale i chustki (a nawet nocniki! – rzecz w Lipcach niespotykaną...). W powieści pokazano też biedniejsze chaty innych gospodarzy oraz nieistniejące praktycznie domy komorników, tułających się od gospodarza do gospodarza. W domach...
Kawalerski dom
Mieszczańskie domy samotnych mężczyzn poznajemy w Lalce Bolesława Prusa. Stary kawaler Ignacy Rzecki mieszka w skromnych warunkach w pokoju przy sklepie, pokój dzieli z nim... pudel. Rzecki nie lubi zmian, z oporami przenosi się do nowego sklepu i lokalu. Większość życia pana Ignacego wypełnia praca, a wolny czas umila sobie Rzecki pisaniem pamiętnika, wygrywaniem starych melodii i interpretowaniem dziejów w duchu napoleońskim, a życia przyjaciela – Stacha w duchu patriotycznym. O domu...
Dom, czyli dworek szlachecki
Skromny, ale dostatni dworek szlachecki, stojący na tle zielonych, urodzajnych pól, kwiecistych łąk i bujnych lasów – ten obraz znamy aż zanadto dobrze z polskiej literatury i filmu. Już widzimy ten obrazek: biały dworek z gankiem i białymi kolumienkami, z przodu podjazd dla powozów i grządki kwiatów, najlepiej malw. A to wszystko w sercu Polski lub jeszcze lepiej na Kresach, miejscu wręcz mitycznym, do którego powracają romantycy i współcześni pisarze. Do wyidealizowanego obrazu domu-dworu...
Dom
1. ‘budynek mieszkalny’; 2. ‘mieszkanie’; 3. ‘rodzina, domownicy’; 4. ‘gospodarstwo domowe, ogół spraw domowych, rodzinnych’; 5. ‘budynek mieszkalny wraz z gospodarstwem’.