Losy Kościuszki po upadku powstania

Aresztowany przez rosjan

Większość społeczeństwa rozumiała, że II rozbiór Polski to tylko wstęp do całkowitej likwidacji państwowości polskiej. Nie podzielano opinii króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który miał nadzieję, że uda się utrzymać resztki Rzeczypospolitej pod protektoratem rosyjskim. W kraju i na emigracji zaczęły tworzyć się organizacje spiskowe mające na celu przygotowanie zrywu zbrojnego.
Działacze emigracyjni skupili się wokół przebywających w Saksonii dawnych członków stronnictwa patriotycznego : Hugona Kołłątaja i Ignacego Potockiego. Na przywódcę przyszłego powstania wyznaczono Tadeusza Kościuszkę, bohatera wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych oraz uczestnika wojny w obronie Konstytucji 3 maja.
W kraju powstało sprzysiężenie w skład, którego wszedł generał Ignacy Działyński i znany warszawski bankier Andrzej Kapostas. Byli to tak zwani moderanci, czyli umiarkowani, którzy wybuch powstania warunkowali dobrym przygotowaniem zrywu i zapewnieniem sobie pomocy sojuszników, przede wszystkim Francji. Byli oni zwolennikami przywrócenia reform Konstytucji 3 maja.
Część działaczy głosiła jednak bardziej radykalne poglądy. Zapatrzeni w rewolucje francuską, chcieli wprowadzenia w Polsce szybkich reform społecznych. Nazywano ich polskimi jakobinami. Do tej grupy należeli Jakub Jasiński i Tomasz Maruszewski.
Wybuch powstania planowano na jesień 1793 roku. Ale Tadeusz Kościuszko wobec fiaska zabiegów zdobycia poparcia Francji, uznał stan przygotowań do powstania za niedostateczny i odroczył decyzję o jego wybuchu.
Wybuch powstania kościuszkowskiego
Na początku 1794 roku sytuacja uległa pogorszeniu. Iosif Igelstrom wpadł na trop sprzysiężenia i rozpoczęły się aresztowania. Rada Nieustająca przystąpiła do redukcji armii polskiej. W odpowiedzi na to brygadier Antoni Madaliński, na czele 1200 żołnierzy, ruszył spod Ostrołęki, gdzie stacjonował, na południe wzdłuż granicy z Prusami. Po drodze staczał potyczki z wojskami pruskimi i werbował ochotników. W ten sposób powstanie kościuszkowskie stało się faktem.
Tadeusz Kościuszkoprzebywający wówczas incognito w okolicach Krakowa, został zmuszony do podjęcia działań. 24 marca 1794 roku na rynku krakowskim ogłosił akt insurekcji. Objął władzę dyktatorską nad powstaniem jako naczelnik sił zbrojnych, zapowiedział powołanie rządu powstańczego - Rady Najwyższej Narodowej i zarządził pobór rekrutów. Władzę lokalną miały sprawować komisje porządkowe. Ze specjalnymi uniwersałami zwrócił się do różnych środowisk: Żydów, kobiet, duchowieństwa. Za hasło powstania przyjęto słowa "Wolność, Całość, Niepodległość".
Plan Tadeusza Kościuszki zakładał przebicie się z wojskiem do Warszawy. Do spotkania z armią rosyjską doszło 4 kwietnia 1794 roku pod Racławicami. Wykorzystując efekt zaskoczenia, przy użyciu oddziałów kosynierów, Tadeusz Kościuszko odniósł zwycięstwo nad przeważającymi liczebnie oddziałami wroga. Nie otworzyło mu to drogi do Warszawy, ale bitwa pod Racławicami miała olbrzymie znaczenie moralne.
Zasięg terytorialny powstania kościuszkowskiego
Decydujące znaczenie dla przebiegu powstania kościuszkowskiego miał wybuch insurekcji w Warszawie 17 kwietnia 1794 roku. Na jej czele stanął bogaty szewc Jan Kiliński. W czasie dwudniowych walk toczonych przez oddziały polskie i uzbrojonych rzemieślników Rosjanie stracili około 4500 żołnierzy. Powstańcy zdobyli wiele sprzętu i dział. Była to największa klęska militarna Rosjan w czasie powstania kościuszkowskiego. Władzę w mieście przejęła Rada Zastępcza Tymczasowa.
Powstanie ogarnęło także Litwę. Sprzysiężenie powstańcze pod wodzą pułkownika Jakuba Jasieńskiego doprowadziło do wybuchu insurekcji w Wilnie w nocy z 23 na 24 kwietnia 1794 roku. Władzę powstańczą na tych terenach sprawowała Rada Najwyższa Litewska.
Pod koniec kwietnia 1794 roku powstanie kościuszkowskie ogarnęło prawie cały obszar państwa polskiego w granicach z 1793 roku. Najważniejszym zadaniem militarnym dla Tadeusza Kościuszki stało się zniesienie izolacji poszczególnych ośrodków walk i doprowadzenie do koordynacji działań. Tymczasem sytuacja powstańców pogorszyła się gdy w maju 1794 roku do walki przeciwko nim przyłączyli się Prusacy. Tadeusz Kościuszko uderzył na połączone siły rosyjsko-pruskie pod Szczekocinami 6 czerwca 1794 roku, ale bitwę tę przegrał, ponosząc dotkliwe straty. Wojska pruskie przystąpiły do oblężenia Warszawy.
20 sierpnia 1794 roku, wybuchło powstanie w Wielkopolsce. Na pomoc powstaniu wielkopolskiemu ruszyły regularne odziały pod dowództwem generała Jana Henryka Dąbrowskiego, zdobywając Bydgoszcz. To zmusiło wojska pruskie do odwrotu spod Warszawy.
Społeczna baza powstania kościuszkowskiego
Jeszcze przed wybuchem powstania kościuszkowskiego trwał spór o jego charakter pomiędzy moderantami a "polskimi jakobinami". Ci drudzy pragnęli powiązać ideę walki narodowo-wyzwoleńczej z hasłami rewolucji społecznej. Tadeusz Kościuszko lawirując między obydwoma ugrupowaniami próbował przyjąć pozycję rozjemcy w tym sporze,. Z jednej strony wyraźnie deklarował, że "za samą szlachtę bić się nie będę ", jednak z drugiej strony, by nie wzbudzać u szlachty skojarzeń z rewolucją francuską, za hasło powstania przyjął "Wolność. Całość . Niepodległość" nie zaś "Wolność. Równość. Braterstwo".
Tadeusz Kościuszko rozumiał, że podstawą powstania musi być szlachta, jedyna w pełni uświadomiona część społeczeństwa, ale jednocześnie wiedział, że szlachta to za mało. Dlatego starał się poszerzyć bazę społeczną powstania kościuszkowskiego. Szczególnie zależało mu na udziale chłopów. Pod Racławicami to kosynierzy przesądzili o wyniku bitwy. Po walce Naczelnik przywdział sukmanę chłopską jako wyraz uznania dla zasług oddziałów chłopskich, a głównego bohatera starcia - Wojciecha Bartosza - mianował oficerem i nobilitował. W obozie pod Połańcem 7 maja 1794 roku wydał uniwersał, w którym zagwarantował chłopom wolność osobistą i nieusuwalność z ziemi, likwidował sądową władzę pana nad chłopami i polecił zmniejszyć wymiar pańszczyzny. Uniwersał nie spełnił nadziei na masowy udział chłopów w powstaniu kościuszkowskim, głownie dlatego, że nigdy nie wszedł w pełni w życie, nie był respektowany przez niechętna mu szlachtę.
Obok szlachty i chłopów w powstaniu kościuszkowskim wzięło także udział mieszczaństwo. To właśnie masowy zryw tej warstwy społecznej zadecydował o powodzeniu insurekcji w Warszawie i Wilnie. Wśród mieszczaństwa często panowały nastroje radykalne. Burzliwe manifestacje mieszczaństwa warszawskiego wymusiły 9 maja 1794 roku przyspieszony sąd nad targowiczanami i skazanie ich na śmierć.
Tadeusz Kościuszko w odpowiedzi na to rozwiązał niemogącą zapanować nad sytuacją Radę Zastępczą Tymczasową i powołał Radę Najwyższą Narodową. Jednak sytuacja w stolicy znów zaostrzyła się po klęsce w bitwie pod Szczekocinami. 28 czerwca 1794 roku tłum dokonał samosądów nad przebywającymi jeszcze w więzieniu targowiczanami. Ponownie osobiście interweniować musiał Tadeusz Kościuszko zarządzając aresztowania wśród uczestników zajść. Polskie mieszczaństwo, mimo, że potrafiło doprowadzić do tak rewolucyjnej sytuacji w Warszawie, było jednak zbyt słabe by odgrywać w czasie powstania kościuszkowskiego taką rolę jak francuski stan trzeci.
Upadek powstania kościuszkowskiego
O klęsce powstania kościuszkowskiego zadecydowała rozegrana 10 października 1794 roku bitwa pod Maciejowicami. Tadeusz Kościuszko nie chcąc dopuścić do połączenia wojsk rosyjskich z nadciągającymi od wschodu korpusem generała Aleksandra Suworowa wydał Rosjanom bitwę. Jednak na skutek rozproszenia sił polskich i błędów w dowodzeniu zakończyła się ona klęską. Tadeusz Kościuszko dostał się do niewoli. Ponieważ wykreowano go na jedynego przywódcę, zdolnego poprowadzić Polaków do zwycięstwa, wieść o jego pojmaniu doprowadziła do upadku morale powstańczej armii. Powołany na jego następcę Tomasz Wawrzecki nie miał takiego autorytetu jak Tadeusz Kościuszko.
Połączone siły rosyjskie 4 listopada 1794 roku uderzyły na Pragę. Na nic zdała się bohaterska obrona pod dowództwem generała Józefa Zajączka. Wojska rosyjskie po zdobyciu szturmem prawego brzegu Wisły dokonały rzezi Pragi. Niepowstrzymywane przez swoje dowództwo oddziały rosyjskie wymordowały kilka tysięcy cywilnych mieszkańców. To skutecznie zastraszyło obrońców lewobrzeżnej Warszawy, którzy skapitulowali przed napastnikiem. Tomasz Wawrzecki opuścił stolicę wycofując się na południe. 16 listopada 1794 roku pod Radoszycami dostał się jednak do niewoli a reszta armii uległa rozproszeniu. Oznaczało to koniec powstania kościuszkowskiego.
Skutki powstania kościuszkowskiego
- Najważniejszym skutkiem powstania kościuszkowskiego była likwidacja państwa polskiego. Austria już podczas insurekcji, żałując, że nie wzięła udziału w II rozbiorze Polski, zajęła Lubelszczyznę i Sandomierz. To ona była głównym inicjatorem III rozbioru Polski, który stał się faktem w 1795 roku. Polska na 123 lata zniknęła z mapy politycznej Europy.
- Stanisław August Poniatowski abdykował, po czym wyjechał do Rosji, stając się de facto zakładnikiem carycy Katarzyny II.
- najwybitniejszych przywódców wywieziono do Petersburga, innych internowano w więzieniach austriackich i pruskich. Żołnierzy wcielano do armii zaborczych.
- liczny udział chłopów i mieszczaństwa w powstaniu kościuszkowskim miał istotny wpływ na rozbudzenie świadomości narodowej najszerszych warstw społeczeństwa i sprzyjał przyszłemu kształtowaniu się nowoczesnego pojęcia narodu. O awansie w powstańczym wojsku decydowało nie urodzenie lecz zasługi wojenne. Chłopi i mieszczanie nierzadko dostawali stopnie oficerskie. Przyśpieszało to przełamywaniu barier stanowych i sprzyjało dalszym przemianom społecznym.
historia Polski
Zobacz także
Polityka Napoleona wobec Polaków
Czasy stanisławowskie Konfederacja Targowicka (Targowica)
Skomentuj:
Powstanie kościuszkowskie - przyczyny, zasięg, skutki
Zaloguj się Skomentuj
Najczęściej czytane
1."Wiadomości" TVP o 4 czerwca: "symbol zdrady". A pięć lat temu? Jest archiwalne wideo z Ziemcem
2.Bałtyk wyrzuca kolejne martwe foki. Rybak: będziemy tępić te łajzy na własną rękę
3.Sprawa Pięty zamknięta? Są nowe wiadomości posła. Pytał o słabości "planu likwidacji terroryzmu"
4.Stanisław Pięta "przyjmuje" decyzję władz PiS. W sieci kpiny: "A tyle było teorii spiskowych"
5.Modelka, dziennikarka, aktywistka, fanka Andrzeja Dudy. Oto Izabela Pek i jej różne oblicza
REKLAMA
Więcej: http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,156046,6508316,Powstanie_kosciuszkowskie___przyczyny__zasieg__skutki.html