Mógłby mi ktoś napisać rozprawkę na ten temat:
'Lalka' - to utwór o klęsce dwóch ideologii pozytywizmu i

1. Ogólna charakterystyka powieści.
Akcja ,,Lalki": rozgrywa się w Warszawie, a w mniejszym stopniu w Zasławku i w Paryżu.
Czas trwania powieści: początek 1878 do października 1879 roku
Czas akcji uprzedniej: lata 1840 - 1878
Dwaj narratorzy w powieści: pierwszym z nich jest sam autor, a drugi to stary subiekt Rzecki
W powieści można wyróżnić przedstawicieli trzech pokoleń:
- romantyków: Rzecki, Katz, stryj Wokulskiego
- pozytywiści: Ochocki, Klein, kupiectwo
- pokolenie przejściowe: Wokulski
2. Kompozycja powieści
Osią kompozycyjną ,,Lalki" jest silne uczucie, jakim darzył Wokulski pannę Łęcką. Również watek tej miłości posłużył pisarzowi do wzbogacenia akcji powieści, poprzez zastosowanie tzw. ,,techniki nawarstwiania motywów". Dzięki takiej budowie fabuły Prus miał możliwość przedstawienia różnorodnych środowisk, warstw społecznych wraz z ich problemami.
3. Charakterystyka występujących w powieści ,,idealistów".
Idealistą jest człowiek, który w swoim życiu kieruje się szlachetnymi zasadami, gotowy do wyrzeczenia się własnego szczęścia w myśl dobra ogólnego. Świat, w którym żyje wyobraża sobie jako byt doskonały, co oczywiście nie przystaje do rzeczywistości. Jest marzycielem, wciąż oderwanym od spraw przyziemnych. W myśl wyznawanej idei jest w stanie uczynić wszystko, bowiem to ona stanowi motor jego postępowania.
Prus przedstawiając na kartach swojej powieści idealistów, starał się udowodnić, iż ideały charakterystyczne dla dekady romantyzmu są już przeżytkiem, a ich idee prowadzą tylko do upadku. Na idealizmie nie można niczego zbudować, a wręcz przeciwnie, można wiele stracić. idealiści, jakich opisał w ,,Lalce" Prus są sympatyczni, a zarazem odrobinę szaleni. Niestety przepadają we współczesnym świecie, ponieważ wyznawane przez nich zasady nie znajdują poparcia ze stronny innych.
Na podstawie ,,Lalki" można wyróżnić takich idealistów jak:
- Ignacy Rzecki, uważany za politycznego marzyciela, a wyznawana przez niego idea nie miała możliwości realizacji. Do ostatnich chwil swojego życia liczył, iż z pomocą zniewolonej ojczyźnie przybędzie Napoleon. Rzecki współczesny świat interpretuje według kryteriów z jego młodości, bowiem wciąż wierzy w to, iż Polska odzyska utraconą wolność. Nadal jest wierny wartościom wyznawanym przez byłych żołnierzy Napoleona, legionistów, których szeregi zasilał i ojciec subiekta. W rodzinnym domu Rzeckego bardzo żywe były hasła walki o wolną i sprawiedliwą Polskę i wciąż wspominano osiągnięcia Napoleona, który stał się ich kultem. Właściwie Rzeckiego można nazwać wyznawcą idei bonapartyzmu, jak i demokratą. Młody Ignacy tylko czekał na moment, kiedy sam będzie mógł, tak jak ojciec chwycić w rękę broń i walczyć o wolność ojczyzny. Ta chwila nadeszła w roku 1848, kiedy to przez Europę przeszła tzw. Wiosna Ludów. Nie zastanawiając się długo, Rzecki zrezygnował z pracy w sklepie Mincla i wspólnie ze swoim kompanem Augustem Katem ruszył na wojnę, by walczyć ,,za wolność waszą i naszą". Niestety Polska po zakończeniu kampanii nadal znajdowała się pod auspicjami zaborców. Z rozpaczy, wynikającej ze zwycięstwa Austrii przyjaciel Ignacego popełnił samobójstwo. Pomimo ogromnego rozczarowania Rzecki nie porzucił swoich idei, a nawet usiłował do nich przekonać Wokulskiego. Do końca swoich dni usilnie wierzył w to, iż myśl Napoleona na pewno obudzi się w duszach jego potomków, którzy przyczynią się czynnie do wyzwolenia Polski. Stary subiekt doszukiwał się nawet w postępowaniu Wokulskiego jakiejś namiastki ,,Wielkiego Francuza".
- Stanisław Wokulski jako idealista miłości. Był to zrównoważonym, opanowanym i niezwykle twardym mężczyzną. Aż trudno uwierzyć, że taki człowiek stał się przez chwile marionetką w rękach kobiety. Całym jego sercem i ciałem zawładnęła miłość, której smaku nie zaznał całkowicie nigdy wcześniej. Wielkie uczucie przysłoniły mu realny i okrutny świat, w którym na czystą i bezinteresowną miłość nie ma miejsca. Dla wybranki swojego serca był w stanie zrobić wszystko. Jej obraz, który pielęgnował w sercu nie przystawał do rzeczywistego wizerunku zimnej Izabeli. W jego oczach była to wyidealizowana, doskonała kobieta. Jednak prawda o niej, o miłości, w której pokładał tyle nadziei okazała się być bardzo okrutna, prowadzącą do całkowitej rezygnacji.
- Julian Ochocki reprezentuje idealistę nauki, bowiem to jej poświęcił całe swoje życie. Był młodym, zdolnym i bardzo wrażliwym arystokratą, któremu potrzeba odkrywania czegoś nowego przysłoniła wszystkie inne elementy świata. Pragnął stworzyć ,,metal lżejszy od powietrza", a więc wynalazek, który znalazłby się w powszechnym użyciu przez wszystkich. Jednym z jego marzeń była konstrukcja maszyny latającej.
Wierzył w nieograniczone możliwości człowieka i w to, że uda mu się poznać jeszcze nie odkryte tajniki wiedzy. Taka postawa skazała go na życie w zupełnej samotności i niezrozumieniu. Dopełnieniem jego losu był brak perspektyw nawet na rozpoczęcie badań naukowych, co ściśle wiązało się z kiepską sytuacją w kraju, będącej wciąż pod zaborami.
4. Warstwy społeczne w ,,Lalce".
Ukazana na kartach powieści Prusa arystokracja cechowała się próżniactwem, zakłamaniem, obłudą, egoizmem. Byli to przeważnie ludzie, którzy gardzili nie tylko pracą, ale i ludźmi pracującymi. Pysznili się swoim pochodzeniem arystokratycznym, poniżając przy okazji ludźmi z niższej warstwy społecznej. Ich życie ograniczało się do pogoni za rozrywkami, wystawnych przyjęć. Niewątpliwie nie był to warstw społeczna warta naśladowania. Z reguły swoja postawą o działaniami wpływali na nie korzystny kształt Polski zarówno pod względem ekonomicznym, jak i kulturalnym. W tej grupie zdarzały się oczywiście wyjątki, a jednym z nich była baronowa Zasławska, która z wielką troska opiekowała się swoimi chłopami, jak również Ochocki, ceniący sobie przede wszystkim naukę.
Podobne cechy można dostrzec w postawach ludzi o szlacheckich korzeniach. Nie potrafili dobrze prowadzić gospodarstw, ponieważ bez chłopów trudno było im się odnaleźć się w nowej rzeczywistości, lecz to nie przeszkadzało szlachcie w prowadzeniu wystawnego życia. Część z nich porzuciła życie na wsi i przeniosła się do miast, jednak i tam nie może znaleźć dla siebie miejsca. Aklimatyzacja nastąpiła dopiero w kolejnym pokoleniu (Stawska).
Arystokracja w ,,Lalce" ukazana jest w negatywnym świetle. Nie posiada żadnych uczuć patriotycznych. jej nastawienie do życia ogranicza się wyłącznie do konsumpcji. Na ich zabawy, przyjemności pracują inni, którymi arystokraci z reguły gardzą.
Arystokratami w powieści są: Izabela Łęcka, Tomasz Łęcki, baronowa i baron Krzeszowski, prezesowa Zasławska, Starski, Ochocki, pani Wąsowska.
Jednym z reprezentantów warstwy arystokratycznej w ,,Lalce" jest książę. To człowiek, który uważa siebie za istotę całkowicie oddaną Polsce, dla której skłonny jest zrobić wręcz wszystko. Jednak były to tylko deklaracje bez jakiegokolwiek pokrycia. Nie podejmuje żadnych działań, które poprawiłyby kondycję ojczyzny. Owszem jest patriotą, ale jedynie w słowach. I, gdy spółkę opuszcza Wokulski, książę idzie w jego ślady z obawy, że może stracić cały majątek i znaleźć się pod wpływami Żydów.
Mieszczaństwo w ,,Lalce" tworzą trzy narodowości, mianowicie: polska, niemiecka i żydowska.
Mieszczaństwo na kartach powieści: Stanisław Wokulski, Ignacy Rzecki, Klein, Marczewski, Lisiecki, Mincel, Szlangbaum, Szuman.
Narodowość żydowska oraz niemiecka należą do ludzi pracowitych, cierpliwych, zaradnych, którzy dążą do osiągnięcia korzyści z tego, czym się zajmują.
Żydzi są systematyczni, oszczędni i nie gardzą pracą. Nie wydają zarobionych pieniędzy bezmyślnie, lecz wciąż myślą o dniu jutrzejszym, o swojej przyszłości. Ludność żydowską reprezentują: Henryk Szlangbaum, doktor Szuman, który z powodu miłosnego zawodu porzucił praktykę lekarską i zajął się badaniem ludzkich włosów).
Wspomniani Niemcy również należą do osób pracowitych, systematycznych. Zarobione pieniądze wydają z umiarem. Reprezentantem tej warstwy jest Mincel, który był właścicielem sklepu dobrze prosperującego, a taki stan interesów zawdzięczał swojej pracowitości i przemyślanych decyzji.
Mieszczaństwu polskiemu, a konkretnie warszawskiemu brakuje energii i jakichkolwiek inicjatyw do działania. Z reguły są nieoszczędni, nie kwapią się do pracy. Jako przykład można podać tutaj osobę Krzeszowskiej, kobiety skłóconej ze wszystkimi, bez ambicji i godności. Dla jednostek ambitnych, pełnych werwy nie ma miejsca w gronie warszawskich mieszczan, a dowodzą tego losy Wokulskiego, który był wciąż przez nich krytykowany.
Prus w swojej powieści opisał również kondycję prostego ludu.
Reprezentanci: Wysoccy, Węgiełek Magdalenka (młoda dziewczyna, prostytutka, której pomocną dłoń podał Wokulski, wysyłając do zakonnic na naukę szycia, a później znalazł dla niej miejsce w rodzinie furmana Wysockiego) - ukazany jest wyłącznie marginesowo
Lud w ,,Lalce" przeważnie żyje w ubóstwie, wielu z nich stoczyło się na moralne dno. są to zazwyczaj ludzie przeciętni, nie wyróżniający się. Nic nie przychodzi im łatwo, dlatego ciężko pracują, by jakoś związać koniec z końcem. To warstwa społeczna, którą notorycznie inni krzywdzą i bezlitośnie wykorzystują. Właściwie nie ma dla nich żadnych szans na poprawę ich życiowej sytuacji. Odbicie się od dna jest możliwe tylko wtedy, gdy znajdzie się ktoś z wyższych sfer, kto im pomoże bezinteresownie. Prosty lud, jaki został ukazany w powieści jako jedyny nie posiada żadnych negatywnych cech.
Podsumowując, charakterystyka społeczeństwa polskiego u schyłku XIX wieku nie napawa optymizmem. Jest pełna gorzkich słów, ponieważ społeczeństwo jest w stanie rozkładu, nie tylko pod względem finansowym, ale co gorsze moralnym.
Warto jeszcze wymienić reprezentantów innych środowisk, jakie pojawiają się na kartach ,,Lalki": studenci (Patkiewicz i Maleski), subiekci (Mraczewski, Lisiecki, Zięba), socjaliści (Klejn) oraz przedstawiciele inteligencji miejskiej (przebiegły adwokat , który prowadził interesy Wokulskiego, Helena Stawska, która utrzymywała siebie i dziecko z udzielanych lekcji muzyki oraz jej matka pani Misiewiczowa, p. Meliton- była nauczycielka, zarabiająca pośrednictwem matrymonialnym)
5. Pokolenia w ,,Lalce".
W powieści Prusa można wymienić trzy pokolenia, mianowicie:
- stare pokolenie: Jan Mincel, spolszczony Niemiec, zajmujący się handlem. Dzięki ciężkiej pracy prowadził swój własny interes w centrum Warszawy. Był człowiekiem uczciwym, zaradnym, a te wartości przekazał swoim podopiecznym subiektom: synowi Janowi oraz Rześkiemu, którzy tak jak Mincel cechowali się oszczędnością, pracowitością i zapobiegliwością.
- średnie pokolenie: Ignacy Rzecki, August Katz. To generacja, której korzenie sięgają w głąb romantyzmu. Dla nich ważna jest zarówno praca, jak i walka ,, o wolność naszą i waszą"
- nowe pokolenie: Stanisław Wokulski. To postać pełna energii i bardzo przedsiębiorcza. Ze zwykłego chłopca na posyłki w winiarni stal się cenionym handlowcem. Swój majątek zgromadził dzięki m.in. dostawom międzynarodowym oraz korzystnej dla handlu sytuacji w czasach popowstaniowych na ziemiach polskich.
6. Stanisław Wokulski- romantykiem czy pozytywistą?
Za romantyczną naturą Wokulskiego przemawia jego udział w styczniowym zrywie niepodległościowym, jak również bezgraniczna miłość do Izabeli, na której kształt doniosły wpływ miały utwory Adama Mickiewicza. To również po rozczarowaniu miłosnym Wokulski bezskutecznie próbował odebrać sobie życie, pragnął jak mityczny Prometeusz poprawić dolę ludzkości poprzez swoje wynalazki. Wierzył, że tylko dzięki młodym świat może się zmienić na lepsze. Czasami marzył o wielkiej sławie, zaszczytach.
Wokulski urodził się w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Jego dzieciństwo nie należało do łatwych, zresztą los go nie oszczędzał. Od najmłodszych lat poznał smak cierpienia, poniżenia. Światopogląd Wokulskiego ukształtował się pod znacznym wpływem idei romantycznych. Marzył, a przede wszystkim wierzył w istnienie miłości bezinteresownej, wzniosłej. Taka wizja kochania powstała w umyśle Wokulskiego po lekturach romantycznych utworów. Był osobą bardzo ambitną i nieprzeciętnie zdolną. W młodości, mimo szlacheckiego pochodzenia musiał usługiwać rozmaitym gościom w jadłodajni u Hopfera. Było to miejsce, w którym miał okazję poznać przyszłą śmietankę warszawskiej inteligencji, bowiem spotykali się tam studenci akademii medycznej. Ich idee, głoszące romantyczny rewolucjonizm trafiły do Wokulskiego, czego dowiódł jego udział w powstaniu styczniowym. Po klęsce zrywy wraz z innymi powstańcami został zesłany na Syberię. Tam uświadomił sobie, że nie można żyć przeszłością, a idee romantyczne, w które tak silnie do niedawna wierzył straciły już na aktualności. Na wygnaniu poznał wielu wybitnych i uzdolnionych naukowców m.in. Czerskiego, Czekanowskiego i Dybowskiego. Wokulski pracował tam nad swoimi wynalazkami, które cieszyły się sporym zainteresowaniem i uznaniem ze strony petersburskich towarzystwach naukowych. Otoczony był tam szacunkiem i wielkim podziwem dla jego umiejętności. Wydawało mu się, że dzięki nauce może w końcu poczuć się wolnym. Po pewnym czasie wraca do ojczyzny, pełen energii i zapału, który chciał spożytkować na rzecz społeczeństwa. Okazało się jednak, iż realizacja swoich marzeń nie jest realna. Bo oto nie zapomniano, że był jeszcze przed kilkoma laty zaledwie subiektem. Jego materialne położenie było fatalne. Przed ostateczną nędzą uratowało go małżeństwo z bogatą wdową, kobietą bardzo zaborczą i ograniczoną. Po czterech lat małżonka Wokulskiego zmarła. Wielkim przełomem w życiu czterdziestoletniego subiekta było spotkanie miłości swojego życia, czyli panny Izabeli. Dla niej stracił całkowicie głowę. Poczuł w sobie tak silne uczucie, o jakim niegdyś pisywali romantycy. Droga do miłosnego celu nie była jednak usiana różami, bo czyż Wokulski był godzien Łęckiej. On, zwykły kupiec konkurował o rękę zubożałej arystokratki. Ta nierówność społeczna poniekąd świadczy, iż miłość Wokulskiego miała cechy romantycznych uniesień, gdzie układy społeczne uniemożliwiały połączenie kochanków. I jak romantyczny bohater szarpnął się Wokulski na własne życie, kiedy poznał prawdziwą naturę wybranki.
Romantycznym elementem biografii głównej postaci Prusa jest również osnuty tajemnicą finał powieści. Tak naprawdę nie wiemy, co stało się z zawiedzionym Stanisławem. możemy tylko spekulować, czy zginął pod gruzami w zasławskim zamku, czy też oddał się całkowicie nauce u boku profesora Geista, nad czym już wcześniej się zastanawiał.
Ta tajemniczość, bliżej nieokreślone okoliczności śmierci, diametralna zmiana osobowości świadczą o typowych cechach bohatera romantycznego.
W Wokulski odnajdziemy cechy, które poświadczają silne oddziaływanie ideologii pozytywistycznej. Był typowym scjentystą. Silnie wierzył w postęp, a nauka zajmowała doniosłe miejsce w jego życiu. Swoim postępowaniem propagował hasło ,,praca u podstaw". Nie był obojętny na nędzę i cierpienie innych. Niósł bezinteresownie pomoc każdej potrzebującej jednostce. Marzył, iż może w przyszłości uda mu się wpłynąć na zmianę myślenia warstwy arystokratycznej.
Wokulski nigdy nie gardził pracą. Był przykładem przedsiębiorczego i energicznego człowieka, dla którego praca miała dużą wartość. Własną pracą zaszedł wysoko, nie liczył na to, że ktoś mu da pieniądze, co było niezmiernie popularne wśród arystokracji.
Los rzucił Wokulskiego na graniczny teren, bo oto z jednej strony znajdował się świat arystokracji ( Izabeli), a z drugiej świat kapitalistyczny, do którego bohater, będąc kupcem należał. Zatem Wokulskiego można uznać za postać przełomu dwóch epok, mianowicie odchodzącego romantyzmu i nadciągającego pozytywizmu.
Etapy realizowania przesłań zarówno romantycznych, jak i epokę późniejszych w przypadku Wokulskiego przebiegały achronicznie. Bo oto najpierw zafascynował się nauką i jej postępem, co było jakże charakterystyczne dla pozytywizmu, a dopiero później, mając czterdzieści lat wpadł w sidła typowo romantycznego uczucia.
7. ,,Lalka" powieścią realistyczną czy raczej tendencyjną?
Powieść charakteryzuje się:
- uproszczoną charakterystyką postaci i tła, którym jest społeczeństwo
- rozległa epickość,
-wielowątkowość powieści
- głębokie związki pomiędzy psychologicznym wnętrzem postaci a jej decyzjami, a w konsekwencji czynami
- pesymistyczna wymowa powieści
- utwór można traktować jako zapytanie o przyszłość
- służy wskazywaniu właściwych postaw społecznych.
W powieści realistycznej należało przedstawiać postacie i sytuacje, które miałyby swoje wierne odzwierciedlenie w rzeczywistym świcie. Prus w znakomity sposób zastosował w ,,Lalce" wyznaczniki powieści realnej. Swoje postacie osadził w realiach dziewiętnastowiecznej Warszawy. Istotną rolę odgrywają tu także bardzo szczegółowe
opisy ulic, parku, budynków i kościołów. Właściwie z powieścią w ręku można spacerować po Warszawie w poszukiwaniu śladów minionej epoki. To również charakterystyczne dla tamtych czasów stroje, jakie noszą postacie ,,Lalki", a z ich ust padają popularne ówcześnie poglądy.
Typowym bohaterem powieści tego gatunku był aktywista, który z zapałem realizował pozytywistyczne postulaty. Była to osoba wykształcona, trzeźwo myśląca, dążąca do przemiany zastanej sytuacji społecznej. Polem jego realizacji była praca, która zarazem była jedynym kryterium oceny wartości danej jednostki.
8. Pamiętnik starego subiekta i narracja
W .,,Lalce' spotykamy się z niejednorodną narracją, bowiem obok bez emocjonalnej narracji obiektywnej, występuje relacja bezpośrednia, jaką odnajdujemy na kartach ,,Pamiętnika starego subiekta". Autorem owego dziennika jest subiekt Rzecki, który opowiada o przeszłości postaci występujących w powieści. ,,Pamiętnik" obfituje w emocje, uczucia, jakie towarzyszyły subiektowi podczas przelewania swoich myśli na papier. Ocenia na kartach swoich pisanych refleksji działania ,,kochanego Stacha". Dzięki ,,Pamiętnikowi" pojawia się w utworze ironia i automatyczna ocena ukazanych przez Prusa sytuacji.
Czytelnik ma więc możliwość spojrzenia na daną sprawę z dwóch perspektyw, mianowicie ze stanowiska obiektywnego narratora oraz emocjonalnie zaangażowanego subiekta. w powieści pojawiają się też elementy humorystyczne, a czego przykładem niech będzie sposób prezentowania studentów.
,,Pamiętnik starego subiekta" opowiada dzieje pokolenia byłych żołnierzy, służących u boku Napoleona, dawnych legionistów, do których należał również ojciec Rzeckiego. Byli to ludzie wierni do końca wzniosłym ideałom, oddani ojczyźnie. Nie ważny dla nich był status społeczny, bowiem zazwyczaj byli to przeciętni mieszczanie, woźni, sprzedawcy. Dbali i pielęgnowali pamięć o minionych latach. Wychowany w takiej atmosferze, pełnej pochwalnych słów pod adresem Napoleona Rzecki nie mógł być nikim innym, jak całym sercem oddanym bonapartystą i demokratą. Momentem próby patriotycznej postawy subiekta był rok 1848 i wybuch Wiosny Ludów w Europie. Rzecki długo nie zastanawiał się nad sensem tego zrywu, tylko wspólnie z przyjacielem postanowił zasadę walki ,, za wolność waszą i naszą" wcielić w życie. Opuścił rodzinę i sklep Mincla, w który pracował i pełen odwago ruszył na wojnę. Niestety jego walka na nic się zdała, bowiem zwyciężyła zaborcza Austria. Z klęską porażki nie mógł pogodzić się przyjaciel Rzeckiego i dlatego też odebrał sobie życie. Dla Ignacego upadek ideałów, w które wierzył też było ogromnym rozczarowaniem, lecz tak łatwo nie załamał się. A swoje ideały postanowił przekazać swojemu ,,duchowemu spadkobiercy", jakim był Wokulski.