Przyrost naturalny

Tempo wzrostu liczby ludności zależy od wielu czynników stałych i zmiennych. Stałym czynnikiem jest przyrost naturalny ludności - różnica między liczbą urodzeń i liczbą zgonów w danym okresie i na danym obszarze. Może być dodatnia (liczba urodzeń przewyższa liczbę zgonów) lub dodatnia (liczba zgonów przewyższa liczbę urodzeń). Na przyrost ten wpływa rozwój medycyny, higieny życia ludzi, nowe technologie w produkcji środków farmaceutycznych i nowe techniki operacji chirurgicznych, a także idee głoszone przez różne religie.

Dynamikę przyrostu naturalnego kształtuje zarówno stopa urodzeń jak i stopa zgonów. W rozwoju liczby ludności poszczególnych krajów świata można wyróżnić pięć faz transformacji demograficznych, które obrazują poziom i zmiany stopy urodzeń i zgonów oraz charakter przyrostu naturalnego.

Należą do nich:
- I faza - obejmuje kraje, w których stopa urodzeń i stopa zgonów utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie (Etiopia, Bangladesz)
- II faza - obejmuje kraje, w których stopa urodzeń pozostaje wysoka, ale stopa zgonów szybko się zmniejsza (Pakistan, Indie, Egipt, Nigeria)
- III faza - obejmuje kraje, w których stopa urodzeń wyraźnie spada, a stopa zgonów stabilizuje się na bardzo niskim poziomie (Meksyk, Brazylia)
- IV faza - obejmuje kraje, w których obserwuje się proces starzenia się społeczeństwa, stopa urodzeń zmniejsza się nadal, ale słabo, kolei stopa zgonów wykazuje tendencje wzrostowe (Hiszpania, Japonia)
- V faza - obejmuje kraje, w których stopa urodzeń stabilizuje się na poziomie zbliżonym do podwyższonej stopy zgonów. Natomiast kiedy stopa zgonów się zwiększa, co oznacza ujemny przyrost naturalny, zaczyna się proces starzenia społeczeństwa (Węgry, Bułgaria, Ukraina, Polska)

O przyroście liczby ludności Europy Zachodniej decyduje głównie przyrost rzeczywisty - przyrost naturalny ludności w określonym czasie na danym obszarze, saldo migracji, tzn. różnica między liczbą ludności wyjeżdżającej a liczbą ludności przybywającej na dany obszar na pobyt stały. Spowodowany napływem ludności w wieku produkcyjnym, emigrującej z byłych kolonii, Centralnej i Wschodniej Europy i Azji.

Przykładem wpływu migracji na wzrost lub ubytek ludności są kraje afrykańskie. Polska jest przykładem zmian regionalnych liczby ludności, powstałych po II wojnie, w wyniku migracji z przeludnionych wsi do uprzemysławiających się miast i repatriacji ludności.

Bardzo duży przyrost naturalny cechuje np. kraje: Nigeria (34,2%%) Egipt (31,6%%) i Meksyk (29,4%%). O dużej liczbie w krajach słabo rozwiniętych decyduje m.in. fakt, że dzieci pracują zarobkowo i są współżywicielami rodzin.. Natomiast kraje wysoko rozwinięte gospodarczo (bez USA i Kanady) cechuje niski, a nawet ujemny wskaźnik przyrostu naturalnego, jak np. Niemcy –0,8. Z kolei USA i Kanada prowadzą politykę wielodzietności wśród ludności białej ze względu na dużą dzietność ludności czarnej. W Polsce wskaźnik przyrostu naturalnego w 1950 roku wynosił 20%%, w 1994 - 2,5%%, a w roku 1998 wynosił tylko 0,5%%. W 1999 roku po raz pierwszy w historii kraju przyrost naturalny wynosił –0,02%%. Jedną z przyczyn jest pogorszenie się sytuacji ekonomicznej społeczeństwa.

Przyczyn spadku przyrostu naturalnego jest wiele i są one różne w zależności od poziomu gospodarczego danego kraju. W krajach wysoko rozwiniętych, o ustabilizowanym, konsumpcyjnym stylu życia, planuje się rodzinę, wychowanie i wykształcenie dzieci zgodnie z możliwościami finansowymi. Ujemny przyrost naturalny w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, np. Ukrainie ( - 6,2%%), Rosji ( - 6%%), Bułgarii ( - 4%%), na Węgrzech ( - 3,8%%) i wiąże się ze zmianą struktury gospodarki, brakiem pracy, mieszkań, bardzo małymi zarobkami i nie ustabilizowanym życiem ich mieszkańców, co prowadzi do ograniczenia liczby dzieci w rodzinach.

Na kształtowanie się przyrostu naturalnego i zasobów siły roboczej w danym kraju ma też wpływ struktura płci i wieku. Kraje, które posiadają duży procent ludności w wieku poprodukcyjnym (powyżej 65 roku życia), a stosunkowo mały procent ludności w wieku produkcyjnym (od 18 do 65 lat), a także mały procent kobiet oraz dzieci (od 0 do 17 lat) są krajami, których społeczeństwo starzeje się. Dysponują one bardzo małymi zasobami siły roboczej i są zmuszone importować ją. Tak czynią np. Niemcy, Francja, Szwecja, Kuwejt i inne kraje.