Ochrona środowiska, zasoby środowiska

Zasoby środowiska
- odnawialne - nie zużywają się - woda, powietrze, gleba,
- nieodnawialne - zużywają się, ich ilość jest skończona - - węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, żywność, las, wiatr i słońce złoża metali, minerały

Kwaśne deszcze - w wyniku reakcji tlenków siarki i azotu z parą wodną w powietrzu
powstają kwasy, które wraz z deszczem opadają na powierzchnię Ziemi. Powodują one
uszkodzenia zarówno nadziemnych jak i podziemnych części roślin, zakwaszają glebę,
prowadząc do wyginięcia żyjących w niej bezkręgowców, obniżają pH zbiorników wodnych,
prowadząc w skrajnych przypadkach do całkowitego wyginięcia w nich życia; uszkadzają
budowle i powodują korozję urządzeń metalowych.

Efekt cieplarniany - efekt stałego podnoszenia się średniej temperatury na Ziemi
spowodowany uwalnianiem gazów cieplarnianych do atmosfery. Ich działanie polega na
hamowaniu wypromieniowywania ciepła z planety. Największą rolę w tych procesach
odgrywa dwutlenek węgla.

Dziura ozonowa - powstaje w wyniku uwalniania do atmosfery freonów pochodzących
z urządzeń chłodniczych, szklarni, aerozoli. Freony docierając do górnej części atmosfery,
rozbijają znajdujące się tam cząsteczki ozonu. Warstwa ozonu chroni naszą planetę przed
promieniowaniem kosmicznym.

Smog - specyficzny rodzaj zanieczyszczenia powietrza:
smog typu londyńskiego (kwaśny, mgła przemysłowa) - charakterystyczny dla miesięcy
zimowych; wokół cząsteczek wody znajdujących się w zamglonym powietrzu następuje
kondensacja pyłów, dwutlenku siarki i innych szkodliwych substancji; efektem są mgliste dni
i ograniczona widoczność; u człowieka może wywołać duszności, łzawienie oczu,
podrażnienia skóry, zaburzenia pracy układu krążenia
smog typu Los Angeles (fotochemiczny) - charakterystyczny dla miesięcy letnich;
przyczyną są głównie spaliny samochodowe zawierające tlenki azotu i węglowodory;
pod wpływem działania promieni słonecznych pomiędzy składnikami spalin zachodzą reakcje
fotochemiczne; u człowieka mogą pojawić się trudności w oddychaniu, kaszel, bóle głowy,
łzawienie oczu

Eutrofizacja wód - duża ilość stosowanych nawozów sztucznych spływa wraz z wodą
do rzek i jezior, co przyczynia się do nadmiernego rozwoju fitoplanktonu (glonów i sinic -
tzw. zakwit wód) oraz zooplanktonu. Początkowo sprzyja to wzrostowi liczebności zwierząt.
W pewnym momencie organizmów jest już za dużo i zaczyna w wodzie brakować tlenu.
Skutkiem jest zamieranie życia. Dobre warunki do rozwoju zyskują natomiast bakterie
beztlenowe produkujące m.in. siarkowodór.

Erozja gleb - wymywanie lub wywiewanie powierzchniowej warstwy gleby

Pestycydy - środki chemiczne stosowane w celu ochrony roślin przed chwastami
lub szkodnikami. Dzielimy je na:
herbicydy - środki chwastobójcze
insekcydy - środki owadobójcze
fungicydy - środki grzybobójcze

Recykling - doprowadzenie zużytych materiałów do stanu pozwalającego na ich ponowne
wykorzystanie

Utylizacja - wykorzystanie odpadów jako surowców wtórnych do dalszego przerobu
OCHRONA ŚRODOWISKA
Środowisko - ogół elementów materialnych (ożywionych - biotycznych i nieożywionych -abiotycznych), naturalnych i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze. Elementy te są ze sobą wzajemnie powiązane i wspólnie oddziałują na określony podmiot, którym może być np. człowiek. Przyroda ożywiona - zwierzęta, rośliny, grzyby Przyroda nieożywiona:
atmosfera (opady, wiatr, ciśnienie, temperatura, zachmurzenie, wilgotność, promieniowanie
słoneczne)
hydrosfera (rzeki, jeziora, strumienie, oceany, morza, wody podziemne, lądolody)
litosfera (ukształtowanie powierzchni, grunty produkcyjne, kopaliny, nieużytki, tereny
o walorach przyrodniczych lub estetycznych)
Czyrmiki społeczne:
-demograficzne (przyrost populacji ludzkiej)
- urbanistyczne (rozwój miast, wsi, osad ludzkich)
-ekonomiczne

Bioróinorodność (różnorodność biologiczna) - zmienność form życia na Ziemi 

Parki narodowe - obszary o szczególnych wartościach przyrodniczych, kulturowych naukowych, społecznych i wychowawczych o powierzchni minimum 1000ha. Ochronie w parkach narodowych podlega cała przyroda i krajobraz. W Polsce istnieją 23 parki
narodowe:
Białowieski, Babiogórski, Biebrzański, Bieszczadzki, Bory Tucholskie, Drawieński, 
Gorczański, Gór Stołowych, Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski
Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Ujście Warty, 
Wielkopolski, Wigierski, Woliński.

Parki krajobrazowe - obszary chronione ze wzg. na walory przyrodnicze, historyczne i kulturowe; dopuszcza się prowadzenie działalności rolnej i leśnej.

Rezerwaty przyrody - obszary do1000 ha; mogą być tworzone
w celu ochrony konkretnego elementu środowiska, np. rezerwat cisów lub ptactwa wodnego albo całego ekosystemu, np. rezerwat leśny, torfowiskowy itp.
rezerwaty ścisłe - obszary specjalnie chronione, w których nie prowadzi się żadnych
prac o charakterze gospodarczym
rezerwaty częściowe - obszary, w których dozwolona jest działalność gospodarcza,
np. koszenie łąk w rezerwatach ptasich, oczywiście poza okresem lęgu.

Rezerwaty biosfery - obszary zawierające szczególnie cenne zasoby przyrodnicze
i będące reprezentatywne dla głównych biomów danego kraju.

Pomniki przyrody - pojedyncze okazy przyrody żywej lub nieożywionej o szczególnej
wartości naukowej, kulturowej, historyczno - pamiątkowej i krajobrazowej, np.: skały,
jaskinie, źródła, drzewa

Obszary chronionego krajobrazu - obszary przeznaczone na rekreację wyróżniające się
pięknem krajobrazu; dopuszcza się ograniczoną działalność człowieka
Zmienność polega na występowaniu różnic pomiędzy osobnikami należącymi do tego samego gatunku
genetyczna środowiskowa
zmienność dziedziczna zmienność niedziedziczna
warunkowana zmianą w materiale warunkowana wpływem środowiska
genetycznym
rekombinacyjna mutacyjna
polega na tworzeniu pojawiają się nowe cechy
nowych kombinacji istnieją- w wyniku mutacji
-cych już w populacji cech jest podstawą dla ewolucji
(nie pojawiają się nowe cechy!)
ma istotne znaczenie dla ewolucji
Czynniki ewolucji wpływające na zmianę częstości występowania alleli w populacji:
Dobór naturalny. Preferowanie lub eliminowanie jakiejś cechy w środowisku prowadzi
do zwiększenia lub zmniejszenia częstości występowania allelu determinującego tę
cechę
Mutacje. Pojawienie się nowego allelu w wyniku mutacji wpływa na ilościowe zmiany
pozostałych
Migracje. Przemieszczanie się osobników z jednej populacji do drugiej zmienia
proporcje występowania alleli
Preferencje w krzyżowaniu. Jeśli osobniki o określonych genotypach mają większe
szansę na rozród niż pozostałe, to ich geny będą coraz częściej występować
w ogólnej puli
5. Dryf genetyczny - zjawiska przypadkowe, polegające na wyizolowaniu niewielkiej
części populacji, np. kataklizm, w wyniku którego zginęła większość populacji.
Po jakimś czasie populacja odrodzi się , ale jej pula genowa może być inna ,
w zależności od zestawu genów osobników, które przetrwały. Przykłady zmian ewolucyjnych:
oporność na antybiotyki
melanizm przemysłowy - zmiana ubarwienia ćmy krępaka z jasnoszarej na ciemną
Rodzaje doboru naturalnego:
a. Dobór stabilizujący - faworyzuje osobniki o cechach przeciętnych; prowadzi do
ustabilizowania się danej cechy w populacji, działa w środowisku, w którym nie
zachodzą istotne zmiany
b. Dobór kierunkowy - działa, gdy warunki środowiska wymuszają zmiany w określonym
kierunku, np. grubsze futro, ciemniejsze ubarwienie
c. Dobór rozrywający-faworyzuje osobniki o cechach skrajnych i eliminuje
przeciętnych; działa w środowisku zmiennym
Gatunek to zbiór osobników mogących się ze sobą rozmnażać i dających w wyniku tego
rozmnażania płodne potomstwo.
Powstawanie nowego gatunku nazywa się specjacją.
W specjacji istotne znaczenie ma dobór kierunkowy i rozrywający.
Mimetyzm - upodabnianie się organizmów do otoczenia, np. litops tzw. "żywe kamienie" Mimikra - upodabnianie się rożnych gatunków do siebie, np. szerszeń i przeziernik osowiec Konwergencja - wykształcenie u organizmów narządów podobnych, pełniących zbliżone funkcje, lecz o odmiennym pochodzeniu
Dywergencja - powstanie licznych przystosowań organizmów spokrewnionych ze sobą do życia w różnych niszach ekologicznych, np. kończyny kręgowców
Ewolucjonizm - powolny, nieodwracalny proces zmian organizmów pod wpływem
zmieniających się warunków środowiska.
Kreacjonizm - pogląd filozoficzno - religijny głoszący, że istnienie i obecny kształt życia na
Ziemi jest wynikiem dokonanego przez Boga aktu stworzenia.
Lamarkizm zakładał, że:
Organizmy wyżej zorganizowane powstają z prostszych form
Na proces ewolucji wpływa wewnętrzna dążność organizmów do
samodoskonalenia się
W wyniku ewolucji organizmy coraz lepiej przystosowują się do środowiska, przy
czym jest to możliwe dzięki dziedziczeniu cech, w tym cech nabytych za życia
osobnika
Darwinizm zakładał, że:
Gatunki charakteryzuje olbrzymia zmienność
Organizmy cechuje nadmierna rozrodczość, przy czym znaczna ich część ginie
jeszcze przed osiągnięciem zdolności do rozrodu
Pomiędzy osobnikami danego gatunku toczy się walka o byt (pokarm, światło dla
roślin), którą przeżywają osobniki lepiej dostosowane do środowiska
Dobór naturalny (selekcja naturalna) eliminuje osobniki o cechach niekorzystnych
w danym środowisku. Im więcej korzystnych cech ma organizm, tym większe ma
szansę na przeżycie. Takie osobniki z racji dłuższego życia, pozostawiają po sobie
więcej potomstwa, któremu przekazują swoje cechy
Neodarwinizm - syntetyczna teoria ewolucji - teoria Darwina wzbogacona o najnowsze osiągnięcia z innych dziedzin biologii, głównie z genetyki
Dowody ewolucji: bezpośrednie:
- skamieniałości w postaci:
* szczątków twardych części organizmu np. kości, zębów czy muszli "* odcisków- powstają w miękkim podłożu, które potem twardnieje, zachowując odcisk części organizmu, np. odciski paproci nasiennych w węglu kamiennym inkluzji - czyli dużych fragmentów lub całych organizmów zatopionych w materiale „konserwującym", np. owady w bursztynie
- gatunki reliktowe zwane „żywymi skamieniałościami" to organizmy, które przez
miliony lat przetrwały w niezmienionej formie, np. latimeria (gatunek ryby
trzonopłetwej), hatterie (prymitywne gady), sagowce (prymitywne rośliny nasienne),
miłorząb dwuklapowy
pośrednie (oparte na porównaniu organizmów między sobą): 
*narządy homologiczne - narządy o podobnej budowie, ale często pełniące różne funkcje, np. przednie kończyny ssaków: ręka człowieka, skrzydło nietoperza, kopyto konia są zbudowane z tych samych kości, co świadczy o ich wspólnym pochodzeniu 
'narządy analogiczne - narządy wykształcające się niezależnie od siebie u różnych organizmów, przystosowane do pełnienia takich samych funkcji i mające w związku z tym cechy wspólne, np. skrzydło ptaka i skrzydło owada mają podobny kształt i właściwości, ale są zupełnie inaczej zbudowane, co świadczy o ich odrębnym pochodzeniu
narządy szczątkowe - takie, które w danej grupie organizmów nie pełnią żadnej roli, są
silnie zredukowane, natomiast są ważnym elementem budowy u innych, pokrewnych
organizmów, np. odcinek ogonowy kręgosłupa u człowieka
podobny skład chemiczny wszystkich organizmów
podobieństwa w budowie białek, np. hemoglobiny
uniwersalność kodu genetycznego

jedność podstawowych procesów metabolicznych (oddychanie komórkowe, biosynteza
białka)
występowanie kwasów nukleinowych, głównie DNA jako nośnika informacji genetycznej
te same etapy rozwoju zarodkowego u zwierząt
EKOLOGIA - nauka o wzajemnych zależnościach między organizmami oraz między organizmami a
otaczającym je środowiskiem
POPULACJA - zespół osobników tego samego gatunku, żyjących na określonym obszarze i mogących
się swobodnie ze sobą kontaktować
SIEDLISKO - obszar zajmowany przez populację
NISZA EKOLOGICZNA - ogół czynników środowiska wykorzystywanych przez dany organizm i
zapewniających mu niezbędne warunki egzystencji
Cechy populacji:
1. Rozmieszczenie:
a. Równomierne - może być dziełem człowieka, np. drzewa w sadzie; zwierzęta, które
cechuje terytoriaJizm (pingwiny, lisy), opuncje na pustyni
b. Skupiskowe - najczęściej spotykane w przyrodzie; u zwierząt osobniki tworzą stada, np.
sarny, antylopy; rośliny skupiają się w kępy np. buk, dąb
c. Losowe -zależne od przypadku, np. rośliny wiatrosiewne (mniszek lekarski), sosny na
ugorze
2. Liczebność, która wynika z:
a. Rozrodczości - liczba nowo urodzonych osobników w określonym czasie w przeliczeniu
np. na 1000 osobników populacji
b. Śmiertelności - liczba osobników umierających w określonym czasie
c. Migracji:
imigracje - liczba osobników przybywających z innych terenów
emigracje - liczba osobników opuszczających dotychczasowe siedlisko
Opór środowiska – zespół biotycznych (drapieżniki, pasożyty, konkurenci) i abiotycznych (susza, powódź, spadek temperatury) czynników, które ograniczają wzrost liczebności populacji.
Pojemność środowiska to maksymalna liczba osobników, która może występować danym środowisku bez naruszania jego równowagi.
3. Struktura wiekowa -obrazuje stosunki Ilościowe pomiędzy osobnikami w różnym wieku:
a. Populacja rozwijającą się - duża ilość osobników w młodych; liczebność tej populacji
będzie się zwiększać
b. Populacja ustabilizowana - udział poszczególnych grup wiekowych jest stały; liczebność
nie zmienia się
c Populacja wymierająca - liczna młodych osobników jest mniejsza niż dorosłych; liczebność będzie się zmniejszać
Strategie rozrodcze:
- typu K - zwierzęta, opiekujące się potomstwem wydają na świat niewielką ilość młodych,
 większość których dożywa do okresu rozrodczego i giną jako osobniki stare, np. słonie,
bociany
-typu r-organizmy wydające na świat ogromną liczbę potomstwa, z którego do okresu dojrzałego dożywają tyNco nieliczne, np. większość ryb, rośliny
- strategie pośrednie
4. Struktura płciowa - wzajemny stosunek samców i samic
Ekosystem - kompletna jednostka ekologiczna, składająca się z wszystkich organizmów zamieszkujących dany teren (biocenoza) i ich środowiska nieożywionego (biotop).
EKOSYSTEM = BIOCENOZA + BIOTOP
(elementy biotyczne) (elementy abiotyczne)
Biocenoza - zespół organizmów różnych gatunków, ogół populacji zamieszkujących
dany teren.
Biocenoza naturalna - taka, w której powstanie człowiek nie ingerował: las, łąka,
jezioro, morze
Biocenoza sztuczna -w jej powstaniu uczestniczył człowiek: staw hodowlany, pole,
sad, pastwisko.
Biotop - środowisko życia organizmów (abiotyczna część środowiska)
Abiotyczne (nieożywione) czynniki środowiska - temperatura, światło,
wilgotność, dostępność wody, rodzaj podłoża, ukształtowanie terenu, pH, zasolenie,
ciśnienie.
Biotyczne czynniki - wszystkie organizmy znajdujące się w tym samym środowisku
i tworzące złożoną sieć zależności.
Biom - duża jednostka ekologiczna złożona z ekosystemów na określonym
obszarze geograficznym, np. tundra, tajga, step, sawanna. Obszary cechuje
jednakowy klimat z charakterystyczną szatą roślinną i światem zwierzęcym.
Biosfera (ekosfera) - strefa występowania organizmów. Obejmuje część atmosfery
(troposferę), całą hydrosferę (wszystkie wody) oraz część litosfery (powierzchniowa
warstwa skorupy ziemskiej); wszystkie biomy Ziemi.
Łańcuch troficzny (pokarmowy) - szereg organizmów ustawionych w takiej
kolejności, że każda poprzedzająca grupa jest podstawą pożywienia następnej -
układ „produkuję (zjadam) i jestem zjadany".
Producenci - organizmy autotroficzne (samożywne), które są zdolne do
wytwarzania materii organicznej w procesie fotosyntezy. Należą tu rośliny zielone
i niektóre bakterie.
Konsumenci - organizmy cudzożywne (heterotroficzne) pobierają materię
organiczną od producentów. Wyróżnia się:
konsumentów I rzędu pobierających materię bezpośrednio od producentów; są to
zwierzęta roślinożerne.
konsumentów II, III lub dalszych rzędów; należą tu zwierzęta drapieżne lub
pasożyty.
Reducenci (destruenci) - rozkładają martwą materię organiczną na proste związki nieorganiczne pobierane przez rośliny, potrzebne do procesu fotosyntezy; należą tu bakterie i grzyby.