POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA, HISTORIA
Woliński Park Narodowy położony jest u ujścia Odry w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim., w pobliży granicy polsko-niemieckiej. Obejmuje ochroną niezwykle cenną północno-zachodnią część wyspy Wolin w dzielnicy Pasa Nadmorskiego.
Wyspa Wolin to jeden z najbardziej interesujących obszarów północno-zachodniej Polski. Jest kilka powodów, które stanowią o indywidualności tego terenu. Zaliczyć do nich można:
- wyspiarski charakter regionu,
- występowanie na niewielkim obszarze różnych typów genetycznych rzeźby,
- zróżnicowany świat roślinny i zwierzęcy,
- niezaprzeczalne walory krajobrazowe.
Wolin wraz u Uznamem oddzielają Zalew Szczeciński od Bałtyku. Wolin od Uznamu oddzielony jest przesmykiem Świny, a od lądu stałego Dziwną. Powierzchnia Wolina wynosi 265 km². Najwyższe wzniesienia położone są w strefie wolińskiej moreny czołowej na północny-wschód od Międzyzdrojów (Grzywacz 115 m n.p.m., Gosań 95 m n.p.m.). Wolińska morena czołowa urywa się do morza stromymi, dobrze wykształconymi klifami o wysokości przekraczającej 80 m. Współczesne krajobrazy wyspy Wolin są wynikiem procesów przyrodniczych, które działały w przeszłości i funkcjonują aktualnie.
Park został utworzony 3 marca 1960 r. Starania o powstanie Wolińskiego Parku Narodowego sięgają pierwszych lat powojennych, kiedy to prof. dr Adam Wodziczko pierwszy zwrócił uwagę na wyjątkowe bogactwo przyrodnicze wyspy Wolin jako terenu przyszłego parku narodowego. Ideę prof. Wodziczki czynnie wspierali prof. dr Zygmunt Czubiński - botanik Uniwersytetu Poznańskiego oraz prof. dr J. Urbański - zoologa tegoż Uniwersytetu. Dopiero włączenie się posła Ziemi Szczecińskiej prof. dr S. Zajączka doprowadziło do ukazania się aktów prawnych powołujących Park. W 1996 r. jego powierzchnia uległa powiększeniu i obecnie wynosi 10937 ha, w tym 2719 ha morza, około 2000 ha wód Zalewu Szczecińskiego oraz około 6000 ha lądu.
Swoim zasięgiem obejmuje:
- część wyspy wraz z wybrzeżem klifowym,
- pas morza Bałtyckiego o szerokości 1 mili morskiej,
- część rozlewisk rzeki Świny wraz z przyległymi jeziorami Wicko Małe i Wicko Duże,
- pas przybrzeżny wód Zalewu Szczecińskiego między Lubinem a Karnocicami
W wyniku włączenia części Zatoki Pomorskiej oraz wód morskich wewnętrznych Zalewu Szczecińskiego, Woliński Park Narodowy stał się pierwszym w Polsce parkiem morskim.
GEOLOGIA I GEOMORFOLOGIA
Najbardziej charakterystycznym krajobrazem Parku są wysoczyzny morenowe pochodzenia polodowcowego, których ostrą granicę z morzem (wciąż modyfikowaną w wyniku abrazji) nazwano klifami. Najwyższe klify osiągają wysokość do 95 m. Ich malownicze piękno i uniklany w skali krajowej charakter, jest narażony na niszczące działanie żywiołów przyrody. Spływające po zboczach klifów wody, wysuszające glebę promienie słoneczne oraz silne fale morskie (zwłaszcza w okresie sztormów) powodują obrywanie się klifów, wynikiem czego można zaobserwować zjawisko zwane abrazją (cofanie się lądu), które średnio w ciągu roku wynosi około 1 m. Podobnie ukształtowana jest granica lądu od strony Zalewu Szczecińskiego. Zupełnie innym typem krajobrazu jest końcowy odcinek ujścia Odry od morza zwany Wsteczną Deltą Świny, w którym kilkadziesiąt niskich podmokłych wysp wraz ze starorzeczami i nurtem Świny tworzy unikalną w skali Europy mozaikę siedlisk.
WODY
Wody obok lasów to dominujące ekosystemy Parku. W północnej jego części jest to pas wód Bałtyku, a od zachodu delta Świny. Delta Świny jest to kompleks wodno-błotnych wysp i wysepek oddzielonych kanałami o zmiennych kierunkach przepływu oraz różnych poziomach wody, okresowo zalewanych zwłaszcza w czasie cofki (wlewania się spiętrzonych przez północne wiatry wód Bałtyku do Zalewu Szczecińskiego.
Na rozległą panoramę rozlewisk delty Świny oraz zalewu szczecińskiego malowniczy widok roztacza się ze wzgórza Zielonka. W lesistej części parku znajduje się 5 polodowcowych jezior: Warnowskie, Rabiąż, Czajcze, Domysłowskie i Grodno oraz sztuczne: Turkusowe i Stara Kredownia.
ROŚLINNOŚĆ
Lasy zajmują około 4500 ha powierzchni Wolińskiego Parku Narodowego, co stanowi 41% powierzchni. Na uwagę zasługuje bór bażynowy porastający wydmy w okolicach Wisełki oraz lasy bukowe występujące w kilku odmianach. Najczęściej spotykanymi drzewami są sosna, dąb, buk, rzadziej brzoza, klon, olsza i jesion. Wśród gatunków obcych dla tego regionu przyrodniczo-leśnego znajdziemy sosnę wejmutkę, świerk i daglezję.
Ochroną ścisłą objęto 6 leśnych obszarów o łącznej powierzchni 165 ha, co stanowi 1,5% powierzchni Parku:
- Rezerwat im. Dr Stefana Jarosza - położony na północny-wschód od Wisełki w okolicach latarni Kikut. Chroni najdalej wysunięty na wschód fragment litej buczyny pomorskiej otoczonej drzewostanami sosnowymi.
- Rezerwat im. Prof. Mariana Raciborskiego - położony na północny-zachód od Wisełki. Chroni fragment lasu mieszanego z bujnie rosnącym wiciokrzewem pomorskim.
- Rezerwat im. Prof. Dr Zygmunta Czubińskiego - położony na wschód od góry Gosań, nad brzegiem morza. Chroni fragment buczyny pomorskiej ze stanowiskami storczyków.
- Rezerwat im. Dr Bogdana Dyakowskiego - położony w okolicach wsi Trzciągowo. Chroni fragment starej buczyny pomorskiej z łanowo występującą perłówką jednokwiatową.
- Rezerwat im. Prof. Władysława Szafera - położony na północnych stokach Doliny Trzciągowskiej. Chroni fragment starej buczyny z żywcem cebulkowym w runie.
- Rezerwat im. Prof. Adama Wodziczki - chroni pas wybrzeża klifowego nad Zalewem Szczecińskim, ciągnący się od Lubina do Karnocic.
Na wyspie Wolin rośnie około 3000 gatunków roślin naczyniowych oraz wiele mchów i porostów. W granicach Parku stwierdzono występowanie ponad 50 gatunków roślin objętych ochroną gatunkową, m.in.: pajęcznica liliowata, mikołajek nadmorski, zimoziół północny, rokitnik zwyczajny, długosz królewski, wiciokrzew pomorski oraz 15 gatunków storczyków, m.in.: buławnik wielokwiatowy, buławnik czerwony, storczyk plamisty. Szczególnie cenne florystycznie miejsca to w sposób szczególny wzbogacane zbiorowiska położone wzdłuż bałtyckich klifów oraz ciepłolubne zbiorowiska z okolic Doliny Trzciągowskiej i brzegu Zalewu Szczecińskiego.
ZWIERZĘTA
Świat zwierzęcy Wolińskiego parku narodowego jest bardzo bogaty. W granicach Parku stwierdzono występowanie ponad 270 gatunków zwierząt ze wszystkich grup systematycznych objętych ochroną gatunkową. Można tu spotkać zarówno gatunki pospolite takie jak jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, jak i rzadziej spotykane borsuka, gronostaja, wydrę, żmiję zygzakowatą, zaskrońca oraz bardzo rzadkie, do których należą gniewosz plamisty, foka szara i morświn.
Awifauna Parku reprezentowana jest przez około 230 gatunków. Rokrocznie w lasach Parku gnieździ się kilka par bielika - największego rodzimego ptaka drapieżnego. Z innych ptaków drapieżnych gniazdują tutaj kobuz, kania czarna, kania ruda, trzmielojad, pustułka, jastrząb.
Tereny Wstecznej Delty stanowią bardzo ważną ostoję ptaków wodno-błotnych z takimi gatunkami jak wodniczka, biegus zmienny, kulik wielki, ostrygojad.
Przez teren wyspy Wolin biegnie główna trasa wędrówek ptaków migrujących z północy Europy. Stąd też duża liczba i różnorodność gatunków spotykanych w okresie migracji. Do najczęściej spotykanych należą lodówki, markaczki, uhle, nury: czarnoszyje i rdzawoszyje, szlachary, nurogęsi, gęś zbożowa, łabędzie krzykliwe, czarnodziobe i nieme, kilka gatunków biegusów, jemiołuszki, czeczotki, gile, orzechówki i inne. Wiele gatunków ptaków na terenie Parku znajduje doskonałą bazę żerową, co sprawia, że tylko ostre zimy zmuszają je do podejmowania dalszej wędrówki.
Aktualnie m.in. prowadzona jest prowadzona jest reintrodukcja puchacza. Z bogatego świata owadów zachowały się m.in. stanowiska największego polskiego chrząszcza jelonka. Na terenie parku oznaczono 3 nowe dla nauki gatunki: chrząszcza Teredus Opacus i 2 gatunki skoczogonków (Collembola). Wody Zatoki Pomorskiej to biotop wielu gatunków, zwłaszcza ryb oraz coraz rzadszych ssaków morskich.
Powrót żubra do parku jest ważnym wydarzeniem. Jest to sukces polskiej szkoły hodowli żubra, która uratowała ten gatunek od zagłady. Nad wolińskim stadem prowadzone są badania naukowe w zakresie aklimatyzacji, rozrodu i chemizmu (bioindykatory) oraz księgi rodowodowe. Pierwszy żubr w rezerwacie "Pomorzanka" urodził się 23 października 1976 r. Ogółem do 1985 r. były 24 urodzenia. Żubr dla Pomorza zachodniego ma rangę symbolu historycznego. Stąd pochodzi najstarszy opis łowów na żubra z 1107 r. Bolesław Krzywousty w czasie zdobywania Szczecina zorganizował łowy, podczas których od ranionego żubra zginął jego rycerz imieniem Sieciach.
KULTURA MATERIALNA I TURYSTYKA
Burzliwe dzieje wyspy Wolin są przyczynkiem do jej kulturowego zróżnicowania jednak bardzo silnie związanego z morzem (rybactwo, handel). Na obszarze Parku (i w sąsiedztwie jego granic) znajdują się ślady pozostałości grodzisk i miejsc związanych z czasami historycznymi. Obiekty te są przedmiotem zarówno badań naukowych jak i zainteresowania turystów.
Turystyka stanowi istotną część działalności Parku. Woliński Park Narodowy posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę zagospodarowania turystycznego: centrum Dydaktyczno-Muzealne, rezerwat pokazowy żubrów, 4 punkty widokowe, 3 parkingi oraz sieć szlaków turystycznych (łącznie około 46 km) i ścieżek dydaktycznych.
Ruch turystyczny na terenie parku jest ograniczony i podporządkowany ochronie przyrody. Przez park biegną 3 szlaki turystyczne:
- Szlak czerowny - biegnie z Międzyzdroje brzegiem Bałtyku, przez Wisełkę do latarni morskiej Kikut i dalej koło rezerwatu im. dr S. Jarosza do Międzywodzia; na terenie parku 16 km,
- Szlak zielony - biegnie z Międzyzdroje koło rezerwatu pokazowego żubrów i dalej lasami do jeziora Czajczego a stamtąd do Kołczewa; na terenie Parku - 10,7 km,
- Szlak niebieski - biegnie z Międzyzdroje porośniętymi lasami wzgórzami morenowymi przez Wicko, Wapnicę, koło jeziora Turkusowego i dalej do Karnocic; na terenie Parku - 16,9 km.
Szczególnie licznie odwiedzane miejsca to: Jezioro Turkusowe o specyficznym kolorze wody, wzgórze Zielonka, Rezerwat Pokazowy Żubrów oraz w pobliżu Międzyzdrojów punkty widokowe "Gosań" i "Kawcza Góra".
Największe zagrożenia dla przyrody Parku to przecinające jego tereny drogi, i kolej łączące port w Świnoujściu z pozostałymi rejonami Polski oraz linie energetyczne i gazociąg.
Park wydaje własne czasopismo "Klify", w którym publikowane są wyniki badań własnych i opracowania dotyczące ochrony parku.