Polskie tańce narodowe

Krakowiak

To żywy polski taniec ludowy z okolic Krakowa, zaliczany jest do polskich tańców narodowych, w metrum 2/4 i w charakterystycznym synkopowanym rytmie. Nazwa tańca pochodzi z XVIIIw i odnosiła się do grupy tańców posiadających własne lokalne nazwy: mijany, dreptany, ścigany, skalmierzak i inne. Pod koniec XVIII wieku charakterystyczne synkopowane rytmy krakowiaka pojawiły się w muzyce symfonicznej, a na początku XIXw taniec ten stał się popularny w muzyce scenicznej i instrumentalnej.

Krakowiaka tańczy sie w takcie dwumiarowym z charakterystycznymi synkopami, przyśpiewkami solowymi i swoistym trzykrotnym przytupem kończącym zazwyczaj fraze muzyczną. Charakterystyczną cechą tańca jest gromadnośc i przodowanie, jak również symetria i dwuczęściowośc.Charakter ruchu krakowiaka to żywośc, skocznośc i sprężystośc

Utwory muzyczne oparte na ludowym krakowiaku stworzyli:
Fryderyk Chopin Krakowiak op.14 na fortepian i orkiestrę
Maurycy Moszkowski Krakowiak na fortepian
Ignacy Paderewski Krakowiak fantastyczny
Karol Szymanowski Krakowiak na fortepian
Ludomir Różycki w balecie Pan
Twardowski

Polonez

Jest to reprezentacyjny narodowy taniec polski. Tańczony był na rozpoczęcie balów, również obecnie na niektórych dla podkreślenia ich uroczystego charakteru ( np. podczas studniówki). W zależności od regionu, polonez znany był pod różnymi nazwami: taniec polski, chodzony, pieszy, łażony, wolny, powolny, powolej, okrągły, starodawny, chmielowy. Nazwa polonez pojawiła się dopiero w latach trzydziestych XVIIIw jako spolszczenie francuskiego polonaise. Tańczony najpierw wśród ludu, znany w swym pierwowzorze chmielowym z przełomu XVI i XVII wieku, z czasem przyjął się na dworach magnackich. Na dworach królów polskich polonez, będąc elementem ceremoniału dworskiego, był paradą szlachty przed monarchą.

Polonez jest tańcem uroczystym w charakterze, charakteryzuje go gracja w ruchach i posuwistość kroków. Zwykle w formie pieśni dwuczęściowej. Metrum ¾, tempo umiarkowane, raczej powolne.

Polonez jest obok mazura i krakowiaka najstarszym polskim tańcem. Istnieje przekonanie wśród znawców tańca, iż wywodzi się on z czasów przedchrześcijańskich i nie miał na początku związku z muzyką, a jedynie z odprawianiem rytuału egzorcyzmowania mieszkań przez wołchwów poprzez obchadzanie go przy specyficznym ("polonezowym") rytmizowaniu. Istnieje tutaj związek i możliwie jest to przekonanie wiarygodne. Jednym z dowodów jest pierwsza jego nazwa - chodzony. Najstarszy zbiór polonezów pochodzi jednak z 1728 roku (co nie wyklucza istnienia wcześniejszych). Polonezowo-oberkowe rytmy dostrzeżono w pieśniach średniowiecznych i renesansowych Śląska Cieszyńskiego. Jego rytmika wedle romantycznych wizji wyłoniła się z antycznej rytmiki greckiej, co w istocie ma swój sens. Charakter Poloneza jest przez to dostojny, "nadziemski" i mistyczny. Nazywa się go tańcem eliginym i heroicznym (epopeicznym). Wielką tajemnicą pozostaje polonez Bacha, który prawdopodobnie nie był w Polsce, a zdołał wpisać rytm poloneza w utwór charakterystycznie menuetowy.Późniejsze Polonezy to osławiony Polonez z "Krakowiaków i Górali” Jana Stefaniego Poloneza tańczono podczas ślubów Kościuszki. Polonez począł ujawniać się manifestacyjnie w Polskiej kulturze właśnie po upadku Rzeczypospolitej. Polonezy są ważnym elementem twórczości Józefa Elsnera.Jest to element niezwykle ważny- zainspiruje Chopina. Jedna z pierwszych polskich kompozytorek- Maria Szymanowska również zainspirowana polonezami Elsnera będzie komponować polonezowe utwory. I oczywiście Karol Kurpinski, który choć nadużywał fraz Mozarta i innych klasyków wiedeńskich w swoich operach umieścił również rytmy Poloneza. Mania na punkcie Poloneza wkroczyła wreszcie do literatury - monumentalnym przykładem jest tu polonez z księgi XII "Pana Tadeusza" - "Kochajmy się" Adama Mickiewicza.Widoczna jest tam hierarchia obowiązująca przy Polonezie - dostojniejsze pary szły przodem, figury odzwierciedlały stosunki społeczne. Uczestnicy tego Poloneza również nie są przypadkowi- generał Dąbrowski znane postacie ukazane poprzez aluzje, szlachta i Żyd kochający Polskę jako swoją ojczyznę.

Znane polonezy:
Franciszek Karpiński i Karol Kurpiński- koleda “Bóg się rodzi”
Fryderyk Chopin - Polonez As-dur op.53
Fryderyk Chopin - Polonez A-dur op. 40 nr 1
Stanisław Moniuszko - Polonezy w "Halce", "Strasznym Dworze", "Hrabinie" i innych utworach.
Henryk Wieniawski - Polonez D-dur op.4
Feliks Dzierzanowski - Polonez ludowy
Wojciech Kilar- polonez z filmu “Pan Tadeusz”

Oberek

Jest to polski taniec ludowy o żywym tempie i skocznej melodii w rytmie nieparzystym; popularny na wsi w wielu regionach Polski, szczególnie lubiany na Mazowszu i Radomszczyźnie. W swoim naturalnym kontekście (zabawy, wesela) zaczął zanikać w II połowie XXw, obecnie tańczony wyjątkowo na weselach tylko przez starszych i na ich życzenie, pod warunkiem, że ma oberka w repertuarze kapela weselna, co zdarza się rzadko (najczęściej wtedy jest to skomponowany w mieś cie "oberek wilanowski").Znany był też jako: "ober", "obertas", "drobny", "okrągły", " owijok" (w Sieradzkim), "zawijacz" itp. Nazwa "oberek" wywodzi się od "obwyrtnia", "obertania", "od obertasa", czyli od obracania się. Tańcowi towarzyszyły często przyśpiewki, okrzyki i przytupy. Oberek dopiero przy końcu XIX w stał się tańcem różnych warstw społecznych, chociaż pierwsze wzmianki o "obertasie" pochodzą z wieku XVII. Jego bardzo szeroki zasięg w kraju sprawił, że nie dawano mu nazwy pochodzącej od regionu, jak w przypadku krakowiaka, mazura, kujawiaka.
Oberek to taniec o metrum trójdzielnym, najczęściej 3/8. Polega na szybkich obrotach par tańczących w miejscu lub wirujących w przestrzeni krokiem w rodzaju kroku okrąglaka, mazurka czyli składających się z trzech pojedynczych stąpnięć (kroków) o jednakowych wartościach rytmicznych (ósemek) przypadających na jeden takt. Dotyczy to oczywiście kroku zasadniczego.

Jeśli chodzi o akcent, w oberku albo wszystkie części są jednakowo akcentowane, albo druga i trzecia część. Kobieta tańczy cały czas krokiem zasadniczym. Mężczyzna urozmaica taniec wplatanymi doń mocniejszymi stąpnięciami, przytupami (tzw. "trójki" i "piątki"), przysiadami, przykucami lub hołubcami.

Na zabawach wiejskich tańczono go w "kompletach" z kujawiakiem/walczykiem i polką. Popis w oberku polegał przede wszystkim na wytrwałym wirowaniu po kole ("po ścianach") w dwie ("ze słońcem" i "pod słońce") lub cztery strony (j/w tylko partnerzy trzymają się odwrotnie). Wytrawny tancerz zakładał się z muzykantami "kto kogo przetrzyma" i tańczył bez przerwy czasem dłużej niż pół godziny, zmieniając partnerki. W XIX wieku, w miastach i dworach tańczono oberka (z uwagi na to, że jest wykonywany w bardzo szybkim tempie) z poprzedzającym go polonezem, czyli tańcem "chodzonym" i następującym po nim wolniejszym - kujawiakiem.

Mazur

Jest to polski taniec narodowy w żywym tempie i metrum ¾. Nazwa tańca pochodzi od regionu Mazowsze. Taniec ten łączy podobieństwo z oberkiem (w szybszym tempie) i kujawiakiem (powolnym). Charakteryzuje się tendencja do akcentowania drugiej i trzeciej części taktu oraz figura rytmiczną o 4-sylabowej grupie, która jest złożona z dwóch ósemek i z dwóch ćwierćnut na przemian z grupą trzech ćwierćnut. W postaci stylizowanej występuje pod nazwą mazurka. Od XIX w popularny był na dworach szlacheckich.

Mazury komponowali między innymi:
Józef Elsner
Karol Kurpiński
Maria Szymanowska
Stanisław Moniuszko– Mazur z opery Halka, Mazur z opery Straszny dwór
Fryderyk Chopin– Mazurek f-moll op. 63
Henryk Wieniawski

Kujawiak

Jest to taniec narodowy wywodzący się z ludowych tańców weselnych z regionu Kujaw. Ludowe nazwy tego tańca, to śpiący i kolebany. Nastrojowa, liryczna melodia w metrum trójdzielnym nadaje mu zalotny charakter. Kroki taneczne oparte są głównie na łagodnym chodzie i obrotach, tylko muzyczne akcenty podkreślane są przez mocniejsze przytupywania. Podstawowym krokiem w kujawiaku jest trójkrok chodzony (w jednym takcie wykonuje się trzy kroki taneczne). Polega on na chodzie w rytmie ćwierćnut na lekko ugiętych nogach. Wywodzi się z kujawskich obrzędów weselnych. Jest tańcem spokojnym. Liczymy do 3, metrum 3/4. Utwór ten grał Henryk Wieniawski. Kujawiak posiada wstęp i trzy części powtarzające się dwa razy. Często rozpoczyna go wstęp wykonywany na jednej nucie, oparty na charakterystycznym rytmie tego tańca. Kujawiak jest tańcem na Mazowszu. Najstarsze opracowanie kujawiaka pochodzi z ok. 1830 roku. Znane są opracowania m.in. H. Wieniawskiego i in.