Zygmunt Stary

Zygmunt Stary był jednym z królów Polski, żył w latach 1467 do 1548r. Był najmłodszym synem Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Był wielkim księciem litewskim i królem Polski od 1506 roku. Prowadził wiele wojen m.in. z Rosją w !507-1508 oraz w 1512-1522. Współdziałając z Władysławem Jagiellończykiem, doprowadził w 1515 do rozbicia antypolskiego sojuszu państw habsburskich -wiedeńskie układy i traktaty, 1) i państw skandynawskich pod panowaniem dynastii oldenburskiej. Zmusił do uległości próbującego oderwać się od Polski wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna, którego pokonał w wojnie w 1519-1521 i wymusił na nim złożenie hołdu lennego -hołd pruski w 1525. W 1526 włączył Mazowsze do Korony. Chcąc wzmocnić monarchię, m.in. przez zapewnienie dziedziczności tronu, oparł się na oligarchii możnowładczej. Uzyskał przyznanie za swego życia, w wyniku elekcji vivente rege, zarówno tronu wielkoksiążęcego na Litwie (1522), jak i tronu polskiego (1529) swemu małoletniemu synowi Zygmuntowi Augustowi.

Rozwój kulturalny i gospodarczy za panowania Zygmunta Starego:
Zygmunt Stary Wzmocnił działalność mennicy krakowskiej, rozpoczął zabiegi o uporządkowanie przepisów dotyczących dochodów z eksploatacji żup solnych i kopalni, wydał statut dla Ormian (1519), zasady procesowe (1523), zlecił ujednolicenie praw w całym kraju correctura iurium, zwana korekturą Taszyckiego.
Poza tym Zygmunt I Stary był mecenasem sztuki. Za czasów swojego panowania przebudował Wawel – wapienne wzgórze nad Wisłą w Krakowie, na którym wznosi się zamek królewski i katedra. Zamek ten mieści obecnie Państwowe Zbiory Sztuki chlubiące się między innymi kolekcją arrasów i Skarbcem królewskim z legendarnym szczerbcem na czele. Dzięki przebudowie w latach 1505 – 1536 (którą przeprowadził właśnie Zygmunt Stary) powstałym.in. arkadowe krużganki dziedzińca, we wnętrzu, w Sali poselskiej, renesansowe portale zdobione rzeźbionymi apartamentami Wazów..
Oprócz przebudowy Wawelu, król ufundował Kaplicę Zygmuntowską, która stanowi najwspanialsze dzieło architektury renesansowej w europie środkowej, wawelskie mauzoleum ostatnich władców z dynastii jagiellonów zbudowane zostało w latach 1524 -33 przez B.Berecciego z którym współpracowali najwybitniejsi działający w Polsce artyści włoscy. Kaplica ta została zbudowana na miejsce dawnej kaplicy ufundowanej przez Kazimierza Wielkiego. Jej wnętrze zdobi dekoracja z piaskowca i z czerwonego marmuru przedstawiająca głównie sceny mitologiczne, zwierzęta, sceny świeckie i duchowne,, pogańskie i chrześcijańskie. Znajdujący się tam nagrobek Zygmunta Augusta i wizerunek Anny Jagiellonki wykonał Santi Gucci. Kaplica ta zbudowana jest na planie kwadratu, a mury przechodzące w ośmiobok bębna nakryte są charakterystyczną złotą kopułą.
Na sejmie 1562-1563 przeszedł na stronę szlacheckiego stronnictwa egzekucyjnego (egzekucja praw). Program stronnictwa pozwalał na odbudowę skarbu królewskiego (państwowego), utworzenie armii i uporządkowanie stanu prawnego w państwie. Skutecznie przeprowadził unifikację i centralizację państwa, szczególnie dzielnic przyłączonych do Korony: Mazowsza, Prus Królewskich, księstw oświęcimskiego i zatorskiego oraz Gdańska.
Za panowania Zygmunta Augusta nastąpił szczytowy okres rozwoju reformacji, której kulminacją stały się uchwały sejmu piotrkowskiego z 1555. Pod naciskiem posłów król wysłał do Rzymu S. Maciejowskiego, który zabiegał u papieża o wyrażenie zgody na zwołanie w Rzeczypospolitej soboru narodowego, odprawianie mszy i nabożeństw w języku polskim, przyjmowanie komunii pod dwiema postaciami i zniesienie celibatu. Paweł IV odrzucił projekt utworzenia Kościoła narodowego i inne przedstawione postulaty. W latach późniejszych przewagę zyskał obóz katolicki, a król wydał edykty skierowane przeciw innowiercom, potwierdził dawne uprawnienia Kościoła rzymskokatolickiego i 1564 przyjął postanowienia soboru trydenckiego. Zapewnił jednak tolerancję religijną w państwie, m.in. zniósł egzekucję starościńską dla wyroków sądów kościelnych, 1570 wydał edykt "o niesądzeniu za herezję".
Zygmunt I Stary był człowiekiem bardzo uzdolnionym i interesującym się sztuką. Posiadał bibliotekę liczącą 3,5 tysiąca tomów , był miłośnikiem muzyki oraz protektorem pisarzy.