Interpretacja "Pieśń XIX" Jana Kochanowskiego oraz odwołanie do kontekstu filozoficzno-literackiego, przedstaw cechy i system wartości człowieka renesansu.

Wybitnym twórcą doby renesansu w Polsce był Jan Kochanowski. Pisał fraszki, treny oraz pieśni. Każdy z jego utworów miał określony charakter – od zabawowego czy dydaktycznego, po dzieła refleksyjne i filozoficzne – takie, które wywierały wpływ na czytelniku. Przykładem może być „Pieśń XIX”. Jest to pieśń filozoficzno-refleksyjna, której głównym tematem jest określenie celu i sensu ludzkiego życia. Ukazuje świat wartości człowieka renesansu, a także koncepcje człowieka jako jednostki.

Warto zwrócić uwagę na podmiot liryczny i odbiorcę utworu. Osobą mówiącą w wierszu jest myśliciel, wypowiadający się w imieniu wszystkich ludzi. Kieruje on swoje słowa do człowieka. Wskazuje to na lirykę zwrotu do adresata, o czym świadczą słowa: „Przeto chciejmy” oraz „A ty, coć Bóg dał siłę”.

„Pieśń XIX” Jana Kochanowskiego kreuje postać człowieka renesansu. Wskazuje, że jest to osoba cielesna, bowiem składa się z duszy i ciała. Jednocześnie podkreślana jest przemijalność, ulotność ludzkiego życia – śmiertelność. Informuje o tym fragment utworu:
„A starać się, ponieważ musi zniszczeć ciało,
Aby imię przynajmniej po nas tu zostało?”.
Oznacza to, że człowiek po śmierci zostawi po sobie jakiś ślad na ziemi. Coś, co będzie wieczne i stanie się pamiątką.

Kolejnym elementem jest kilkakrotnie powtarzane przez autora słowo „Bóg”. Uznawany jest On za stwórcę świata, w tym także człowieka i zwierząt. Jednak między nimi znajduje się wiele różnic:
„Nie chciał nas Bóg położyć równo z bestyjami:
Dał nam rozum, dał mowę, a nikomu z nami”.
Ludzie posiadają rozum i mowę, co różni ich od zwierząt. Ponadto człowiek powinien podporządkować swoje życie pewnym wartościom, według których będzie żył i kierował swoim życiem zgodnie z wolą bożą. Otrzymali także pewne cele, do których poprzez swoje życie dążą, ale także zdolności, które powinni wykorzystać. To znacznie różni ludzi od zwierząt, mimo, że oboje zostali stworzeni przez jednego Boga.

Odnoszenie się do natury zwierzęcia i właściwie porównywanie z nim osoby ludzkiej ukazuje wiele różnic. Podobne jest jedynie pochodzenie. Na podstawie „Pieśni XIX” Jana Kochanowskiego można określić świat wartości człowieka renesansu. Ważne było dla niego nie tylko życie ziemskie, lecz także życie po śmierci - w niebie:
„Myśli ważne na ziemi, myśli ważne w niebie”.
Trzeba jednak bardzo starać się i godnie żyć na ziemi, by zasłużyć na dostatnią przyszłość i śmierć.
Istotne miejsce w hierarchii wartości miała służba oraz pomoc innym, dla dobra ogółu i jednocześnie własnego:
„Służmy poczciwej sławie, a jako kto może,
Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże”.
Dbanie o wspólne dobre imię wiązało się również z zapobieganiem kłopotom i kłótniom. Zachowanie porządku i przestrzeganie praw ojczyzny to kolejny bardzo ważny wyznacznik renesansu. Patriotyzm ukazany w „Pieśni XIX”:
„Praw ojczystych i pięknej swobody przestrzega”,
dotyczyć miał wszystkich, niezależnie od statusu społecznego. Priorytetem w kontaktach z innymi było szerzenie własnej kultury – kultury polskiej – i rozprzestrzenianie istotnych dla kraju wartości. Od społeczeństwa wymagało się wolności oraz męstwa, które ważne były podczas walk i kontaktów z przeciwnikami politycznymi.
„..i serce po temu,
Uderz się z poganinem, jako słusze cnemu”.
Podmiot liryczny podkreśla w tych wersach cnotliwość wobec pogan. Człowiek renesansu dbał także o własną wiarę i religię. Jako chrześcijanin nie dopuszczał innego wyznania, dlatego temperamentnie traktował pogan i innych wyznawców. Jego religia miała być „czysta” i niezakłócona przez jakieś wpływy z zewnątrz.

Bóg, ojczyzna i wiara to najważniejsze dla człowieka odrodzenia wartości. Według nich żył i kierował swoim życiem. Podkreślał także ważną rzecz:
„Nie przegra, kto frymarczy na sławę żywotem,
Araby go lepiej dał w cieniu darmo potem?”
Istotne dla takich ludzi było to, czym zasłużyli sobie na swoją śmierć. Czy ich byt był skierowany dla obrony kraju, religii czy też nie? Lepiej było umrzeć zasłużonym niż w ciszy.

Warto również interpretując „Pieśń XIX” Jana Kochanowskiego zwrócić uwagę na filozofię epoki.
Jedną z najważniejszych podstaw renesansu był humanizm, widoczny także w tym utworze. Człowiek pełni, bowiem nadrzędną rolę w świecie, jest ważniejszy od zwierzęcia. Posiada ogromne zdolności i umiejętności, które na każdym kroku stara się wykorzystywać. Do wielu zadań w swoim życiu został powołany przez Boga. Istota ludzka to także jednostka, która dąży do spełnienia i robi wszystko, by jego byt przyniósł efekty za życia i po śmierci. Widoczny jest także antropocentryzm, czyli określenia ludzi jako ośrodka świata, dla którego jest celem.

Jednym z nurtów renesansu był stoicyzm. W tym utworze można odnaleźć jego ślady. Ludzie pojmowali świat rozumem i skupiali się na przyszłości. Zastanawiali się nad tym, co po nich zostanie, kiedy umrą. Pragnęli jak najlepiej wykorzystać swoje życie i wszelkie dobroci oraz zdolności, które otrzymali w momencie narodzin od Boga, by pamięć po nich została jeszcze na długie lata – może nawet była wieczna.

„Pieśń XIX” nawiązuje także do renesansowej wizji Boga. Boga jako Stwórcy świata, dla którego dobro człowieka jest najważniejsze. Bóg był mu przychylny, dbał o niego i pragnął dla niego dobra. Właśnie taka koncepcja Boga i jego relacji z człowiekiem widnieje w utworze.
Warto także zwrócić uwagę na odwołania kulturowe. Ślady kultury chrześcijańskiej to przede wszystkim stosunek tej wiary do innych wyznawców – pogarda i potępienie wobec pogan właśnie to ilustruje.

Jan Kochanowski jako wybitny twórca renesansu w „Pieśni XIX” pokazał czytelnikowi cały przekrój epoki i związku człowieka z odrodzeniem. Przedstawił sposób ukazywania i odbierania człowieka jako jednostki, istoty śmiertelnej i takiej, która wyszła spod „dłuta Stwórcy”. Pokazał także hierarchię wartości, jakie człowiek tego okresu uważał za ważne i znamienne: Bóg, ojczyzna oraz religia (wiara). Można się także dopatrywać w tym dziele nawiązań do filozofii – stoicyzm, humanizm oraz nawiązań do renesansowej wizji Boga. Uważam, że utwór ten jest syntezą wszystkich wiadomości, jakie o tej epoce i występujących wówczas nurtach filozoficznych, powinniśmy wiedzieć. To bardzo cenne informacje zawarte jedynie w kilku strofach pieśni.