Dieta dla osób z chorobą Parkinsona

Choroba Parkinsona (po łac. Morbus Parkinsoni) to samoistna, powoli postępująca, zwyrodnieniowa choroba ośrodkowego układu nerwowego (układu pozapiramidowego). Nazwa choroby pochodzi od londyńskiego lekarza Jamesa Parkinsona, który jako pierwszy w 1817 roku rozpoznał i opisał objawy tego schorzenia. Jego praca "An Essay on the Shaking Palsy" była wielkim początkiem późniejszych działań badawczych.

Najważniejszym procesem chorobowym dokonującym się w mózgu jest stale postępujący zanik komórek nerwowych stosunkowo niewielkiej części, określanej istotą czarną. Znajduje się ona w tak zwanym śródmózgowiu pnia mózgu. Komórki obumierające wskutek choroby Parkinsona mają w warunkach prawidłowych duże znaczenie dla ruchu zależnego od woli człowieka. Dostarczają one do wielu obszarów mózgu substancji zwanej dopaminą, dzięki której przekazywane są impulsy nerwowe służące poruszaniu się. Właśnie dlatego, mimo pozornie tak drobnego uszkodzenia mózgu przez proces chorobowy, skutki są tak wyraźne.

Czynnik wywołujący te zmiany zwyrodnieniowe nie został wykryty. Wyniki badań do tej chwili wskazują na:
~ genetyczne czynniki usposabiające do zachorowania
~ dziedziczenie choroby tylko w niewielkim odsetku przypadków
~ neurotoksyny znajdujące się w środowisku zewnętrznym, działają uszkadzająco na komórki istoty czarnej (tlenek węgla, mangan, neuroleptyki, MPTP)
~ infekcyjne ( Parkinsonizm pozapalny)
~ wielokrotne urazy.

Objawy choroby Parkinsona pojawiają się i narastają powoli, stopniowo w ciągu kilkunastu lat. Początkowo chorzy zauważają pewne spowolnienie ruchowe, niezgrabność w ruchach, pojawiają się zaburzenia pisania (mikrografizm - bardzo drobne pismo). Spowolnieniu ulegają procesy psychiczne. Niekiedy chorzy sądzą, iż są to objawy zmian reumatycznych lub po prostu starszego wieku. Jednak po pewnym czasie osoby chore na chorobę Parkinsona zauważają u siebie zaburzenia równowagi lub trudności z wykonywaniem takich prostych czynności jak wstawanie z krzesła czy z łóżka. Na tym etapie choroby pacjent z reguły zjawia się u lekarza.

· bradykinezja - spowolnienie i zubożenie ruchów, szczególnie trudności z
wykonywaniem ruchów precyzyjnych; chód szurający, drobnymi kroczkami;
· akinezja (trudności w rozpoczęciu ruchów);
· sztywność· mięśniowa (plastyczne zwiększenie napięcia mięśniowego, twarz maskowata);
· drżenie spoczynkowe;
· niestabilność postawy; propulsja (tendencja do padania do przodu), retropulsja (ku tyłowi),
lateropulsja (w bok);
· objawy wegetatywne (ślinotok, łojotok, napadowe pocenie się);
· przodopochylenie tułowia (spowodowane znacznie wzmożonym napięciem mięśniowym);
· zaburzenia chodu: małe, szurające kroczki i brak fizjologicznych ruchów
(balansowania kończyn górnych);
· zaburzenia równowagi, związane z utratą odruchów postawnych i przemieszczeniem środka
ciężkości ciała - u chorych z chorobą Parkinsona często zdarzają się upadki;
· niewyraźna, cicha mowa;
· trudności w połykaniu;
· brak mimiki twarzy;
· rzadkie mruganie;
· spowolniony przebieg procesów psychicznych, osłabiona pamięć· i zdolność· przypominania.

Do objawów klasycznych zalicza się: drżenie, wzmożone napięcie mięśni (plastyczne) i spowolnienie ruchowe.

Plan leczenia powinien być nastawiony nie tylko na uzyskanie doraźnej poprawy sprawności ruchowej ale i na jak najdłuższe utrzymanie skuteczności leczenia.

Choroba Parkinsona wymaga zajmowania się wszystkimi problemami zdrowotnymi jednocześnie. Nie można koncentrować się jedynie na objawach ruchowych. Trzeba mieć na uwadze dolegliwości spoza układu nerwowego, stan psychiczny chorego, jego aktywność osobistą i zawodową.
Wybór rodzaju leczenia u konkretnego pacjenta zależy od jego wieku, stopnia nasilenia choroby, jej postaci klinicznej i innych schorzeń współistniejących.

Leczenie obejmuje :

** Farmakoterapie,
To głównie leki hamujące rozkład dopaminy w mózgu (np.Segan, Selerin, Jumex, Niar, Selenor, Selgin, Selgres), naśladujące działanie dopaminy (np.Bromergon, Parlodel, Bromocorn) naśladujące również atropinę i hamujące działanie tak zwanych aminokwasów pobudzających (np.Viregyt-K, Amantix).

** Rehabilitację i fizykoterapią;
Regularny udział w zajęciach rehabilitacji ruchowej wyraźnie zmniejsza parkinsonizm w początkowym okresie choroby, korzystnie wpływa na stan psychiczny, ogranicza bóle towarzyszące chorobie, poprawia równowagę i chód, utrzymuje prawidłową sylwetkę ciała oraz opóźnia wystąpienie zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, na które osoby z chorobą Parkinsona są szczególnie narażone. Ruch pomaga w zwalczaniu zaparć i jest potrzebny dla prawidłowego działania wielu narządów wewnętrznych. Spośród metod fizykoterapeutycznych największe znaczenie mają zabiegi przeciwbólowe (jonoforezy ksylokainowe i hydrokortyzonowe), rozgrzewające (tzw. solux) oraz masaże.

** Metody neurochirurgiczne;
Metody stereotaktyczne polegające na niszczeniu tkanki mózgowej, niosą pewne ryzyko wystąpienia zaburzeń neurologicznych, szczególnie przy obustronnej operacji. Ten rodzaj operacji neurochirurgicznej jest coraz powszechniej dostępny. Stanowi ważne uzupełnienie możliwości pomocy pacjentom.
Stymulacja elektryczna elektrodą wszczepioną do części mózgu zwanej wzgórzem, nie wiąże się z niszczeniem, lecz polega na czasowym zablokowaniu funkcji określonego miejsca. Ten sposób leczenia jest obecnie wysoko oceniany. Poprawia stan ruchowy pacjenta, zmniejsza dyskinezy i wydłuża czas dobrej sprawności.

Kolejną metodą operacyjną są przeszczepy płodowej istoty czarnej. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń z tym sposobem leczenia przyjmuje się obecnie następujące wnioski:
- przeszczep przeżywa i produkuje dopaminę w mózgu chorego
- długotrwałe stosowanie leków przeciw odrzuceniu przeszczepu nie jest konieczne
- działanie na objawy ch.P. jest niekompletne, podobnie jak przy zastosowaniu innych metod leczenia, ale niektóre przypadki pacjentów operowanych w ten sposób sugerują, że można uzyskać istotne dla chorego opóźnienie postępu choroby.

** oraz dietę

Dieta jest uzupełnieniem leczenia objawowego. Ma ona istotny wpływ na samopoczucie chorego, gdyż choroba Parkinsona wiąże się również z zaburzeniami funkcji automicznych. Najczęściej są to zaparcia jako objaw zaburzeń żołądkowo-jelitowych, nadmierne wydzielanie śliny, zaburzenia w oddawaniu moczu, rzadziej niedociśnienie tętnicze, wzmożona potliwość skóry. Są to dolegliwości w których odpowiednia dieta może pomóc choremu.

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe
Zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego w postaci zaburzeń połykania, zgagi, nudności, bólu w nadbrzuszu, zaparć, nadmiernego wydzielania śliny są częste u chorych z chorobą Parkinsona. Obecność ciał Lewy'ego, wskaźnika neuropatologicznego procesu zwyrodnieniowego, stwierdzono w splotach śródściennych żołądka Auerbacha i Meissnera.

Zaburzenia połykania
Znaczne zaburzenia połykania u chorych z chorobą Parkinsona są zazwyczaj związane z nasileniem choroby. Przeprowadzone badania wykazały, że u chorych z chorobą Parkinsona są zaburzone wszystkie fazy aktu połykania, począwszy od żucia i formowania kęsu pokarmowego poprzez fazę gardłową aż do fazy przełykowej. Najczęściej stwierdzanymi zaburzeniami aktu połykania są: nieprawidłowa koordynacja skurczów mięśni gardła, aspiracja pokarmu w okolicę nagłośni i głośni przy ich nieprawidłowym ustawieniu. Zaburzenie motoryki przełyku powoduje wydłużenie czasu pasażu pokarmu, wsteczne przesuwanie pokarmu w kierunku gardła oraz obecność skurczów trzeciorzędowych przełyku. Problemem są także bezobjawowe aspiracje pokarmu zarzucanego z zachyłków gruszkowatych, jak również zaleganie tabletek i pokarmu w dołku nagłośniowym, co zmienia wchłanianie lewodopy i w następstwie nasila zaburzenia połykania. Aspiracja pokarmu jest często przyczyną zachłystowego zapalenia płuc.
W takim przypadku zalecane jest spożywanie przez chorych miękkich (półpłynnych, papkowatych) pokarmów może zapobiegać zachłyśnięciu dzięki zmniejszeniu potrzeby oddzielnego przyjmowania płynów, które częściej niż pokarmy stałe powodują zachłyśnięcia. Posiłek powinien być podawany w umiarkowanej temperaturze, ale nie wystygnięty

Zaburzenie motoryki żołądka
Przyczyną zaburzeń motoryki żołądka w chorobie Parkinsona jest uszkodzenie jądra grzbietowego nerwu błędnego i splotów śródściennych żołądka, jak również wpływ lewodopy na receptory dopaminergiczne w przewodzie pokarmowym. U wielu chorych dochodzi do rozwoju refluksu żołądkowo-przełykowego i zespołu poposiłkowego z objawami wczesnej sytości, zmniejszeniem przyjmowania pokarmów i utratą masy ciała. Zaburzenia motoryki żołądka, objawiające się opóźnieniem opróżniania żołądkowego, występują u większości chorych w zaawansowanym okresie choroby, u których występują zmniejszenie odpowiedzi na lewodopę i fluktuacje ruchowe. Opóźnianie opróżniania żołądka zmienia wchłanianie lewodopy w przewodzie pokarmowym zmniejszając skuteczność leczenia.

Zaparcia
Przyczyną zaparć w chorobie Parkinsona mogą być zmiany zwyrodnieniowe w komórkach zwojowych splotów błony mięśniowej jelita. Powoduje to zmniejszenie kurczliwości mięśni ściany jelit i wydłużenie czasu pasażu treści pokarmowej przez jelita. Uszkodzenie włókien przywspółczulnych wpływających na motorykę jelita grubego upośledza też defekację.
Dieta powinna być lekkostrawna, niskotłuszczowa, by spożyty pokarm długo nie zalegał w żołądku. Odpowiednie żywienie ma też na celu zwiększyć objętość i zmniejszyć konsystencje stolca oraz usprawnić perystaltykę jelit. Zaleca się picie dużej ilości płynów pamiętając o możliwości zachłyśnięcia, ograniczenie spożywania pokarmów o małej zawartości błonnika, takich jak białe pieczywo i ciasta, oraz całkowite wyeliminowanie z diety bananów. Wskazane jest spożywanie surowych warzyw i owoców zawierających dużo błonnika (marchew, kalafiory, brokuły, śliwki, morele, maliny, porzeczki), które powinny wchodzić w skład co najmniej dwóch posiłków dziennie. Znaczna zawartość błonnika obecna jest także w otrębach, płatkach owsianych, zwiększają one objętość spożywanego posiłku i pobudzają odruchy żołądkowo-jelitowe. Innymi źródłami błonnika są kasze, makaron, pieczywo żytnie, razowe. Można zastosować herbaty przeczyszczające. Właściwości przeczyszczające ma również herbata czerwona. Perystaltykę pobudzają ostrzejsze przyprawy takie jak papryka, pieprz jednak przy ich zastosowaniu należy zwracać uwagę na reakcję pacjenta (czy ma trudności w żuciu i połykaniu).

Zaburzenia sercowo-naczyniowe
Zaburzenia czynności układu krążenia obejmują przede wszystkim niedociśnienie ortostatyczne. Ciśnienie tętnicze krwi często jest niższe niż u osób zdrowych w tym samym wieku.Często u chorych występuje zaburzenie prawidłowego 24-godzinnego profilu ciśnienia tętniczego krwi - zmienność ciśnienia krwi w czasie dnia oraz wzrost ciśnienia krwi w nocy. To powoduje natriurezę (wydalanie sodu) i poliurię (wzmożone oddawanie moczu), które doprowadzają do niedociśnienia ortostatycznego w godzinach porannych.
Pacjenci z niedociśnieniem wymagają podawania 5-7 szklanek płynów dziennie z dodatkiem soli. U wielu chorych wskazane jest dodawanie soli do posiłków, może być podawana także w formie tabletek. Zawartość soli w pożywieniu powinna wynosić 10-20 g/dziennie, by zatrzymać gospodarkę-wodno elektrolitową.. Oznaczanie całodobowego wydalania sodu w moczu jest wskazane u chorych, u których leczenie niedociśnienia jest mało skuteczne. Chorzy, u których wydalanie sodu wynosi poniżej 150 mmol/24h wymagają dodatkowego jego podawania (2 g dziennie).

Zaburzenia oddawania moczu
U chorych z chorobą Parkinsona przyczynę występowania zaburzeń w oddawaniu moczu stanowi brak dopaminergicznych pobudzeń z istoty czarnej i gałki bladej, co jest przyczyną nadaktywności mięśnia wypieracza cewki. Najczęstszymi skargami chorych są: częste oddawanie moczu, parcie naglące na mocz, konieczność oddawania moczu w nocy (nokturia).
Zmniejszenie częstości oddawania moczu można uzyskać przez ograniczenie ilości przyjmowanych płynów wieczorem w razie potrzeby.

Zaburzenia termoregulacji
Zaburzenia termoregulacji w chorobie Parkinsona nie są jeszcze dostatecznie poznane. Uszkodzenie odprowadzjących współczulnych włókien cholinergicznych w chorobie Parkinsona, od których zależy wydzielanie potu, może być przyczyną zaburzeń potliwości, a uszkodzenie ośrodków termoregulacji w podwzgórzu przyczyną zaburzeń termoregulacji.
Chorzy skarżą się na uczucie ciepła lub zimna oraz zaburzenia potliwości, źle tolerują zarówno wysoką jak i niską temperaturę otoczenia. Wysoka temperatura otoczenia może spowodować nadmierne pocenie się głowy i szyi, u chorych przebywających w niskiej temperaturze obserwowano hipotermię. W zaawansowanym okresie choroby, często razem z fluktuacjami ruchowymi, występują u chorych nagłe i bardzo intensywne zlewne poty.
Stan ten wymaga natychmiastowego leczenia z ponownym włączeniem leku dopaminergicznego. Uczucie ciepła, zimna lub potliwość można uregulować odpowiednią temperaturą posiłku. W momencie uczucia ciepła wspomoże chorego nie co chłodniejszy napój /posiłek, podczas uczucia zimna nie co cieplejszy. Temperatura nie może o wiele różnić się od temperatury ciała. Ważne jest to, że ciepło powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, rozluźnienie mieśni ,a zimno skurcz. W racie wzmożonej potliwości należy zwiększyć podaż napojów.

Reasumując :
Właściwe odżywianie się jest podstawą dobrego zdrowia. Choroba Parkinsona rodzi problemy, prowadzące potencjalnie do gorszego odżywienia z powodu trudności w posługiwaniu się sztućcami, kłopotów z gryzieniem i połykaniem oraz zaburzeń gastrologicznych opisanych wcześniej.
Ogólne zasady prawidłowego żywienia:
- spożywanie różnorodnych potraw, złożonych (w kolejności od największej do najmniejszej ilości)
z warzyw, owoców, pieczywa, ryżu, ziaren, jaj, serów, ryb, drobiu i mięsa
- ograniczenie tłuszczów zwierzęcych, zastąpienie ich tłuszczami roślinnymi, używanie niskotłuszczowego mleka, ograniczanie masła i tłustych serów
- więcej pieczywa razowego i roślin strączkowych
- utrzymywanie rozsądnej wagi ciała; poruszanie się jest trudniejsze przy otyłości.
- sól jest przeciwwskazana w nadciśnieniu tętniczym; osoby z chorobą Parkinsona, które najczęściej cierpią z powodu spadków ciśnienia, nie muszą unikać soli
- wskazane jest unikanie nadmiaru białka, które utrudnia wchłanianie leków z przewodu pokarmowego do krwi oraz przechodzenie lewodopy z krwi do mózgu.

Dobowe zapotrzebowanie dorosłego człowieka na białko wynosi minimum 0,8 g/ kg masy ciała. Dla osoby ważącej 70 kg jest to ilość zawarta w 30 dkg białego chudego sera lub w 20 dkg sera żółtego. Tyle samo białka daje: 24 dkg grochu, 16 dkg soi, 26 dkg fasoli, 30 dkg wieprzowiny, 28 dkg mięsa kurczaka. Jak widać, przy urozmaiconej diecie niezbędną ilość białka można zapewnić sobie niewielkimi ilościami produktów. Posiłki bogatobiałkowe znacznie osłabiają wchłanianie leków stosowanych w chorobie Parkinsona. Zaleca się, aby leki parkinsonowskie zażywane były w 1/2 godzinnym odstępie od głównych posiłków. Jeżeli nudności uniemożliwiają przyjęcie leków na czczo, wystarcza niewielka ilość jedzenia spożywanego razem z lekiem, aby uniknąć tego problemu.
Przyjmowanie co kilka dni preparatu wielowitaminowego jest wystarczające dla uzupełnienie ewentualnych niedoborów powstających na tle choroby Parkinsona.
Duże znaczenie w chorobie Parkinsona ma właściwa podaż wapnia niezbędna do utrzymania dobrego stanu kości i stawów. Głównym źródłem wapnia jest mleko i jego produkty. Chorzy, ograniczając mleko i sery, mogą doprowadzić do niedoboru wapnia. Wskazane są zatem preparaty wapniowe, jako uzupełnienie diety.
Należy pamiętać o właściwym nawodnieniu organizmu. Ilość płynów przyjmowanych dziennie powinna wynosić od 6 do 8 szklanek. Trzeba unikać kawy, która ma działanie odwadniające.


Źródła :
- Edwards L.L., Quigley E.M.M., Pfeiffer R.F. ; Gastrologiczne dysfunkcje w chorobie Parkinsona. Neurologia 1992 ; 42: 726-732.
- Friedman Andrzej ; Portal Sekcji Schorzeń Pozapiramidowych Polskiego Towarzystwa Neurologicznego
- Internetowa encyklopedia Wikipedia
- Leopold N.A., Kagel M.C.: Gardłowo-Przełykowe zaburzenia w chorobie Parkinsona. Zaburzenia. 1997, 12, 11-18.
- Sienkiewicz Jakub ; Portal internetowy - www.sienkiewicz.art.pl