Inny świat

Epoka
Współczesność – okres powojenny:
• czas rozrachunku z przeżyciami wojennymi i łagrowymi,
• zimna wojna – niechęć do komunizmu,
• zwrot ku prozie dokumentalnej.
Dzieło
Inny świat
Pierwsze wydanie (w języku angielskim) – 1951, Londyn
Wydanie w języku polskim – 1953, Londyn
Pierwsze oficjalne wydanie w Polsce – 1989
Forma utworu
Narrator – pierwszoosobowy, jest nim sam Grudziński.
Kompozycja:
• klamrowa (więzienie w Witebsku, powojenne spotkanie z poznanym tam człowiekiem),
• wplatanie mikronowel biograficznych.
Gatunek: synkretyczny (łączenie różnych form); „zeseizowana powieść autobiograficzna”.
Język i styl:
• rzeczowy, spokojny, powściągliwy (dokładność opisu, wprowadzanie określeń łagrowych:
zona, lesoruby, łagpunkt itp.),
• obrazowy, poetycki, bogaty w środki stylistyczne: Od wrót obozu rozchodziły się we
wszystkie strony czarne korowody więźniów (…) – i po paru minutach znikały na widnokręgu
jak rozsypane linijki czcionek, zgarnięte jednym pociągnięciem dłoni z białej
karty papieru.
Bohaterowie
• Michaił Kostylew – młody student Akademii Morskiej, zafascynowany literaturą
francuską. Oskarżony o „chęć obalenia ustroju Związku Sowieckiego” i po okrutnym
śledztwie skazany na 10 lat obozu. Karnie skierowany do brygady leśnej za zawyżanie
norm uzyskiwanych przez innych więźniów. Opalał sobie rękę, by nie musieć pracować
„na nich” (czyli na zbrodniczy system). Wpisany do transportu na Kołymę, oblał
się w łaźni wiadrem wrzątku.
• Gorcew – funkcjonariusz NKWD znany ze swego okrucieństwa; po aresztowaniu
rozpoznany przez więźniów i zamęczony nieustanną pracą przy „lesopowale”.
• „Zabójca Stalina” – wysoki urzędnik jednego z komisariatów ludowych; pijany strzelił
do portretu Stalina. Zadenuncjowany przez kolegę, trafił do łagru, gdzie – obłąkany
– naprawdę uwierzył, że zabił Stalina.
• Pamfiłow – stary Kozak nad wszystko kochający swego syna Saszę, który, poddany
ideologii komunistycznej, wyparł się ojca – uznał jego aresztowanie za „konieczność
historyczną”. Dopiero gdy sam po nieudanej kampanii wojennej trafił do łagru, pogodził
się z ojcem.
• Rusto Karinen – fiński robotnik, który zimą 1940 roku próbował uciec z obozu.
Okazało się, że w ciągu tygodnia doszedł do wioski odległej zaledwie 15 kilometrów
od obozu (mieszkańcy przywieźli go do Jercewa).
• Jewgienija Fiodorowna – pielęgniarka, związana z obozowym lekarzem Jegorowem;
„zmartwychwstała” dzięki prawdziwej miłości do Jarosława R. Zmarła przy
porodzie.
• Michaił Stiepanowicz – aktor, skazany na łagier za zbyt szlachetne zagranie bojara.
Uwierzył w swoją winę, przekonany o sprawiedliwości władzy sowieckiej.
• Zelik Lejman – fryzjer, warszawski komunista. Uznany za donosiciela, został „lojalnym
i pokornym więźniem sowieckim”. Swoje uczucia wyrażał tylko w czasie gry na
skrzypcach.
Autor
Gustaw
Herling-Grudziński
(1919 – 2000)
• przed wojną student polonistyki
na UW,
• w 1940 aresztowany przez NKWD
przy próbie nielegalnego przekroczenia
granicy i skazany na
pięć lat łagru,
• więzień Jercewa pod Archangielskiem,
• zwolniony po demonstracyjnej
głodówce w styczniu 1942
(amnestia dla Polaków),
• żołnierz armii gen. Władysława
Andersa (udział w bitwie pod
Monte Cassino),
• po wojnie: decyzja o emigracji
(Londyn, Monachium, Neapol),
• działalność dziennikarska –
współpraca z radiem Wolna Europa
i paryską Kulturą,
• działalność pisarska: szkice, np.
książkowy debiut – tom Żywi
i umarli (1945), opowiadania,
najbardziej znane to Wieża, Drugie
przyjście. Dziennik pisany
nocą – kolejne tomy obejmujące
lata 1971–1988, eseje, np.
Godzina cieni.
Konteksty
• Dziennik roku zarazy Daniela
Defoe,
• Boska komedia Dantego (losy
bohatera jak poznawanie kolejnych
kręgów piekła),
• biblijna Przypowieść o synu
marnotrawnym (wiążąca się
z losami Pamfiłowa i jego syna),
• Wspomnienia z domu umarłych
(u Grudzińskiego: Zapiski z martwego
domu) Fiodora Dostojewskiego,
• literatura łagrowa: Archipelag
Gułag, Jeden dzień Iwana Denisowicza
Aleksandra Sołżenicyna,
Opowiadania kołymskie Warłama
Szałamowa, Książka o Kołymie
Anatola Krakowieckiego,
Na nieludzkiej ziemi Józefa Czapskiego,
Mój wiek Aleksandra
Wata.