Aksjologia

Aksjologia (gr. aksios-godny, cenny i logos-nauka, słowo) dział filozofii badający wartości, ich źródła, istotę, sposób istnienia, naturę.

Termin "aksjologia" wprowadzili w XX w. Paul Lapie (1869-1927 ) i Nicolai Hartmann (1882-1950). Podstawowym pojęciem aksjologii jest pojęcie wartości.

Wartość określa się między innymi:
- jako to, co być powinno;
- jako to, co daje przyjemność, satysfakcję, zadowolenie;
- jako to, co szczególnie cenne;
- jako przedmiot dążenia, pożądania, cel;
- jako to, co zaspokaja czyjeś zainteresowania, potrzeby.

Wartość można podzielić na:
- wartości dodatnie – jeżeli dana rzecz jest traktowana pozytywnie
- wartości ujemne – jeżeli mówimy o danej rzeczy negatywnie
- wartości względne – jeżeli dana rzecz jest oceniana pod jakimś względem np. wartości względne można podzielić na:
- wartości utylitarne – ze względu na użyteczność rzeczy;
- wartości instrumentalne – ze względu na to, że dana rzecz jest środkiem prowadzącym do celu;
- wartości przyjemnościowe (hedonistyczne) – ze względu na to, że dostarczają przyjemności;

Jeżeli danej rzeczy przypisujemy doskonałość, wartość nazywamy wówczas:
- absolutną
- bezwzględną

Biorąc pod uwagę dziedzinę, wyróżniamy następujące wartości:
- etyczne
- estetyczne
- religijne
- poznawcze
- ogólno kulturowe

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA AKSJOLOGII

Zagadnienia najczęściej poruszane w ramach aksjologii:
- interpretacja istnienia wartości
- sposób istnienia wartości
- stosunek wartości do bytu
- poznawcze ujmowanie wartości

Osobną grupę zagadnień aksjologicznych stanowią:
- klasyfikacja, typologia i hierarchizacja wartości;
- kryteria i zasady podziału wartości
- tzw. wartość najwyższa, która sprowadza się do pytania o to, którą z wartości w odniesieniu do jednej, jak też różnych dziedzin, uznać za najwyższą;
- znaczenie wartości w życiu człowieka i w kulturze.

GŁÓWNE STANOWISKA W KWESTII WARTOŚCI W FILOZOFII WSPÓŁCZESNEJ

Do najbardziej spornych stanowisk w aksjologii zaliczyć należy zagadnienie stosunku wartości do bytu, w obrębie którego powstały dwa przeciwstawne stanowiska: obiektywizm i subiektywizm aksjologiczny.
Obiektywizm aksjologiczny - jest to stanowisko, zgodnie z którym wartości (etyczne i estetyczne ) istnieją niezależnie od odbierającej je świadomości. Wartości przysługują przedmiotom jako ich własne (nie nabyte) kwalifikacje lub jako własności nierelacjonalne.

Subiektywizm aksjologiczny - oznacza stanowisko uzależniające sądy o wartościach (moralnych i estetycznych ) od osobistych przeżyć, wrażeń, reakcji emocjonalnych. Subiektywizm głosi, że oceny wyrażają indywidualne lub zbiorowe doznania bądź dyspozycje do tych doznań, są więc zdaniami psychologicznymi, które sprawdzić można jedynie drogą introspekcji lub ankiet. Według subiektywizmu aksjologicznego, w zdaniach wyrażone są emocje, wzruszenia (subiektywizm emocjonalny), doznania popędowe (subiektywizm woluntarystyczny) bądź przeżycia poznawcze (subiektywizm intelektualistyczny).

Do stanowisk aksjologicznych zaliczyć należy zagadnienie poznawczego ujmowania wartości, do którego zalicza się absolutyzm aksjologiczny i relatywizm aksjologiczny.

Absolutyzm aksjologiczny – jest to stanowisko przyjmujące, że wartości takie jak prawda, dobro, piękno stanowią odrębną rzeczywistość, niezależną od subiektywnych nastawień jednostek, interesów grup społecznych, procesów historycznych; są one stałe i niezmienne.

Relatywizm aksjologiczny – głosi, że wszelkie wartości mają charakter zmienny, względny tzn. są one wartościami tylko dla kogoś lub ze względu na coś. To, co jest wartością (wartościowe) dla mnie nie musi być takie dla innej osoby, to, co uznajemy za wartościowe w danej sytuacji, nie musi być takie w innej itp.

W RAMACH AKSJOLOGII ROZWINĘŁA SIĘ ETYKA I ESTETYKA.

ETYKA (gr ethikos-zwyczajny, obyczajny) to nauka o moralności lub teoria moralności. Mówi się często "moralność" zamiast "etyka". W nauce jednak odróżniamy "moralność" od "etyki". Moralność obejmuje decyzje i czyny człowieka, etyka zaś jest teoretyczną refleksją nad tak pojętą moralnością, jest nauką o moralności, moralność jest natomiast przedmiotem etyki.

Etyka próbuje wyjaśnić czym jest dobro moralne, w szczególności tzw. dobro najwyższe, sumienie, odpowiedzialność, powinność moralna. Etyka od najdawniejszych czasów starała się również odpowiedzieć na pytanie: jak żyć jaki jest cel, sens i wartość życia, czym jest szczęście i jak je osiągnąć.

W zależności od sposobu podejścia do badanego przedmiotu etykę można podzielić na trzy działy:
- etykę opisową;
- etykę normatywną;
- metaetykę;

Estetyka (gr. aisthetike do aisthesis – wrażenie zmysłowe) to teoria piękna, nauka o pięknie, o tym co piękne oraz o ujmowaniu i ocenianiu różnych rzeczy z punktu widzenia piękna.

Problematykę estetyki grupuje się w następujące działy:
- teoria wartości estetycznych – zajmuje się różnymi postaciami i odmianami piękna, a także bada różne sposoby ich istnienia;
- teoria dzieł sztuki – dotyczy przedmiotów, które ucieleśniają piękno. Bada sposób istnienia dzieł sztuki, sposób i warunki realizacji funkcji estetycznej, tworzy ich typologię;
- teoria piękna natury- rozważa istnienie i swoistość piękna pozaartystycznego
- teoria przeżycia estetycznego i oceny estetycznej – problematykę tego działu estetyki rozważa się w powiązaniu z innymi naukami. Na terenie np. psychologii bada się reakcje ludzi na piękno, na terenie socjologii – - opinie estetyczne wygłaszane przez ludzi, na terenie filozofii człowieka – rolę piękna w ludzkim życiu, w obrębie teorii poznania – naturę kontaktu człowieka z pięknem;
- teoria twórczości artystycznej – obejmuje problematykę struktury i odmian procesu twórczego, bada źródła twórczości artystycznej i osobowości artystycznej;
- estetyka życia i działania;
- pedagogika i dydaktyka estetyczna – zajmuje się wychowaniem do piękna i sztuki i wychowaniem przez piękno i sztukę.