Metody aktywizujące - materiały z wykładów

Na kształcenie składają się dwa procesy:
1. proces nauczania – po stronie nauczyciela
2. proces uczenia się – po stronie ucznia

Modele nauczania i uczenia się:
- Model podający – celem jest przekazywanie wiedzy w postaci faktów i zasad
- Model nauczania pojęć – celem jest uczenie pojęć i logicznego myślenia
- Model bezpośredni – uczenie wiedzy proceduralnej
- Model poszukujący – uczenie rozwiązywania problemów
- Model uczenia się we współpracy – uczenie pracy we współpracy

Klasyfikacja metod za Szlosek:
- Metody podające ( opis, pogadanka, wykład, opowiadanie, odczyt )
- Metody eksponujące( pokaz połączony z przeżyciem, sztuka teatralna )
- Metody programowe ( z użyciem podręcznika, programów, z użyciem komputera, maszyny dydaktycznej )
- Metody praktyczne ( pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia laboratoryjne, metoda projektów, metoda tekstu przewodniego )
- Metody problemowe ( wykład problemowy, konwersatoryjny, klasyczna metoda problemowa, metody aktywizujące )

Przypadków, sytuacyjna, inscenizacja, gry dydaktyczne, dyskusja dydaktyczna : burza mózgów, seminarium

„Bezpieczeństwo tkwi w różnorodności”
Metody aktywizujące – pomoce i wskazówki, dzięki którym uczeń poszerza swoją wiedzę, pogłębia swoje zainteresowania, rozwija nowe pomysły i nowe idee, komunikuje się z innymi, uczy się dyskutować o spierać na różne tematy

Przyświeca temu chińskie przysłowie:
„POWIEDZ, A ZAPOMNĘ
POKAŻ, A ZAPAMIĘTAM
POZWÓL WZIĄĆ UDZIAŁ, A ZROZUMIEM”

Stosowanie metod aktywizujących wiąże się ze zmianą całościową myślenia, która obejmuje:
- Tok pracy dydaktycznej
- Zakładane i osiągane cele
- Zadania i role osoby prowadzącej
- Zjawiska dynamiki grupowej (grupa zupełnie inaczej pracuje)
- Przestrzenną organizację miejsca pracy

Metody aktywizujące stymulują myślenie ucząc przez przeżywanie!

Podczas stosowania metod aktywizujących biorą udział 3 płaszczyzny:
1. RZECZOWA – „to” – konkretny podmiot, konkretne zdanie
2. PRZEŻYĆ OSOBISTYCH – „ja” – biorę w tym udział, wykonuję zdanie
3. STOSUNKÓW MIĘDZYLUDZKICH – „my” – pracuję w grupie

Zadaniem nauczyciela jest stworzenie takich sytuacji, które będą angażowały wszystkich uczniów, te 3 płaszczyzny.

PODZIAŁ METOD
1. Metody integracyjne – odprężają, relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę, zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości, uczą efektywnej komunikacji: „pajęczynka”, „wrzuć strach do kapelusza”, „graffiti”, „krasnoludek”, „kwiat grupowy”
2. Metody definiowania pojęć – celem jest nauka analizowania i definiowania pojęć, ale też negocjacji i przyjmowania różnego stanowiska: „burza mózgów”, „mapy pojęciowe”, „kula śniegowa”
3. Metody hierarchizacji – uczą klasyfikowania i porządkowania wiadomości w relacjach niższości i wyższości: „piramida priorytetów”, „diamentowe uszeregowanie”
4. Metody twórczego rozwiązywania problemów – uczą krytycznego i twórczego myślenia i łączenia wiedzy z doświadczeniem: „kolorowe kapelusze”, „rybi szkielet”, „dywanik pomysłów”, „6, 3, 5”
5. Metody pracy we współpracy – uczą współpracy i akceptacji indywidualnych różnic, pracy w grupie, razem z grupą: „zabawa na hasło”, „układanka”
6. Metody diagnostyczne – polegają na zbieraniu informacji o przebiegu i wynikach określonego stanu rzeczy: „metaplan”, „obcy przybysz”, „procedura U”
7. Metody dyskusyjne – uczą dyskusji, prezentowania własnego stanowiska: „debata za i przeciw”, „dyskusja panelowa”, „dyskusja punktowana”, „akwarium”
8. Metody rozwijające twórcze myślenie – uczą myślenia twórczego i odkrywania swoich predyspozycji, swoich zdolności: „słowo przypadkowe”, fabuła z kubka”
9. Metody grupowego podejmowania decyzji – preferują efektywne uczestnictwo w dyskusji o i uczą odpowiedzialności za swoje i grupowe decyzje oraz podejmowania decyzji na podstawie faktów: „drzewko dyskusyjne”, „pustynia”, „6 par butów”
10. Metody planowania – pozwalają uczniom planować rzeczywistość, fantazjować, marzyć i planować urzeczywistnianie swoich marzeń: „gwiazda pytań”, „planowanie przyszłości”
11. Gry dydaktyczne – uczą przestrzegania reguł, właściwej radości z wygranej i umiejętności przyjmowania przegranej: „magiczny kalkulator”, „dziwne powiedzonka”
12. Metody przyspieszonego uczenia się – szybkie przyswajanie wiedzy: „techniki szybkiego czytania”, „haki pamięciowe”, „łańcuchowa metoda skojarzeń”
13. Metody ewaluacyjne – pozwalają dokonywać oceny siebie, innych, uczą przyjmowania krytyki: „termometr uczuć”, „smile”, „kosz i walizeczka”, „tarcza strzelecka”

Aktywizacja: ogół poczynań nauczycieli i uczniów zapewniających uczniom odgrywanie czynnej roli w realizacji zadań, które dotyczą zarówno nauczyciela jak i wychowanka

Uwarunkowania aktywności: ciekawość, zainteresowanie, postawa dialogu, praktyczna użyteczność, związek teorii z praktyką, emocje, sytuacje problemowe, czynniki endogenne, bodźce

Elementy skuteczności oddziaływań aktywizujących:
- Nauczyciel – jego przygotowanie merytoryczne i metodyczne, jego cechy osobowości, autorytet jaki ma wśród uczniów
- Uczeń – ogół predyspozycji psychofizycznych, poziom intelektualny
- Warunki obiektywne – czas zajęć, odpowiednia przestrzeń, właściwości materiału, wyposażenie, liczebność klas

Kiedy uczeń będzie aktywny?
- Kiedy będzie zachęcony
- Kiedy będzie zainteresowany
- Kiedy ma poczucie bezpieczeństwa
- Kiedy uwzględniamy jego potrzeby
- Kiedy ma poczucie sensu tego co robi
- Kiedy cel jest dla niego bliski
- Kiedy ma poczucie własnej wartości
- Kiedy odczuwa satysfakcję z tego co robi (wie, że zostało docenione)
- Kiedy jego działaniu towarzyszą emocje
- Kiedy docenia się jego wkład pracy, a nie efekt
- Kiedy ma możliwość realizowania swoich pomysłów

Żeby uczeń był aktywny nauczyciel powinien potrafić rozpoznać sposób przejawiania jego aktywności

Uczniowie dzielą się na 3 grupy:
1. Słuchowcy:
- lubią dialog i wszelkie rozmowy
- powtarzają to co napisali
- dobrze pamiętają imiona i twarze
- wolą mówić o dziełach sztuki niż je oglądać
- lubią wykłady
- bardzo lubią muzykę
- lubią długie wypowiedzi słowne
2. Wzrokowcy:
- lubią demonstracje i pokazy
- lubią wykresy i tabele
- lubią opisy
- pamiętają twarze i imiona
- prowadzą skrupulatne i dokładne notatki
- lubią patrzeć
- lubią rysować
- preferują sztuki wizualne
3. Czuciowcy uczą się przez :
- wykonywanie zadań
- bezpośrednie zaangażowanie
- lubią emocje
- nie lubią czytać
- pamiętają tylko to co sami wykonali
- gestykulują
- nie lubią słuchać
- muszą się ciągle poruszać i ciągle coś trzymać

Każdy człowiek kiedy się rodzi posiada różne rodzaje inteligencji :

Za Gardnerem:
- Inteligencja lingwistyczna – umiejętności posługiwania się językiem, wzorami, systemami
- Inteligencja matematyczna i logiczna – precyzyjne i abstrakcyjne myślenie matematyczne
- Inteligencja wizualna i przestrzenna – korzystanie z map, diagramów, wszelki ruch, który towarzyszy uczeniu się
- Inteligencja muzyczna – poczucie rytmu, wrażliwość muzyczna
- Inteligencja interpersonalna – łatwy kontakt z ludźmi, dobra komunikacja
- Inteligencja intrapersonalna – automotywacja, silne poczucie własnej wartości
- Inteligencja kinestatyczna – umiejętność dobrego wyczucia czasu, uzdolnienia manualne, dobra organizacja przestrzenna

Stożek Dale`a (piramida zapamiętywania):

Wykład........................................................5%
Czytanie......................................................10%
Metody audiowizualne................................20%
Demonstracje...............................................30%
Gry dyskusyjne............................................50%
Praktyka i działanie......................................70%
Natychmiastowe wykorzystanie wiedzy
- uczenie innych.......................................90%

Co przemawia za stosowaniem metod aktywizujących?

Dla nauczyciela
- przeżywa wewnętrzne odrodzenie
- znajdują motywację do podejmowania nowych wyzwań
- odkrywa nowe możliwości pedagogiczne
- doznaje dowartościowania
- ciągłe eksperymentowanie wzmacnia nauczyciela, bo dzięki jego działaniom uczniowie się zmieniają

Dla ucznia
- stają się bardziej samodzielni
- rozwijają własne strategie uczenia się
- wyzwalają w sobie autentyczną motywację i ciekawość uczenia się
- budują autonomię (własną) nauki i pracy

Praca grupowa:

Różne odmiany pracy grupowej:
- jednolita
- zróżnicowana
- mieszana (kombinowana)
- brygadowa

Cele pracy grupowej:
- zaspokajanie potrzeb rozwojowych związanych z różnymi rodzajami aktywności
- uczenie się od siebie nawzajem
- uczenie się podejmowania decyzji samodzielnych, decyzji uzgodnionych w wyniku negocjacji
- rozwijanie umiejętności współpracy
- przeciwdziałanie izolacji niektórych uczniów
- integrowanie zespołu klasowego
- stworzenie szansy pokonania własnej nieśmiałości
- zachęcenie do twórczych rozwiązań problemów

Korzyści płynące z pracy grupowej:

Dla uczniów
- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa
- rozwija wiarę we własne siły
- umożliwia wzajemne poznanie się uczniów
- daje możliwość dzielenia się doświadczeniami i pomysłami
- możliwości doskonalenia w uczniu kompetencji komunikacyjnych
- uczy przestrzegania zasad

Dla nauczyciela
- ułatwia aktywizację uczniów
- daje możliwość zajęcia się uczniem słabszym
- pozwala dobrze zaplanować o wykorzystać czas na naukę uczniów
- pozwala odpowiadać na zainteresowania uczniów i nawiązanie z nimi lepszego kontaktu

Niepowodzenie w grupie dla jednostki jest mniej przykre!

Zasady pracy w grupie:
- Pozwól uczniom na naukę w ich własnym rytmie
- Upewnij się że uczniowie znają cel uczenia się
- Zapewnij możliwość wspólnego uczenia się uczniów
- Zaczynaj zawsze od osobistych doświadczeń
- Bierz pod uwagę indywidualne style uczenia się
- Dawaj możliwość wypowiedzenia się każdemu uczniowi
- Nie krytykuj uczniów za ich wypowiedzi

Kryteria podziału na grupy:
o Grupy jednorodne – grupy grupujące osoby o podobnych osiągnięciach
o Grupy o zróżnicowanym poziomie
o Grupy koleżeńskie
o Grupy doboru celowego
o Grupy zmienne (losowe)
- odliczanie
- litery alfabetu
- pory roku
- nazwy solmizacyjne (do, re, mi...)
- kolorowe kartki
- lizaki, cukierki
- puzzle
- znaczki

(do klasy III najefektywniejsza praca w 2-3 os. grupach , w wyższych klasach 4-5 )

Pełnienie ról w grupie:
- uczniowie pełnią nieokreślone role (wszyscy pracują na różnych prawach)
- uczniowie pracują na równych prawach, ale jest osoba (contact person), która kontaktuje się z nauczycielem
- w danej grupie, każda osoba pełni konkretną rolę: strażnik czasu(time keeper), osoba otrzymująca i przekazująca polecenia nauczyciela (resourse menaget), ponagla i zachęca do pracy (coach), osoby relacjonujące pomysły grupy na forum, lider, sprawozdawca, sekretarz

Efektywność pracy grupowej:
- cel jest dla uczniów bliski i sprecyzowany
- kiedy w grupie jest przyjazna atmosfera
- kiedy grupa potrafi rozdzielić pracę i role między sobą
- kiedy wszyscy wiedzą o co chodzi
- kiedy każdy ma prawo do wypowiadania swoich myśli
- kiedy uczestnicy wspólnie podejmują decyzje
- uczniowie są zaangażowani emocjonalnie w pracę

Jak zmienia się uczeń i nauczyciel podczas stosowania metod aktywizujących:

Uczeń:
- z biernego odbiorcy w aktywnego uczestnika planowania, organizowania i oceniania własnej nauki
- może pogłębić zainteresowanie wspólnymi sprawami
- uczeń uczy się komunikacji
- uczeń zaczyna być samodzielny, rozwija własne strategie uczenia się
- uczeń wyzwala w sobie autentyczną motywację
- uczeń buduje swoją autonomię w pracy i w nauce
- podejmuje działania z własnej inicjatywy na rzecz swojej klasy, szkoły

Nauczyciel:
Zmienia się z eksperta (który wie najlepiej) na:
- doradcę (który jest zawsze do dyspozycji wtedy, gdy uczniowie mają jakiś problem)
- na animatora (który inicjuje metody, przygotowuje materiał do pracy i przedstawia cele uczenia się)
- na obserwatora
- na słuchacza
- na zwykłego uczestnika procesu dydaktycznego (który wcale nie jest doskonały)
- na partnera (jest gotowy modyfikować przygotowaną wcześniej lekcję w zależności od sytuacji w klasie)
- przeżywa wewnętrzne odrodzenie
- odkrywa w sobie nieznane wcześniej możliwości
- ma wpływ na innych nauczycieli
- widzi dla siebie ciekawe perspektywy zawodowe
- ma coraz rzadziej do czynienia z niesfornymi znudzonymi i niechętnymi uczniami, a coraz częściej obserwuje zaangażowanie. Zainteresowanie i aktywność uczniów (przez to wzrasta lepsze samopoczucie nauczyciela)