Kordian jako bohater romantyczny

„Kordian” jako bohater romantyczny

Typ bohatera romantycznego wyrósł z tradycji XIX wieku z legionu tzw. romantycznych straceńców, takich jak Walerian Łukasiński, Piotr Wysocki, Szymon Konarski, Romuald Traugutt i inni. Ludzie ci, mimo odmiennych losów, przekonań i postaw, żywili przekonanie, że najskuteczniejszym sposobem służenia ojczyźnie jest złożenie ofiary z własnego życia. Swoim heroicznym działaniem stworzyli nowe wzorce patriotycznych postaw. Istota romantycznego patriotyzmu zakładała całkowite oddanie się sprawie narodowej i kształtowała się pod wpływem określonej sytuacji politycznej. Lansowane przez romantyków ideały doskonałości, niezłomności, bohaterskiego poświęcenia jednostki za sprawę ogółu, a więc wartości nazywane dzisiaj mitami narodowymi zostały rozwinięte i rozpowszechnione przez literaturę romantyczną.
Bohater romantyczny jest na ogół kreacją wewnętrznie rozdartą, skazaną na nieustanne dokonywanie wyborów i w konsekwencji na przegraną. Kordian, tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego jest typowym przedstawicielem swojego pokolenia. Osią utworu są dzieje Kordiana – młodego poety, oderwanego od rzeczywistości marzyciela, który po wielu przejściach przeradza się w działacza politycznego. Kordian na początku utworu przedstawia się jako piętnastoletni młodzieniec dotknięty „chorobą wieku”, która doprowadza go do próby samobójstwa. Chłopiec ten pragnie dokonać jakiś wielkich czynów bohaterskich, ale bez możliwości ich zrealizowania, ponieważ jest zupełnie pozbawiony zdolności działania. Może jakiś wielki cel potrafiłby wyzwolić w nim tę zdolność, niestety – celu tego Kordian nie jest w stanie znaleźć. Dlatego też modli się:
„Boże! Zdejm z mego serca jaskółczy niepokój, daj życiu duszę i cel duszy wyprorokuj...”
Kordian pomimo swego młodego wieku jest znudzony życiem. Tęskni do pojawienia się w jego życiu idei, dla której mógłby się poświęcić. Chce osiągnąć w życiu coś wielkiego, by wyróżniać się na tle społeczności. Odkrywa w sobie talent pisania wierszy, które pozwalają mu na oderwanie się od rzeczywistości. Jednak ciągle błądzi, marzy, zadaje pytania i nie znajduje odpowiedzi. Pełen zwątpienia, decyduje się na śmierć. Nieudana próba samobójcza wzmacnia go i bohater postanawia zerwać z przeszłością i iść w świat
by walczyć z wrogami wolności.
W akcie drugim utworu obserwujemy jego podróż po Europie. Podróż tę Kordian traktuje jako konfrontację marzeń z rzeczywistością. W rezultacie prowadzi go to do samych rozczarowań. W marzeniach widział świat sprawiedliwy i doceniający działania jednostki. Rzeczywistość okazuje się bezwzględna: ludzie „gonią” za pieniądzem, władzą, zaszczytami.
„Uczucia po światowych opadały drogach...
Gorzkie pocałowania kobiety – kupiłem...
Wiara dziecinna padła na papieskich progach.
Nic – nic – nic – aż w powietrza błękicie
Skąpałem się... i ożyłem,
I czuję życie!”
Słowa te świadczą o wielkim rozczarowaniu jakie zaznał Kordian poznając cywilizowany świat. Najmocniej jednak przeżył rozmowę z papieżem, po której jest przekonany, że głowa kościoła popiera despotyczny carat, zamiast wstawić się za zniewolonym narodem polskim. Zniechęcony poznaniem takiego świata zmienia się, przeżywa wielki przełom duchowy, którego wyrazem jest improwizacja na szczycie Mont Blanc:
„Jam posąg człowieka, na posągu świata (...)
Wedrzeć się na umysłów górę,
(...) stanąć na ludzkich myśli piramidzie”
Po tych słowach możemy wnioskować iż Kordian dojrzał i odnalazł ideę, której chce poświęcić życie. Wierzy, że siłą uczucia i chęci może obalać trony, spuszczać lawiny, zwoływać ludy i budzić narody. Uważa, że Polacy mają do spełnienia wielką misję, a on – Kordian chce brać w niej udział. Swoją ojczyznę postrzega jako Winkelrieda narodów europejskich.
Treść aktu trzeciego wiąże się z wydarzeniami historycznymi w Warszawie w okresie koronacji Mikołaja I. Kordian porzuca swe młodzieńcze ideały i zaczyna działać w rzeczywistości. Staje na czele spisku Podchorążych, którzy planują zabicie Mikołaja I podczas uroczystości koronacyjnych. Jednak ostatecznie Kordian, mając przeciwko sobie większość spiskowców, decyduje się wykonać wyrok samotnie. Naiwnie wierzy, że wystarczy zabić cara, a Polska zostanie ocalona:
„A potem kraj nasz wolny! Potem jasność dniowa! Polska się granicami ku morzom rozstrzela i po burzliwej nocy oddycha i żyje.”
Zamach kończy się niepowodzeniem, a Kordian ponosi kolejną klęskę. Przyczyny tego są różne: walka jego poetyckiej duszy z bezwzględnością świata, strach, wyczerpanie psychiczne. Dalsze losy Kordiana przedstawione są jasno: zostaje zamknięty w szpitalu psychiatrycznym, następnie skazany na śmierć, by na koniec zostać ocalony przez Księcia Konstantego.
Kordian jest typowym przykładem bohatera romantycznego: osamotniony młodzieniec, nie rozumiany przez ogół, indywidualista z poczuciem wyższości w stosunku do otoczenia, posiadający buntownicze nastawienie do świata, przy czym patriota gotowy na wielkie poświęcenie, na dodatek wybitny talent poetycki, który zobowiązuje go do przewodzenia narodowi na drodze do wolności. Jednakże czym by był bohater romantyczny bez miłości i to tej nieszczęśliwej. Kordian również był zakochany nieszczęśliwie w Laurze. Miłość ta była przyczyną jego rozterek, ale także natchnieniem poetyckim. Z czasem Kordian zaczyna wątpić w sens miłości, która jest przeszkodą na drodze ku szczytnym celom (akt I). W akcie drugim Kordian spotyka na swej drodze kolejną kobietę – Wiolettę, która burzy jego wyobrażenie o zmysłowej miłości. Epizod ten przekonuje go do tego, że w realnym świecie nawet miłość jest do kupienia.
Kordian jest zatem jednym z wielu bohaterów literatury europejskiej końca XVIII i początku XIX wieku, których określamy mianem cierpiących na tzw. „chorobę wieku’, czyli poczucie osamotnienia i wyobcowania ze społeczeństwa, co doprowadzało ich do kryzysu psychicznego i moralnego. Poczucie to zrodziło się na tle zwątpienia w dotychczas panujące autorytety, jak: nauka, religia, władza. Następstwem tego było splamienie się przez bohatera literackiego grzechem lub zbrodnią. Usposobienie Kordiana, jego egzaltacja, niedosyt wrażeń, rozczarowanie do świata, rozdarcie wewnętrzne oraz ponoszone klęski, idealnie „pasują” do wzoru bohatera romantycznego.