Uzależnienie

UZALEŻNIENIE

Uzależnienie (addiction) Termin ten używany jest w wielu różnych znaczeniach i nie ma jednej uzgodnionej naukowej definicji. Najczęściej stosowany jest do opisu pewnych zachowań, które mają ważne cechy wspólne; w szczególności, – ale nie wyłącznie – odnosi się do używania psychoaktywnych (zmieniających nastrój, odurzających) narkotyków, używek, leków. Kryterialne cechy wspólne wyróżniające zachowania określone jako „nałogowe” są następujące:
1. Zachowanie szybko staje się nawykowe;
2. Jest częste, regularne i stereotypowe;
3. Ma charakter krańcowy i zabiera znaczną część czasu;
4. Jest przyczyną problemów zdrowotnych, finansowych, małżeńskich i innych;
5. Ma charakter kompulsywny;
6. Trudno go zaprzestać całkowicie i trwale;
7. Związane jest z nawracającym wewnętrznym przymusem do niego;
8. (dotyczy to tylko uzależnień od substancji psychoaktywnych) następuje fizjologiczna adaptacja (zależność fizyczna) w postaci tolerancji (obniżonej wrażliwości na określoną dawkę) oraz pojawia się zespół abstynencyjny.

Nie jest to formalna definicja uzależnienia, lecz raczej próba pokazania, w jaki sposób używa się tego terminu dla opisania pewnej kategorii zachowań. Lista kryteriów nie jest pełna. Różne definicje odzwierciedlają zazwyczaj różne perspektywy badawcze i ideologiczne. Uzależnienie może być uznawane za zachowanie problemowe, chorobę somatyczną, zaburzenie psychiczne, silnie utrwalony nawyk, narzędzie psychologiczne, nadmierny popęd albo subiektywnie racjonalny wybór.
Różne aspekty uzależnienia badano z punktu widzenia psychologii społecznej. Poniżej w skrócie opisano trzy główne obszary badań.

CZYNNIKI SPOŁECZNE A INICJACJA UŻYWANIA ŚRODKÓW UZALEŻNIAJĄCYCH

Eksperymentowanie ze środkami uzależniającymi to typowe zjawisko związane z okresem dorastania. Czynniki społeczne, a zwłaszcza nacisk grupy środowiskowej, rówieśniczej, wymienione są często jako czynniki inicjujące używanie środków uzależniających. Zazwyczaj stwierdza się, że dzieci zażywające te środki lub angażujące się w inne „zachowania problemowe” częściej mają przyjaciół postępujących w podobny sposobni niż dzieci, które tego nie czynią. Interpretuje się to niekiedy jako dowód przemożnej roli presji grupy rówieśniczej. Interpretacje tę krytykowano jednak za nadmierne uproszczenie. Dzieci te niekoniecznie bywają jedynie biernymi ofiarami przymusu ze strony „złego towarzystwa”, w które wpadły, lecz również same mogą aktywnie poszukiwać znajomych zażywających środki uzależniające.

ZACHOWANIA ZWIĄZANE Z UZALEŻNIENIEM JAKO DZIAŁANIA PRZEMYŚLANE

Uważa się niekiedy, że osoby, które kontynuują palenie, picie lub hazard mimo istniejącego lub potencjalnego zagrożenia szkodą, postępują irracjonalnie. Zastosowania modeli podejmowania decyzji pozwala na zmianę tego poglądu. Zgodnie z tymi teoriami na decyzję mogą wpływać liczne i rozmaite czynniki o znaczeniu osobistym, a nie tylko te najbardziej znaczące dla obserwatora. Palacz kontynuujący palenie mimo ogólnie znanego związanego z nim ryzyka dla zdrowia może to robić, gdyż obawia się utyć lub wie, że nie zniesie objawów abstynencyjnych albo nie jest przekonany, że rzucenie palenie rzeczywiście zredukuje u niego ryzyko poważnej choroby. Zgodnie z tą teorią kontynuowanie uzależnienia jest wyborem subiektywnie racjonalnym.

ATRYBUCJA UZALEŻNIENIA

Giser i współpracownicy założyli, że określenie siebie jako „osoby uzależnionej” przez osoby używające narkotyków, alkoholu lub tytoniu może być użyteczne – czyni z nich, bowiem bezradne ofiary nałogu.
W ten sposób można zmniejszyć dysonans wywołany kontynuowaniem zachowań o potencjalnie szkodliwych skutkach i wyjaśnić oraz usprawiedliwić trwanie w nałogu przed sobą i innymi.

NARKOTYKI / UŻYWKI / LEKI

Termin ten odnosi się zarówno do leków stosowanych w medycynie (np. antybiotyków), jak i środków używanych ze względu na ich psychoaktywne (zmieniające nastrój) działanie, mogących powodować uzależnienie. T druga grupa obejmuje środki legalne, takie jak alkohol, nikotyna, czy rozpuszczalniki, oraz nielegalne, jak heroina, kokaina, „ekstazy”.

Narkotyczne właściwości kanabisu. Haszysz i marihuanę otrzymuje się z górnych pędów rośliny konopi. W tych właśnie pędach znajduje się tetrahydrokanabinol i wiele innych związków. W wielu krajach kanabisu stosowany był w medycynie jako środek uspokajający w chorobach nerwowych, psychicznych, psychicznych bezsenności, w histerii. Z polskiej farmacji usunięty został w 1984 r.
Działanie i skutki. Tetrahydrokanabinol wprowadzony do organizmu dostaje się do krwiobiegu i działa na centralny układ nerwowy. Działa na wszystkie struktury mózgowe. Pierwsze efekty pojawiają się już po kilkunastu minutach, obserwowane są w postaci euforii, trwają do 4 godzin i dłużej. W intoksykacji kanabisowej występuje uczucie błogości, podwójna wrażliwość na bodźce wizualne, dźwiękowe, hałas, przestrzeń i czas tracą poczucie realizmu, pojawiają się złudzenia, wzrasta impulsywność, mogą pojawić się nastawienia paranoidalne i halucynacyjne. W nasilonej intoksykacji pojawiają się zaburzenia pamięci, uwagi, uczuć i orientacji oraz złudzenia słuchowe. Stany te mogą przejść w fazę lęku i paniki, stany depresyjne, apatie, objawy amotywacyjne. Mogą wystąpić objawy depersonalizacji i zaburzenia orientacji.
Amfetaminizm – należy obecnie do szeroko pojętej toksykomanii typu uzależnienia lekowego - lekomanii. Amfetaminizm polega na przyjmowaniu leków stymulacyjnych niezgodnie z przepisem lekarza i nie w celach medycznych. Amfetamina ma właściwości pobudzające i obejmuje kilka grup: amfetamina, matamfetamina, fenmatrazyna. Wiele leków z tych grup było nadużywane w celu hamowania łaknienia oraz usuwania poczucia zmęczenia i senności. Amfetamina wzmacniana jest niekiedy alkoholem. Leki z grupy amfetaminy powodują psychiczne a niekiedy fizyczne uzależnienie, wywołują stan euforii, podniecenie, wzrost energii, wzrost ciśnienia i pracy serca. Środki te działają szkodliwie na korę mózgową, nadnercza, serce, płuca oraz inne organy ciała ludzkiego. Ostre zatrucie pochodnymi amfetaminy prowadzi do pobudzenia sensomotorycznego, poczucia siły i wyższości, agresji, iluzji i halucynacji, urojeń paranoidalnych, gwałtownych reakcji niekontrolowanych. Przyjmowanie leków amfetaminowych systematycznie, zwiększa tolerancję na te leki i potrzebę zwiększania dawki. Chroniczni amfetaminomani z reguły uzależniają się psychicznie od branego środka. Po dłuższym okresie brania może rozwinąć się także fizyczna zależność. Po nagłym odstawieniu leku pojawia się zespół abstynencyjny charakteryzujący się takimi objawami jak poczucie zmęczenia, bezsenność, podniecenie, silne uczucie głodu, depresja mogąca prowadzić do tendencji samobójczych.



LITERATURA

1. Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna. Pod red. Naukową Anthony S.R. Manstead, Miles Hewstone 1996
2. O godności osoby ludzkiej. Pod red. L. Kułakowski I. Antolak – Kułakowska Radom 2002