ZNACZENIE SŁOWA HAŁAS
Hałas to dziwne słowo i zjawisko nie mające ani jednobrzmiącej definicji ani nawet pochodzenia. Aleksander Brckner definiuje hałas (hałasować, hałasić, hałaśliwy) jako słowo „dawniej nieznane, może do hała- dorobione”. A „ z hała- lub hara- okrzyk lekceważenia jak hała-drała, na hałaj-bałaj” . Tak więc słowo dawniej nieznane dzisiaj nabrało wyraźnego znaczenia. Encyklopedia Popularna PWN definiuje hałas jako każdy dźwięk niepożądany lub szkodliwy dla zdrowia ludzkiego. Proste? Nie bardzo, bo szkodliwość ta zależy od wielu czynników: natężenia, zakresu częstotliwości, charakteru zmian w czasie długotrwałości zmian w czasie, wrażliwości osobniczej itd.
W Słowniku języka polskiego PWN hałas z kolei jest definiowany jako nieskoordynowane, zakłócające spokój głośne dźwięki, a hałasować to: robić hałas, głośno się zachowywać, stukać, łomotać, huczeć, krzyczeć, wrzeszczeć. Inna bardzo ładna definicja hałasu to: dokuczliwy, dziki, ogłuszający, piekielny hałas.
HAŁAS I WIBRACJE W ŚRODOWISKU
Hałas i wibracje są zanieczyszczeniami środowiska przyrodniczego charakteryzującymi się mnogością źródeł i powszechnością występowania. Świadczy o tym fakt, że hałas o ponadnormatywnym poziomie obejmuje 21% powierzchni kraju, oddziaływując na jedną trzecią ludności. Wpływ hałasu na człowieka jest często bagatelizowany, dlatego że skutki oddziaływania hałasu nie są dostrzegalne natychmiast.
Wyniki badań ankietowych wskazują jednak, że w krajach wysoko rozwiniętych narzekania na uciążliwość hałasu i wibracji wysuwają się na pierwsze miejsce. Zgodnie z definicją, hałasem są wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne ośrodka sprężystego, działające za pośrednictwem powietrza na organ słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka. W zależności od częstotliwości drgań wyróżnia się:
a) hałas infradźwiękowy, niesłyszalny, lecz odczuwalny, o częstotliwości drgań niższej od 20 Hz
b) hałas słyszalny o częstotliwości w przedziale 20-20000 Hz
c) hałas ultradźwiękowy, niesłyszalny, ponad 20000 Hz.
Określenie "wibracje" stosuje się do drgań oddziaływujących nie za pośrednictwem powietrza lecz ciał stałych.
Źródła hałasu i wibracji w środowisku
Klasyfikacja źródeł hałasu i wibracji wyróżnia źródła pojedyncze (np. środki komunikacji, transportu i produkcji w obiektach i na zewnątrz) oraz źródła zgrupowane na określonej przestrzeni (drogi, lotniska, dworce, zajezdnie, stacje rozrządowe, obiekty przemysłowe, rozrywkowe, sportowe itp.) Dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska przyrodniczego mają hałasy komunikacyjne. Oprócz właściwości źródeł hałasu, na klimat akustyczny środowiska w dużym stopniu oddziałuje lokalizacja obiektów komunikacyjnych (np. lotnisk) i przemysłowych wraz z prowadzącymi do nich trasami komunikacyjnymi.
Poziomy dźwięku, których źródłem są środki komunikacji drogowej i kolejowej, wynoszą od 75 do 95 dB, w podziale na poszczególne rodzaje pojazdów przedstawia się to następująco:
a) pojazdy jednośladowe 79-87 dB,
b) samochody ciężarowe 83-93 dB,
c) autobusy i ciągniki 85-92 dB,
d) samochody osobowe 75-84 dB,
e) maszyny drogowe i budowlane 75-85 dB,
f) wozy oczyszczania miasta 77-95 dB
Powyższe wartości przekraczają o kilka decybeli wymagania określone dla krajowych producentów przez polską normę. Natomiast dopuszczalne poziomy hałasu, określone dla środowiska innymi przepisami do maksimum 45-60 dB, są przekraczane aż o 12 do 37 dB.
Istotną rolę w kształtowaniu klimatu akustycznego środowiska odgrywa układ dróg w kraju. Szacuje się, że natężenie ruchu drogowego w ciągu ostatnich pięciu lat wzrosło trzykrotnie. Hałas wywołany ruchem drogowym większy od 60 dB występuje na ponad 60% długości dróg rangi krajowej i aż na 92% długości dróg międzyregionalnych. Fakt, że 25% sieci dróg krajowych przenosi aż 60% ruchu, wskazuje na wyczerpanie przepustowości dróg, czego konsekwencją jest zwiększenie na nich poziomów hałasu do maksimum.
Szacuje się, że średniodobowe poziomy hałasu wynoszą:
a) na sieci dróg krajowych 70dB,
b) na sieci dróg kolejowych 69 dB,
c) na terenach przylotniskowych 80-100 dB
d) w otoczeniu zakładów przemysłowych od 50 do 90 dB.
Lotniska stanowią powierzchniowe źródła oddziaływania wielu pojedynczych źródeł hałasu samolotów stojących na płycie z pracującymi silnikami oraz startujących i lądujących. Samoloty na trasach wznoszenia i oczekiwania emitują hałas na okoliczne tereny o poziomie 80-110 dB. Hałas emitowany przez samoloty startujące i lądujące oraz będące w ruchu obejmuje swym zasięgiem nie tylko tereny lotniska, ale czyni nieprzydatnymi do zamieszkania tereny położone od kilku do kilkunastu kilometrów od granicy lotniska zależnie od położenia pasów startowych.
SKUTKI ODDZIAŁYWANIA HAŁASU I WIBRACJI NA CZŁOWIEKA I ŚRODOWISKO NATURALNE
Hałas działa na receptor słuchu, stwarzając niebezpieczeństwo uszkodzenia ucha wewnętrznego i ewentualnie błony bębenkowej oraz na układ nerwowy.
Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu i wibracji wyrażają się:
a) szkodliwym działaniem tych zanieczyszczeń na zdrowie ludności;
b) obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy;
c) negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się;
d) utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych;
e) obniżeniem sprawności nauczania;
f) powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi;
g) zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki;
h) rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową i chorobę wibracyjną.
Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji:
a) utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza;
b) zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych;
d) zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk, zmniejszenie liczby składanych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne)
Hałas i wibracje powodują ujemne skutki gospodarcze, takie jak:
a) szybsze zużywanie się środków produkcji i transportu;
b) pogorszenie jakości i przydatności terenów zagrożonych nadmiernym hałasem oraz zmniejszenie przydatności obiektów położonych na tych terenach;
c) absencję chorobową spowodowaną hałasem i wibracjami, z czym są związane koszty leczenia, przechodzenia na renty inwalidzkie, utrata pracowników;
d) pogorszenie jakości wyrobów (niezawodności, trwałości);
e) utrudnienia w eksporcie wyrobów nie spełniających światowych wymagań ochrony przed hałasem i wibracjami.
Hałas jest także jedną z zasadniczych przyczyn zbyt wczesnego starzenia się, i to aż o 8-12 lat, oraz zwiększonej liczby zawałów serca. Wpływa on destrukcyjnie na nasz system nerwowy oraz immunologiczny.
Przy natężeniu 60-75 dB (norma akustyczna w polskich miastach) występują zróżnicowane anomalia u ludzi w postaci niezauważalnych zmian akcji serca, ciśnienia krwi czy rytmu oddychania. Częste zakłócenia snu i wzrost nadpobudliwości nerwowej dają znać o sobie już przy 55 dB (od takiego codziennego hałasu jest uzależnionych 65% Europejczyków) Wzrost apatii, agresji; poczucie bezsenności i przemęczenie organizmu; brak koncentracji umysłu oraz niska wydajność w pracy to coraz częściej występujące objawy psychicznej niemocy i stresogennych patologii.
Hałas bardzo ujemnie wpływa na kształtowanie się i rozwój umysłowy dzieci, które przebywając w pomieszczeniach o wysokim natężeniu decybeli, mają coraz częstsze kłopoty ze skupieniem uwagi i nauczeniem się poprawnie myśleć, mówić i czytać. Pośród dorosłych najczęstszymi ofiarami hałasu są neurotycy. Jeden mężczyzna na czterech i jedna kobieta na trzy to skala porównawcza ofiar bezlitosnych decybeli. Pół miliona Polaków ma uszkodzony słuch, co w obecnych czasach industrialno-konsumpcyjnego szaleństwa stało się synonimem choroby zawodowej. Jednak jedną z najbardziej upiornych wieści jest to, że hałas osłabia nasz system immunologiczny, i to w dość dużym stopniu. Osłabiony organizm sterroryzowany decybelami jest szybciej podatny na przyczyny powstawania różnego rodzaju infekcji i rozwój niebezpiecznych chorób.
Wielkość hałasu, siłę głosu można zmierzyć specjalnymi przyrządami - fonometrami.
GROŹNY HAŁAS W OCEANACH
Woda posiada prawie 800 razy większą gęstość niż otaczające nas powietrze. W środowisku o takiej gęstości dźwięk rozchodzi się z prędkością prawie 4,5-krotnie większą (ok. 1490 m/s) niż na powierzchni, dlatego dźwięki docierają o wiele dalej, a ludzie wytwarzają zbyt wiele hałasu w oceanach na całym świecie. Stają się więc one miejscem bardzo niekomfortowym do życia. Szczególne zmiany w zachowaniach morskich stworzeń obserwuje się w przypadku tych, które do komunikacji używają zmysłu słuchu - echolokacja. Dźwięk w wielu przypadkach pomaga morskim zwierzętom w orientacji przestrzennej, pozwala także na wzajemną komunikację Ten "akustyczny smog" oślepia wiele zwierząt i utrudnia ich podstawowe procesy życiowe, jak odżywianie i rozmnażanie.
WALKA Z HAŁASEM
W Polsce i wielu innych krajach świata uznano hałas za jeden z przejawów zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Doceniając zagrożenia powodowane hałasem, wprowadza się przepisy i normy prawne mające na celu zapobieganie narastaniu tego zjawiska.
Wśród ważniejszych instytucji i organizacji krajowych zaangażowanych w walkę z hałasem można wymienić m.in.:
- Centralny Instytut Ochrony Pracy, który od wielu lat bada warunki panujące w zakładach przemysłowych i opracowuje środki ochrony przed hałasem,
- Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera w Łodzi, gdzie realizuje się programy badań nad chorobami zawodowymi powodowanymi hałasem w zakładach przemysłowych,
- Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu,
- Komitet Akustyki Polskiej Akademii Nauk,
- Polskie Towarzystwo Akustyczne,
i wiele innych instytutów i towarzystw naukowych. W Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu prowadzone są od szeregu lat prace badawcze i badania epidemiologiczne, które potwierdzają związek hałasu w środowisku z częstotliwością występowania różnych uszkodzeń słuchu.
Zagrożenia powodowane hałasem są także przedmiotem zainteresowania pozarządowych organizacji pro-ekologicznych, w tym przede wszystkim Ligi do Walki z Hałasem.
Zainteresowanie problemami hałasu i jego wpływu na zdrowie człowieka jest szczególnie silne w krajach wysoko uprzemysłowionych. W Stanach Zjednoczonych badania w tej dziedzinie prowadzi m.in. House Ear Institute i wiele najpoważniejszych instytutów naukowych. Działa 8 instytucji federalnych i ponad 40 organizacji pozarządowych, których celem statutowym jest walka z hałasem. Podobne organizacje działają w Kanadzie, w krajach Europy i niektórych innych rozwiniętych krajach świata.
Na tym tle, ocena świadomości zagrożeń i wyników walki z hałasem w Polsce wydaje się wciąż niezadowalająca. Praktyka wskazuje, że dotychczasowe działania nie są w pełni skoordynowane, a przez to mało skuteczne. Potrzebne są nowe inicjatywy dla integracji tych działań i wskazania obszarów zagrożeń, w interesie budowy zdrowego środowiska życia dla człowieka.