Przyczyny
Uchwalenie przez Sejm Czteroletni w dniu 3 maja 1791 roku Konstytucji Ustrojowej, która uczyniła z Polski monarchię konstytucyjną. Dokonywała zmiany przestarzałego ustroju politycznego, znosiła odrębność Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego, wprowadziła podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą oraz potwierdziła wcześniej ustalone prawa mieszczan.
Rok zawarcia:1791
Miejscowość: Targowica
Przebieg
Po uchwaleniu przez Sejm Czteroletni Konstytucji 3 maja, część magnaterii i bogatej szlachty polskiej nie zamierzała się poddać prawom w niej ustanowionych. W dniu 14 maja 1792 roku, w małym miasteczku Targowica, zawiązała konfederację w celu jej obalenia. Tak naprawdę, spisek ten został już wcześniej zawiązany w Petersburgu pod patronatem carycy Katarzyny II. Wzięli w nim udział: Szczęsny Potocki - generał artylerii konnej, Seweryn Rzewuski - hetman polny koronny, Ksawery Branicki - hetman wielki koronny, którzy oświadczyli, że występują w obronie wiary katolickiej, wolnej elekcji, liberum veto wielu innych dawnych przywilejów. Chcieli podziału państwa na osobne województwa oraz powrotu rządów saskich. Zwrócili się w tym celu do Katarzyny II o pomoc wojskową i uzyskali ją. Konfederację targowicką potępiła spora część społeczeństwa polskiego, które zmowę targowiczan uznała jako zdradę Rzeczypospolitej. Po oświadczeniu targowiczan stutysięczna armia rosyjska przekroczyła granicę Rzeczypospolitej. Obrady Sejmu Wielkiego zostały przerwane. Posłowie postanowili bronić zdobyczy konstytucyjnych, licząc na pomoc Prus związanych układem z Rzeczypospolita. Do odparcia najazdu Rzeczypospolita była źle przygotowana. W polu znalazło się zaledwie 57 tysięcy polskich żołnierzy. W składzie polskiego wojska znalazły się świeżo utworzone oddziały, źle uzbrojone i słabo wyszkolone. Możliwości przeciwstawienia się zaprawionej do boju armii rosyjskiej były znikome. Pierwsza bitwa, rozegrana w czerwcu 1792 roku pod Zieleńcami, zakończyła się zwycięstwem wojsk polskich, dowodzonych przez bratanka króla - księcia Józefa Poniatowskiego. Dla uczczenia tego zwycięstwa król ustanowił krzyż Virtuti Militari, którego pierwszy egzemplarz otrzymał właśnie książę Józef Poniatowski. Order ten został nadawany odtąd najdzielniejszym żołnierzom. Kolejna większa bitwa rozegrała się pod Dubienką pozostała nierozstrzygnięta, ale wkrótce do linii Bugu zbliżyła się licząca przeszło sześćdziesiąt tysięcy żołnierzy armia marszałka Michaiła Kutuzowa, zwolniona z dopiero co zakończonej wojny rosyjsko - tureckiej. Tymczasem wojska polskie nie miały doświadczenia strzeleckiego, pozbawione były zaplecza zbrojeniowego i zostały zdradzone przez dowódcę wojsk litewskich księcia Ludwika Wirtemberskiego oraz osłabione przez walkę z opozycja targowicką. Stanisław Poniatowski nie mógł tez liczyć na żadną pomoc ze strony formalnie zaprzyjaźnionych Prus, które zajęły wrogie stanowisko wobec Rzeczypospolitej. Król Fryderyk Wilhelm II wyraźnie zamierzał wzbogacić się o Wielkopolskę, korzystając z trudnego położenia Polski oraz wojny z Rosją. W zaistniałej sytuacji król Stanisław Poniatowski zwrócił się listownie do Katarzyny II, proponując jej wieczyste przymierze i ewentualną swą detronizację na rzecz wnuka carycy, Konstantego. W odpowiedzi Katarzyna II podtrzymała swe poparcie dla konfederatów targowickich i zażądała przystąpienia króla do targowicy. Wobec takiego stanowiska carycy król, mając za sobą 2/3 składu poszerzonego rządu, w tym również Hugona Kołłątaja i obawiając się możliwego wkroczenia wojsk pruskich do Polski, szantażowany przez opozycję żądaniem spłaty osobistych długów, przystał do targowicy. Wielu oburzonych i bezradnych działaczy stronnictwa patriotycznego, protestując przeciw hańbiącemu porozumieniu króla z Katarzyną II wyjechało za granicę, głównie do Saksonii. Na jego rozkaz armia zaprzestała działania wojenne, a ich dowódcy, m.in. książę Józef Poniatowski oraz generał Tadeusz Kościuszko. Do końca przeciwni targowicy byli Ignacy Potocki oraz marszałek sejmu Stanisław Małachowski. Wojna rosyjsko - polska trwała w sumie tylko kilka miesięcy. Po kapitulacji wojsk polskich, konfederaci targowiccy zajęli, przy pomocy armii rosyjskiej, wszystkie województwa Rzeczypospolitej, likwidując organy władzy powołane przez Sejm Wielki.
Skutki
Po przystąpieniu króla do targowicy, król stracił popularność, a targowiczanie stali się panami Polski - władzę sprawowała teraz Generalność Konfederacji Targowickiej. Konstytucja 3 maja i wszystkie ustawy Sejmu Czteroletniego zostały obalone, czyli znów wróciło liberum veto oraz wolna elekcja. W kraju zaczął się szerzyć terror i bezprawie.