Satyry - Ignacy Krasicki

Satyra - utwór literacki ośmieszający lub piętnujący ukazywane w nim zjawiska – wady i przywary ludzkie, środowiska społ., poglądy pol., instytucje, sposoby zachowań i mówienia; satyra stosuje komiczne wyolbrzymienia lub pomniejszenie, środki karykatury, groteskę, pamflety i paszkwile; satyra może reprezentować różne gatunki i rodzaje lit.

Cechy satyr I. Krasickiego:
- Utwory dydaktyczne, moralizatorskie, zgodnie z programem oświeceniowym
- Publicystyczny i doraźny charakter związany z użyciem potocznego języka i środków retorycznych
- Wartości lit. – barwność opisu realiów i kreowanie ciekawych postaci

„PIJAŃSTWO”

- Tytuł – dobitne określenie wady narodowej Polaków, którą konserwatywna szlachta uważała za punkt narodowej tradycji
- Bohaterowie – dwaj szlachcice: szlachcic Sarmata i człowiek oświecony, zwolennik trzeźwości, prowadzący dialog
- Temat dialogu – powitanie bohaterów, opowiadanie pijaka o libacji, mającej miejsce dnia poprzedniego, wypowiedź drugiego bohatera, pochwalająca trzeźwość
- Racje Sarmaty i opis obyczajów:
* Obowiązek uczczenia okazji, np. imienin żony
* Życie sąsiedzkie i towarzyskie łączy się z piciem
* Uczty trwające do świtu
* Specyficzne pojęcie gościnności
* Traktowanie alkoholu jako lekarstwa na wszystkie dolegliwości
* Pijackie dyskusje polityczne prowadzące do kłótni i bijatyk
* Sarmata gani picie alkoholu, potępia swoje zachowanie, jednak nie jest w stanie się przemóc, zmienić swych przyzwyczajeń – zakończenie dialogu „Napiję się wódki”
- Racje obrońcy trzeźwości:
* Krasicki jest realistą, wie, że słowne argumenty nie przekonują Sarmaty, jednak ma do spełnienia obowiązek wobec społ., wytykając mu błędy i prezentując zagrożenia
* Pijaństwo powoduje niewłaściwe zachowanie, spożywanie alkoholu w nadmiarze jest wbrew naturze, człowiek staje się bardzo ograniczony
* Pochwała trzeźwości – zdrowie, zdolność do pracy i odnoszenia sukcesu, dom i gospodarstwo są zadbane
- Utwór napisany jest wierszem ciągłym (stychicznym), trzynastozgłoskowcem, rymy parzyste aabb
- Budowa ramowa – początek i koniec to wymiana zdań pomiędzy rozmówcami
- Środki stylistyczne:
* Epitety – „ból głowy okrutny” – obrazowe przedstawienie przykrych dolegliwości
* Porównanie – „ciąży głowa jak ołów” – jak wyżej
* Pytanie retoryczne – „Jak częstować, a nie pić?” – tradycje polskich szlachciców
* Makaronizm – „Omne trinum perfectum” = „każda trójca tworzy doskonałość” – podkreślenie charakterystyki Sarmaty
* Wykrzyknienie – „Bodaj w piekło przepadło obrzydłe pijaństwo!” – ironia, zakłamanie

„ŚWIAT ZEPSUTY”

- Temat: ogólny obraz świata widzianego w krzywym zwierciadle
- Forma monologu, kazania
- Podmiot lir. – przyjmuje postawę karcącą, napominającą, stosuje wiele środków retorycznych: apostrofy, wykrzyknienia, pyt. Retoryczne
- Wymienione wady:
* Anarchia, nadmierna wolność obyczajów
* Upadek wartości
* Zastąpienie wartości pozorami
* Niedowiarstwo, bezbożność
* Demoralizacja, deprawacja, brak zasad moralnych
* Degeneracja instytucji życia społ.
- Wytykanie narodowi zła i zepsucia, oskarżenie go za nieszczęście kraju, nawiązanie do Piotra Skargi i jego kazania (użycie tej samej metafory : ojczyzna – tonący okręt)
- Brak poszanowania dla tradycji i dorobku kulturowego prowadzi do upadku Polski
- Program naprawy kraju: powrót do źródeł, odzyskanie dawnych wartości i utraconych sił
- Budowa – wiersz ciągły, trzynastozgłoskowiec, rymy parzyste
- Środki artystyczne:
* Epitety – „księgi bezbożne” – podkreślenie prezentowanej sytuacji
* Metafory – „mów satyro”, „wyśmiewa ją zuchwałość”; personifikacje – „jarzmo cnoty”, „jad się szerzy” – ukazanie katastrofalnej sytuacji RP
* Apostrofy – „prawdo”, „satyro” – upersonifikowanie wartości, podkreślenie ich potęgi
* Pytanie retoryczne – „Gdzieżście, o matrony święte i przykładne?” – podkreślenie dramatyzmu tekstu

„DO KRÓLA”

- Podmiot lir. Jest typowym szlachcicem, odnoszącym się z niechęcią do króla – podejrzliwy, konserwatywny, ale i sprytny i przebiegły, używa swobodnego języka, choć pojawiając się sentencje i aforyzmy (np. „Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka”)
- Zarzuty wobec króla:
* Szlacheckie pochodzenie, St. A. Poniatowski nie pochodzi z rodu królewskiego
* Narodowość – król obcego pochodzenia musiał zaskarbić sobie poparcie szlachty wieloma przywilejami, co wpłynęło na rozwój złotej wolności szlacheckiej
* Wiek – król jest młody i pełen zapału do pracy, lecz wg szlachty nie ma on odpowiedniego doświadczenia potrzebnego w rządzeniu państwem
* Mądrość, rozsądek, łagodność wobec poddanych
* Wykształcenie, popieranie dział. kulturalnej, otoczenie artystów
- Wymowa utworu: zarzuty pod adresem króla są pozorne, ponieważ zaprezentowane cechy są zaletami, bardzo ważnymi w oświeceniu i ówczesnej sytuacji politycznej, zastosowana w utworze ironia podkreśla megalomanię, konserwatyzm i ograniczenie szlachty
- Utwór jest panegirykiem – Krasicki oddał honory swojemu mecenasowi i inicjatorowi wielu postępowych reform w kraju
- Budowa: wiersz ciągły, trzynastozgłoskowiec, rymy parzyste
- Środki artystyczne:
* Apostrofa do króla – „Tyś”, „miłościwy panie” – wskazanie pozornego adresata satyry, obnażenie głupoty szlachty
* Pyt. retoryczne – „tyś królem, czemu nie ja?” – postawa „dobrego doradcy”
* Sentencje – „Wszak siwizna zwyczajnie talent posiada/ Wszak w zmarszczkach rozum mieszka” – uwiarygodnienie zarzutów
* Ironia – główny środek art., odsłaniający prawdziwą twarz szlachty