Antarktyda

INFORMACJE OGÓLNE
Istnienie Antarktydy nie było potwierdzone jeszcze do drugiej połowy XVIII wieku, kiedy to w 1774 r. wyprawa Jamesa Cooka odkryła co prawda Wyspy Sandwich Południowy na Morzu Amundsena, ale nie znalazłszy lądu powróciła do Europy. Wyniki tej wyprawy zniechęciły do dalszych penetracji tych rejonów, ale informacje o bogactwie fok i wielorybów spowodowały, że rozpoczęto tam polowania, które z początkiem XIX wieku stały się bardzo intensywne. Nie wykluczone, że niektóre ze statków - nawet nieświadomie -zbliżyły się w tym czasie do kontynentu. Uznaje się, że prawdopodobnie pierwszymi, którzy zobaczyli Antarktydę, byli członkowie rosyjskiej wyprawy, którzy 27 stycznia 1820 r. dotarli do Wybrzeża Księżnej Marty. Ten dzień jest traktowany za formalną datę odkrycia kontynentu, chociaż odkrywcy nie byli tego świadomi.
W dalszych dziesiątkach lat organizowano wiele wypraw w kierunku bieguna południowego, które dokonywały kolejnych odkryć i poznawania dalszych części tych rejonów świata.
W 1911 r. Norweg Roald Amundsen jako pierwszy stanął na samym biegunie i właśnie on uznawany jest za jego zdobywcę.
Po II wojnie światowej – również dzięki rozwojowi techniki lotnictwa – zwiększyła się ilość państw zainteresowanych badaniami tych rejonów. Należą do nich Wlk. Brytania, Chile, Argentyna, Australia, RPA, Nowa Zelandia, Francja. W miarę odkrywania i poznawania Antarktydy państwa te zaczęły pretendować do poszczególnych jej obszarów. Strefy roszczeń przedstawione są na jednej z plansz.
W 1959 roku doszło do podpisania Układu Antarktycznego, który zakończył te roszczenia. W myśl Układu ustalono, że kontynent południowy jest strefą bezatomową i zakazano tu eksploatacji wszelkich dóbr naturalnych. Polska przystąpiła do niego w 1961 r., co pozwoliło jej na założenie na Antarktydzie dwóch stacji badawczych

POŁOŻENIE I WARUNKI NATURALNE
Antarktyda to strefa polarna Ziemi położona wokół bieguna południowego.
W skład Antarktydy wchodzą: kontynent, otaczający go Ocean Południowy, oraz leżące tam wyspy.
Powszechnie akceptowaną granicę Antarktyki stanowi tzw. konwergencja antarktyczna czyli kilkukilometrowej szerokości pas wody oddzielający zimne wody antarktyczne oblewające Antarktydę od cieplejszych i bardziej zasolonych wód subantarktycznych. Pas ten obejmuje szerokości geograficzne od 47 do 62 S. Charakterystyczne dla niego jest, że wskutek mieszania się wód występują tu największe różnice ich temperatury, gęstości i zasolenia. Konwergencja stanowi też naturalną barierę dla organizmów żywych występujących po obu jej stronach.
W granicach konwergencji powierzchnia Antarktyki liczy ok. 50 mln km2. Wody oblewające sam kontynent Antarktydy są tak zimne, że nazywane są Oceanem Lodowatym Południowym. Na jego obszarze leży wiele wysp i archipelagów. W południowej części tego Oceanu wydzielono kilka mórz: Łazariewa, Weddella, Riiser-Larsena, Kosmonautów, Wspólnoty, Dawisa, Mawsona, d’Urvilla, Amundsena, Bellingshausena.

Antarktyda jest piątym co do wielkości kontynentem Ziemi. Zajmuje powierzchnię ok. 14 mln km2.
Dzieli się na wschodnią i zachodnią. Granicą są Góry Transantarktyczne.
Kontynent w ok. 98 % pokryty jest lodem. Średnia wysokość lądolodu wynosi 2040 m n.p.m. Wysokość ta daje Antarktydzie pierwsze miejsce na świecie jeśli chodzi o średnią. Najwyższym punktem kontynentu jest szczyt Vinson (5140 m n.p.m.). Istnieją tu także wulkany. Góry pokryte są wiecznymi śniegami i lodowcami, które schodzą aż do wybrzeży, gdzie dolne ich części znajdują się poniżej poziomu morza – na jego dnie, lub są pływające. Często zdarza się, że pływające lodowce ulegają podzieleniu na wielkie pływające góry lodowe, których powierzchnia morze dochodzić do kilkuset kilometrów kwadratowych. Góry te pod wpływem bardzo silnych wiatrów przemieszczają się, czasami nawet o wiele kilometrów.
Wybrzeże kontynentu ma łączną długość 33 400 km.
Zasoby mineralne Antarktyki są bardzo słabo rozpoznane. Co prawda stwierdzono dotychczas występowanie wielu surowców np. węgla kamiennego, rud miedzi, platyny, niklu, cynku, cyny, żelaza, srebra, złota i wielu innych, ale ilości ich można określić jedynie szacunkowo. Przypuszcza się, że szelf antarktyczny kryje w sobie bardzo bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, jednak ilości te nie są jeszcze potwierdzone.
Wszelkie zasoby mineralne Antarktyki nie są przedmiotem eksploatacji, gdyż obejmuje je zakaz wprowadzony Traktatem z 1991 r.

Antarktyda jest nazywana kontynentem siedmiu biegunów:
- biegun geograficzny południowy,
- biegun magnetyczny,
- biegun geomagnetyczny,
- biegun zimna,
- biegun względnej niedostępności,
- biegun wiatrów,
- południowy biegun zórz polarnych.

KLIMAT
Klimat Antarktyki jest najsurowszy na kuli ziemskiej. Wpływa na to przede wszystkim położenie w polarnych szerokościach geograficznych oraz izolacja od ciepłych prądów morskich. W rezultacie tego powstała obejmująca kontynent pokrywa lodowa. Ma ona ogromną miąższość – czyli średnią grubość lodu.
Miąższość na Antarktydzie wynosi około 4000 m. Większa występuje w głębi kontynentu, spadając w kierunku wybrzeży.
Przez cały rok nad kontynentem, dzięki nagromadzeniu się zimnych i ciężkich mas powietrza występuje Wyż Antarktyczny, który wpływa na bardzo niską temperaturę. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od – 10 st. C na wybrzeżach w pobliżu koła podbiegunowego pd. Do – 60 st. C w środku kontynentu. W lecie, podczas dnia polarnego energia słoneczna docierająca do powierzchni jest osłabiona w wyniku silnego odbicia od białej pokrywy śnieżnej. Dlatego nawet wówczas temperatura jest niższa od 0 st. C. Na wysoko położonych obszarach Antarktydy temperatura również latem wynosi poniżej minus 30 st. C. Średnia miesięczna temperatura w zimie, podczas nocy polarnej waha się od – 15 do – 70 st. C. Minimalna temperatura może spaść nawet do – 90 st. C.
Najniższą temperaturę na Ziemi odnotowano w okolicy stacji Wostok (właśnie około – 90 st. C), określa się ją biegunem zimna.
Poza bardzo niskimi temperaturami cechą charakterystyczną większości obszarów polarnych jest bardzo mała ilość opadów, przy czym 35 – 50 % z nich przypada na szadź.
W miarę łagodny - jak na te rejony – klimat mają wybrzeża i wyspy, szczególnie w rejonach tzw. oaz antarktycznych, gdzie nie ma lodu i śniegu, a latem temperatura powietrza wzrasta nawet do 1- st. C.

FLORA I FAUNA
Sam kontynent – pokryty grubą powłoką lądolodu jest prawie pozbawiony szaty roślinnej, wyjątek stanowią nadmorskie oazy. Dość charakterystyczne są dla Antarktydy gleby ornitogeniczne powstałe z nagromadzonych ptasich odchodów. Doprowadza to do rozwoju niewielkich rejonów pokrytych mchami i porostami. O roślinności na Antarktydzie mówi się mając na myśli otaczające lądolód wyspy i archipelagi. Są one pokryte nieco bogatszą roślinnością tundrową. Kilka wysp antarktycznych znajduje się w zasięgu strefy umiarkowanie chłodnej, gdzie szatę roślinną tworzą lasy liściaste, krzewy oraz trawy.

Jeśli chodzi o świat zwierzęcy Antarktyki – w odróżnieniu od innych regionów świata, charakteryzuje się niewielką różnorodnością gatunków. W przeważającej części świat żywy rozwija się na otaczających kontynent Antarktydy morzach i wyspach, ponieważ ogromna pokrywa lądolodu arktycznego nie pozwala na zasiedlenie jego terenów przez istoty żywe.
Wyspy otaczające kontynent są terenem lęgowym dla wielu gatunków ptaków morskich. Przeważają kolonie najróżniejszych pingwinów, które stanowią prawie 99 % wszystkich ptaków. W pobliżu tych kolonii zakładają swoje gniazda inne gatunki latające. Należą do nich: albatrosy, piękne warcabniki, wydrzyki, oraz jedyne wróblowate – świergotki.
W wodach morskich bezpośrednio przy kontynencie spotkać można: foki, lamparty morskie, słonie morskie, krabojady, uchatki, wieloryby oraz liczne gatunki ryb (do dziś rozpoznano ponad 270 gatunków).
Cechą charakterystyczną fauny Krainy Antarktycznej jest występowanie niedużej liczby gatunków przy jednoczesnej ogromnej liczebności poszczególnych z nich.
Cała fauna skupiona jest prawie wyłącznie na granicy lądu i morza. Wynika to z fakty, iż tylko w wodach morskich mogą one czerpać pokarm w postaci ryb, małży i skorupiaków.
Warto tu podkreślić, że prawie wszystkie ptaki objęte są ścisłą ochroną, rezerwaty istnieją na większości wysp wokół lądolodu, a same morskie akweny znajdujące się w ramach Antarktydy podlegają konwencji o ochronie fok antarktycznych oraz konwencji o zachowaniu żywych zasobów morskich tego rejonu. Cały kontynent objęty został strefą szczególnej ochrony. Dopuszczalne są jedynie połowy niektórych gatunków ryb, są one jednak ściśle limitowane przez konwencje. Podobnie rzecz się ma z innymi zwierzętami tych regionów. Wszelkie ich odłowy podlegają ścisłej kontroli.

TURYSTYKA
Przez wiele lat rejon Antarktyki - ze względów oczywistych - pozostawał poza sferą zainteresowań turystów. Dopiero w pierwszej połowie XX wieku dzięki interesującym relacjom podróżników dokonano pierwszych przelotów nad kontynentem. Z biegiem czasu liczba turystów udających się w ten rejon, głównie w formie wspomnianych przelotów, wizyt w stacjach naukowo-badawczych oraz rejsów statkami w celu obserwacji fauny antarktycznej wzrastała i do dzisiaj region ten odwiedziło w sumie kilkadziesiąt tysięcy turystów. Nasilający się ruch turystyczny w kierunku Antarktydy spowodował protesty organizacji międzynarodowych, które bronią zagrożonego tutejszego środowiska przyrodniczego.

Siedem biegunów
1. geograficzny południowy – miejsce przecięcia się Ziemi z jej osią. Na biegunach zbiegają się wszystkie południki.
2. biegun magnetyczny – jest to pojęcie stosowane w fizyce, miejsce przecięcia największego skupienia linii magnetycznych.
3. biegun geomagnetyczny – także wiąże się z fizycznymi właściwościami planety, leży on w połowie odległości między biegunami geograficznym a magnetycznym.
4. biegun zimna – znajduje się w pobliżu stacji Wostok (średnia roczna temperatura wynosi – 57,8 st. C, rekord: - 89,6 st. C w 1983 r.)
5. biegun względnej niedostępności – oznacza obiektywnie najtrudniejsze do zdobycia miejsce na kuli ziemskiej ze względu na ekstremalne trudności do pokonania przez człowieka.
6. biegun wiatrów – leży na Ziemi Adeli, gdzie przez 340 dni w roku wieją wiatry o prędkości 10-20 m/sek, a nawet dochodzą do 90 m/sek. To najbardziej wietrzne miejsce na ziemi
7. południowy biegun zórz polarnych – leży na Ziemi Mary Byrd, jest to miejsce najdłuższego występowania zórz polarnych

CIEKAWOSTKI DOTYCZĄCE ANTARKTYDY
1. Miejsce o najmniejszej liczbie ludności – praktycznie brak stałych mieszkańców, jedynie pracownicy naukowi.
2. Na Antarktydzie znajduje się osiem spośród najdłuższych lodowców świata. Najdłuższy z nich to lodowiec Lamberta-Fischera o całkowitej długości 515 km.
3. Na Antarktydzie znajduje się 87 % spośród wszystkich lodów, jakie znajdują się na Ziemi
4. Na Antarktydzie odkryto największą górę lodową świata, miała ona 31 000 km2 (więcej niż powierzchnia Belgii)
5. Największy prąd oceaniczny to Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy. W czasie przeciskania się prądu pomiędzy Ameryką Południową, a Antarktydą odnotowano przepływ 270 mln m3/s
6. Poza najniższymi temperaturami Antarktyda jest najsuchszym miejscem, pojawia się tu najmniej opadów, z czego około połowy to szadź.
7. Lodowce Antarktydy to największy magazyn słodkiej wody na Ziemi – około 80 %