Pojezierze - jest to obszar, na którym występują liczne jeziora; najczęściej są to młode obszary o rzeźbie polodowcowej, gdzie jeziora utworzyły się w obniżeniach powstałych w wyniku wytopienia lądolodu.
Główne pojezierza Polskie:
- Pojezierze Mazurskie (np. Iłowskie, Olsztyńskie, Ełckie, Suwalskie)
- Pojezierze Pomorskie (np. Drawskie, Kaszubskie, Krajejskie, Wałeckie)
- Pojezierze Wielkopolskie (np. Lubuskie, Poznańskie, Rzeszczyńskie, Kujawske, Gnieźnieńskie)
Pojezierze Pomorskie
Pojezierze Pomorskie leży w pasie Pobrzeży Południowobałtyckich. Pojezierze Pomorskie dzieli się na trzy mniejsze pojezierza: Zachodniopomorskie, Wschodniopomorskie oraz Południowopomorskie. Znajduje się ono w północno-zachodniej Polsce i sąsiaduje z Niziną Szczecińską od zachodu, Pobrzeżem Słowińskim od północy, Żuławami Wiślanymi i Pojezierzem Chełmińsko-Dobrzyńskim od wschodu oraz z Pojezierzem Wielkopolskim od południa. Pojezierze te nazywane jest także Szwajcaria Kaszubska, na terenie której wznosi się najwyższe wzniesienie niżu europejskiego - Wieżyca 329 m n.p.m.
Podczas wycofywania się lądolód pozostawił liczne skały osadowe, mające duże znaczenie w budownictwie. Należą do nich: piaski, żwiry, iły, gliny i głazy narzutowe.
W rzeźbie przeważają pagórkowate wysoczyzny morenowe, częste są też równiny morenowe i sandrowe oraz szerokie, sterasowane doliny rzeczne, z których część stanowi typowe pradoliny. Liczne wały morenowe, znaczące poszczególne etapy cofania się zlodowacenia, kulminują wysokimi wzniesieniami, przekraczającymi 300 m n.p.m. (Wieżyca 329 m n.p.m.). Na tych terenach charakterystyczne są wzgórza moreny czołowej, bardzo dużo mniejszych jezior. Na przedpolu moren czołowych rozwinął się krajobraz sandrowy pojezierny. Są to przeważnie płaskie i faliste powierzchnie, w obrębie, których występują jeziora, powstałe wskutek wytapiania się brył lodu znajdujących się w piaskach i żwirach sandrowych. Pojezierze rozcina szerokie równoleżnikowo biegnące pradoliny. Profil poprzeczny tych form jest asymetryczny. Zbocza północne są najczęściej strome, a południowe łagodne. Dno doliny osiąga czasem kilkanaście kilometrów. Rozwinęły się tam wydmy śródlądowe (są w Międzyrzeczu warciańsko-noteckim między Bydgoszczą a Toruniem).
Klimat jest taki sam jak w całej Polsce, czyli przejściowy z kontynentalnego na oceaniczny. Klimat jest chłodniejszy i bardziej wilgotny, co jest spowodowane większą wysokością bezwzględną tego obszaru oraz intensywniejszymi masami powietrza. Lato jest krótkie, a zima długa, lecz łagodna. Średnia temperatura w lipcu wynosi ok. 17? C, a w styczniu ok. -3? C. Opady wahają się od 550 do 700 mm. rocznie.
Na pojezierzu większa część gleb to gleby brunatne, płowe oraz bielice. Występują tam różne gleby bagienne znajdujące się na przybrzeżnych fragmentach morza bałtyckiego.
Na terenie pojezierza występują lasy bukowe typu nizinnego, dąbrowy, bory sosnowe i mieszane, lasy łęgowe, roślinność wydm morskich. Na osadach polodowcowych (piaskach, glinach) rozwinęły się słabe gleby, które porastają przeważnie lasy sosnowe. Wśród lasów i wzgórz morenowych Lesistość na pojezierzu wynosiła średnio od 27-36%. Na terenie Pojezierza pomorskiego znajduje się Tucholski Park Narodowy.
Na Pojezierzu Pomorskim nie ma wielu surowców mineralnych. Występują na tych terenach: iły, gliny, piaski i żwiry.
Okres wegetacji roślin wynosi od 220 do 200 dni w roku. Uprawia się tu żyto średnio 30-40% zasiewów, pszenice (ozima i jara) średnio ok. 10% zasiewów, jęczmień (ozimy i jary) ok. 10-20% zasiewów, owies średnio ok. 10-20% upraw, ziemniaki średnio ok. 10-20% upraw, roślinność pastewna średnio ok. 10-20% ogólnych upraw, buraki cukrowe zajmują średnio Ok. 5% upraw, rzepak i rzepik zajmują średnio ok. 5-10%.
Na tych terenach występują różne formy przemysłu: drzewny i papierniczy, spożywczy, chemiczny. W Bydgoszczy jest silnie rozwinięty przemysł maszynowy i elektromaszynowy, m.in. produkcja narzędzi i obrabiarek, sprzętu okrętowego, teletechnicznego, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, a także zakłady rowerowe Romet, zakłady budowy maszyn dla przemysłu mineralnego Makrum. Ponadto przemysł mięsny, papierniczy, gumowy, tekstylny, wytwórnia kabli.
Pojezierze Pomorskie jest Bardzo malowniczym rejonem Polski.
Pojezierze Mazurskie
Główna strefa moren czołowych fazy pomorskiej, położone po prawej stronie Wisły,
Skład: Pojezierze Iławskie sąsiaduje z Pomorskim (zach. część) tu wznoszą się Wzgórza Dylewskie, na pd. sandry, na poł. garby i pagórki morenowe, Pojezierze Iławskie o lesistości 24,9%, bory sosnowe); Pojezierze Chełmińskie (objęte kolanem Wisły, obszar ten zamyka strefa pagórków morenowych, w zach. części spiętrzone moreny; wysoczyzna Chełmińska - strefa najwyższych pagórków); Pojezierze Dobrzyńskie (wysoczyzna) (rozległy sandr tworzący ten moren ciągnie się szerokim pasem wzdłuż doliny górnej i środkowej Skrwy, wyst drumliny - rzadko spotykane w Polsce - są to garby wydłużone oddzielone od siebie podmokłymi obniżeniami - oczkami); Pojezierze Olsztyńskie, Pojezierze Mrągowskie (oddziela Pojezierze Olsztyńskie od krainy Wielkich Jezior - strefą wyniesień, na którą składają się przebiegające równoleżnikowo pasma morenowe); Kraina Wielkich Jezior (na wsch. od Pojezierza Mazurskiego (skupienie wielu jezior połączonych ze sobą kanałami wyzyskującymi rynny lodowcowe, moreny takie jak na Mazurskim zatracają tu wyrazistość; jeziora: Mamry, Śniardwy, Niegocin, Roś, Bełdany, Orzysz, Ryńskie, Gołdopiwo, Dejguny, Tałty, Łuknajno, Mikołajskie; na północy tej krainy mniejsza lesistość niż na południu).Jezioro Śniardwy zwane mazurskim morzem’’
Jest największym w Polsce, jego powierzchnia wynosi 113,5 km, lecz nie jest on aż tak głębokie. Jest ono jeziorem polodowcowym podobnie jak Mamry, które to jest zespołem jezior, których łączna powierzchnia wynosi 104,4 km. Na jego dnie tych dwóch jezior, podobnie jak wielu innych w tej okolicy znajduje się wiele kamieni i głazów przywleczonych przez lądolód ze Skandynawii i dlatego jeziora są pod ochroną.
Równina Mazurska (przypomina bory tucholskie, sandry niskie, pod pokrywą piasków i żwirów giną moreny, przechodzi ona na południu w Nizinę Mazowiecką, dużo lasów - sosny, świerki, dąb, lipa, grab. Puszcza Pilska). Pojezierze Ełckie (na wsch. od KWJ, podniesiony wyraźnie teren, występuje wysoczyzna morenowa odsłaniająca się spod młodszego sandru, północna część to tzw. Mazury Garbate - urozmaicona rzezba - wzgórza, garby, obniżenia chaotyczne. Wzgórza Szeskie, rynny lodowcowe ułożone z płn-zach.) Pojezierze Suwalskie: słabo zalesione, jedynie Puszcza Romnicka, rozciąga się też na Litwie jako część Poj Litewskiego, ma najostrzejszy klimat - najniższe temperatury średnia 6 stopni, zima wcześniej i dłuższa, wysoka amplituda - najwyższa w Polsce 23 stopnie, opady nie odbiegają bo są rocznie 600 mm, gleby zróżnicowane: bielicowe i lasy liściaste, świerki na torfowiskach.)
Ogólnie o Pojezierzu Mazurskim:
- okres wegetacji 200 dni a na północy regionu najkrótszy w kraju -180 dni (zimno).
- Na Warmii są nadwyżki wody.
- Surowców nie ma. Gospodarka rybna, a główne to rolnictwo.
- Opady roczne 600 mm.
- Gleby: bagienne i mady przy wodach, a tak to brunatne i bielicowe.
Pojezierze Wielkopolskie
Jako całość przedstawia szereg wysoczyzn, położonych pomiędzy Pradoliną Notecką na północy a Pradoliną Berlińską na południu. Wysoczyzny te związane są z występowaniem form marginalnych, ekstraglacjalnych i wytworzonych przez wytapianie martwego lodu, głównie w fazie poznańskiej zlodowacenia vistulian (dawniej bałtyckiego). Kulminacje moren w okolicach Poznania osiągają 154 m n.p.m. w Górze Moraskiej, w okolicach Gniezna 167 m n.p.m., a na północy pod Chodzieżą 191 m n.p.m.
Główną rzeką jest Warta, przerzucająca się południkowo ze swych równoleżnikowych pradolin: z Berlińskiej do Noteckiej poprzez Poznański Przełom Warty. Wytworzył się on dość wcześnie, zapewne już u schyłku fazy poznańskiej zlodowacenia vistulian. Podobnie płyną Obra i górna Noteć, które wykorzystując rynny jeziorne, nie wszędzie mają wykształcone doliny erozyjne. Ogólna liczba jezior na Pojezierzu Wielkopolskim przekracza 1000. Zgrupowały się one głównie w północnej części Pojezierza, choć występują też w jego centralnej części.
Na Pojezierzu Wielkopolskim lasów jest stosunkowo mało. Ciągną się na obszarze z południo-wschodu od Wrześni na północo-zachód ku Noteci, jak również na południe od Poznania.
Południkowe formy dolinne, a częściowo mniej lub bardziej przekształcone rynny glacjalne dzielą omawiany region na występujące na przemian wzniesione lub obniżone jednostki niższego rzędu.
Występują tu:
- Pojezierze Poznańskie,
- Poznański Przełom Warty,
- Pojezierze Chodzieskie (Pagórki Chodzieskie),
- Pojezierze Gnieźnieńskie (Wysoczyzna Gnieźnieńska),
- Równina Inowrocławska,
- Równina Wrzesińska,
- Pojezierze Kujawskie.