Oświecenie

Pod koniec XVII wieku w Europie, a konkretnie we Francji rozpoczął się ruch umysłowy, nazwany oświeceniem. Oświecenie było epoką rozumu. Jak sama nazwa wskazuje ówcześni myśliciele pragnęli oświecić światłem rozum. Ludzie wieku świateł chcieli oświecić te dziedziny życia, które dotąd „były w cieniu”: naukę, filozofię, politykę, religię i oświatę.

Idee, jakie przyświecały ludziom oświecenia bardzo różniły się od poglądów ludzi z odrodzenia- humanistów. Humaniści cofali się do przeszłości. Prawdy o człowieku szukali w Biblii i w dorobku antyku- epoki, która tak bardzo interesowała się ludzkim istnieniem. Za to ludzie oświecenia poszukiwali prawdy od początku, odkrywając wszystko na nowo. Pragnęli doświadczyć wszystkiego na własnej skórze. Chcieli wszystkiego się dowiedzieć i prowadzili własne, samodzielne odkrycia. Twórcy nowych prądów umysłowych zrywali z teologicznym poglądem na świat, głosząc nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu. Oświeceni szukali nowego ładu, odwołując się do nauk eksperymentalnych.

Niemiecki filozof Immanuel Kant określał oświecenie jako „wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy”. Jednym z podstawowych postulatów tej epoki były słowa Kanta: „Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem”.

Myśliciele oświecenia, określani często jako filozofowie, odrzucali dotychczasowe kościelne i państwowe autorytety. Domagali się zastąpienia ich zasadami racjonalizmu. Do idei tych zaliczmy ateizm, deizm, libertynizm.

Ateizm to postawa odrzucająca istnienie Boga, sięga ona starożytności(szkoła cyrenaików- Teodoros Ateista). Postawę tę upowszechniali w dobie oświecenia encyklopedyści, zwłaszcza Denis Diderot, który przeszedł ewolucję od deizmu do ateizmu. Diderot jako podstawowe dobro i jedyną rzeczywistość uznawał przyrodę, a ponieważ według niego Bóg się w przyrodzie nie przejawia, odrzucił wiarę w Boga.

Jednym z wierzących w deizm był Wolter, który przejmował rozum jako miarę prawdy, odrzucał wszystkie zjawiska nadprzyrodzone. Jako przeciwnik religii objawionej uważał, że istnienia Boga można dowieść na drodze rozumowej. Wypowiedział słynne zdanie: „Gdyby Bóg nie istniał, trzeba by Go wynaleźć”, wychodząc z założenia, że sens świata wiąże się z istnieniem Boga, który wymierza sprawiedliwość.

Libertynizm z kolei to nurt umysłowy powstały jeszcze w XVII- wiecznej Francji, jako protest przeciwko prześladowaniom wolnej myśli. Libertynizm początkowo rozumiany jako synonim rozpusty, stał się z czasem synonimem ateizmu i hedonizmu. Libertynizm wywarł znaczny wpływ na postawy twórców oświecenia (m.in. Woltera).
W literaturze oświecenia wyodrębniły się trzy prądy: klasycyzm, rokoko i sentymentalizm.

Klasycyzm odwoływał się do antyku. Reguły klasycyzmu zawierała m.in. „Sztuka poetycka” Nicolasa Boileau, mająca takie cechy, jak jasność i czytelność wyrażania myśli, kierowanie się umiarem i dobrym smakiem, wewnętrzną harmonią i określonymi zasadami (np. trzech jedności w dramacie). Do najwybitniejszych pisarzy klasycyzmu francuskiego należeli: Pierre Corneille, Molier, Jean de La Fontaine, a także Wolter i Jan Jakub Rousseau. W Polsce klasycyzm stanisławowski reprezentują m.in. Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz i Stanisław Trembecki.

Rokoko, styl w sztuce i literaturze XVIII w. posiadało motywy charakterystyczne dla późnego baroku, a związane z epoką Ludwika XV. Niewielkie pomieszczenia o owalnych kształtach z dużą liczbą luster i o wielu sporych rozmiarów drzwiach i oknach. W literaturze, gdzie trudniej wyodrębnić ten styl, rokoko przejawiało się w formach eleganckich i wysmakowanych. Do literatury rokoka zalicza się m.in. powieść Laclos „Niebezpieczne związki”.

Sentymentalizm lekceważy istnienie harmonii świata wskazując na zgubny wpływ cywilizacji na życie człowieka. Myśl tę rozwinął Jan Jakub Rousseau, uważany za duchowego patrona sentymentalizmu. Sentymentalizm swoją nazwę zawdzięcza powieści Laurence’a Sterne’a „Podróż sentymentalna”. W ujęciu filozoficznym sentymentalizm nawiązywał do Davida Hume’a, dla którego doświadczenie zmysłowe stanowiło podstawowy sposób poznawania świata. Pospolicie zaś sentymentalizm uważany był za powrót do natury.

W oświeceniu dokonano wielkich odkryć. Angielski matematyk, fizyk i astronom, Isaac Newton odkrył zasady dynamiki oraz prawo powszechnego ciążenia. Dokonał tego patrząc na spadające z drzewa jabłko. Inny brytyjski uczony, Wiliam Harvey opisał krążenie krwi w organizmie człowieka. Przełomowego odkrycia z matematyki dokonał także Leibniz. Odkryciom naukowym towarzyszyły wynalazki. Na początku XVII w. powstał pierwszy mikroskop. W XVIII w. skonstruowano pierwszy termometr oraz piorunochron. Dokonano pierwszego lotu balonem. Prowadzono także eksperymenty z silnikiem parowym i elektrycznością. Powstała pierwsza na świeci giełda w Holandii. Rozwijała się masoneria, narodził się magnetyzm zwierzęcy, ogłaszał swe pisma wizyjne Emanuel Swedenborg, interesowano się lewitacją (Casanova) i pokazami magii (Cagliostro).

Szybko wzrastała liczba ludzi umiejących pisać i czytać. Zakładano Akademię. Poprawiła się jakość dróg, a to za sprawą wprowadzenia kostek brukowych do ich budowy.

Do XVIII w. panowało przekonanie , że obowiązkiem poddanych jest bezwzględne posłuszeństwo królowi, stojącemu ponad prawem. Filozofowie oświecenia sprzeciwiali się temu poglądowi i zaatakowali absolutyzm. Głosili, że każdy władca powinien władać za przyzwoleniem ludności. Jan Jakub Rousseau uznawał samo istnienie monarchii za niepotrzebne. Pismo „Umowa społeczna”, uważa, że jedyną podstawą sprawowania władzy jest właśnie umowa, między ludem, a rządzącymi. Jego dzieła wywarły ogromny wpływ na założycieli Stanów Zjednoczonych oraz na rewolucjonistów francuskich. Inny z filozofów francuskich tamtej epoki, Monteskiusz, zaproponował trójpodział władzy na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Chodziło mu o zaprzestanie nadużyciom przez rozgraniczenie obowiązków i uprawnień każdej z władz. Trójpodział władzy Monteskiusza obowiązuje do dziś w większości krajów świata. Człowiekiem, który bronił tolerancji religijnej, był Francois Marie Arouet znany jako Wolter. Był pisarzem, filozofem i historykiem. Celem jego działalności była walka z niesprawiedliwością. Jego książki potępiano i palono, a on sam spędził rok w więzieniu. Nazywano go „królem Wolterem”.

W drugiej połowie XVIII w. grupa filozofów, zwanych encyklopedystami, wydała wielotomową „Wielką Encyklopedie Francuską”, która stała się pomnikiem ich wiary w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu. Sam pomysł stworzenia dzieła nie był nowy, ale nowość stanowił dobór treści i poglądy autorów. Encyklopedia zawierała całość ludzkiej wiedzy, potraktowanej racjonalnie. Dlatego też religię, którą się wyznaje, nie można udowodnić jej prawd, traktowano krytycznie. Współtwórcy dzieła: Denis Diderot, Rousseau, Monteskiusz i Wolter przedstawili poglądy teologiczne tak, aby je ośmieszyć. Encyklopedia była wielkim dziełem. Ukazywała się przez 30 lat i liczyła 35 tomów. Wywołała zarówno zachwyt u jednych jak i potępienie u drugich. Ludzie potępiający encyklopedię byli zazwyczaj ludźmi wierzącymi, którzy czuli się urażeni takimi ideami. Wśród nich był papież. Ludzie, u których wzbudzała zachwyt, uważali ją za dzieło sztuki i zazwyczaj zgadzali się z ideami głoszonymi przez myślicieli. Jednak wszystkie treści straciły aktualność wobec postępu nauki i techniki w drugiej połowie XVIII w.

W oświeceniu tworzyło wielu wybitnych muzyków. Jednym z nich był Wolfgang Amadeusz Mozart.
Mozart urodził się w Salzburgu w Austrii. Był genialnym dzieckiem. Już w wieku kilku lat potrafił biegle grać na skrzypcach, organach i klawesynie. W dzieciństwie koncertował na dworach całej Europy. Pozostawił po sobie 40 symfonii, utwory solowe, kwartety, pieśni i kilkanaście oper, z których najsłynniejsze to: „Don Giovanni”, „Wesele Figara”, „Czarodziejski flet”. Ostatnim jego utworem było„Requiem”- msza żałobna.

Kolejnym wielkim kompozytorem tej epoki był Ludwig van Beethoven. Beethoven urodził się w Bonn w Niemczech. Był znakomitym pianistą. Od 30-stego roku życia zaczął tracić słuch, pod koniec życia nie słyszał nic i porozumiewał się wyłącznie korespondencyjnie. Pomimo kalectwa nadal komponował. Twórczość Beethovena to przede wszystkim 9 symfonii, sonaty, kwartety i tria oraz jedna opera „Fidelio”.

Z dorobku myślicieli oświecenia przetrwało do naszych czasów wiele rzeczy. Jedną z tych rzeczy jest prawa wyboru władzy rządzącej w państwie. Myśliciele z epoki oświecenia zapoczątkowali prawo do wolności i prawo do prywatności. Gdyby oni o tym głośno nie mówili, pewnie do dziś nie byłby równouprawnienia i nie bylibyśmy wolni i bylibyśmy zależni od władzy. Wielkie odkrycia w XVIII w. przyczyniły się do powstania wielu niezbędnych nam dziś urządzeń. Nie wiedzielibyśmy tyle o anatomii naszego ciała i wiele chorób dziś wyleczalnych mogłyby się skończyć dla nas śmiertelnie. Gdyby nie pierwszy lot balonem i przełamanie siły grawitacji nie istniałyby dziś samoloty, ani promy kosmiczne. Wszystkie te rzeczy i idee były nam potrzebne do stworzenia naszych czasów i naszego świata. Gdyby nie one nasz świat nie był bytami jak dziś.