Główne tematy i problemy podejmowane przez literaturę pozytywistyczną.

Zasadniczą metodą pisarzy epoki pozytywizmu był realizm, pojmowany jako zasada prawdziwego i wiernego odtwarzania rzeczywistości. Terminem realizm posługujemy się jako nazwą historyczną dominującego w sztuce europejskiej XIX w. prądu odmiana realizmu, zwanego często „wielkim”, „dojrzałym”, czy „krytycznym”. Za jego twórcę uważamy jest wybitny francuski powieściopisarz Honore Balzac. Nowoczesne rozumienie kategorii realizmu opiera się na uogólnieniu zjawisk, które w prozie dziewiętnastowiecznej spowodowały zmiany w modelu kultury i w społeczeństwie, wywołane przede wszystkim rozwojem cywilizacji miejskiej i przemysłowej.

Jednym z głównych tematów podejmowanych przez ówczesnych pisarzy była walka o niepodległość. Po upadku powstania styczniowego, społeczeństwo polskie miało dość haseł epoki romantycznej. Za najważniejsze uznano zasady przetrwania i regeneracji sił narodowych. Walkę narodowowyzwoleńczą pozytywiści odsuwali na dalszy plan. Obowiązkiem patriotycznym stała się walka o utrzymanie ziemi w rękach Polaków, niedopuszczenie do przejęcia jej przez zaborców. Jednak w prozie pozytywizmu wciąż żywe były tradycje ruchów narodowowyzwoleńczych, choć ze względu na cenzurę nie można było pisać o przeszłości dosłownie, lecz poprzez aluzje, niedomówienia. Samo powstanie styczniowe pozytywiści woleli traktować jako zamkniętą kartę przeszłości, lecz oddawali sprawiedliwość tym, którzy poświęcili się za ojczyznę. Twierdzili oni, że społeczeństwo ulega stopniowym przemianom. Ewolucję tą utożsamiali z postępem. Według nich głosicielami postępu powinni być także ludzie młodzi. Najważniejsze zadanie mieli jednak do spełnienia uczeni i wynalazcy. Zgodnie z ideami epoki badaniom naukowym powinien prześwięcać cel praktyczny. W epoce tej wykształcił się kierunek zwany naturalizmem. Jest on utożsamiany z powrotem do natury i człowieka. Pozytywiści przyglądali się bezpośrednio jego naturze, anatomii oraz jak tworzył on cywilizację. Musieli oni zgodnie z zasada realizmu przedstawiać go od nowa, poznawać od samych źródeł jego istoty. Możliwość zwrócenia się istoty ludzkiej ku wyższym wartościom daje mu praca, której pochwałę głoszono w szczególny sposób w pozytywizmie. Miała ona zapewnić dobrobyt materialny, lecz także kształciła umysł i podnosiła jego godność osobistą. Tak rozumiana była warunkiem postępu. Pojmowana jako celowe działanie całej ludzkości oraz konieczny warunek jej cywilizacyjnego rozwoju, znalazła swój wyraz w hasłach: praca organiczna i praca u podstaw. Pracując dla wspólnego dobra i korzystając z dorobku wcześniejszych pokoleń organizm społeczny doskonali się i osiąga wyższy stopień rozwoju. Można go było również uzyskać poprzez reformowanie świata np. poprzez emancypacje Żydów, czyli nadawanie im takich samych praw, jakie mieli inni mieszkańcy kraju. Pozytywiści zaproponowali również ich asymilację, która miała polegać na integracji narodowej i kulturowej z ludnością polską. Nie dało się ich łatwo zrealizować z powodu przemian dokonujących się w gospodarce sprzyjających powstawaniu konfliktów społecznych. W epoce pozytywizmu doszły również do głosu głosy kobiet. Przez cały wiek XIX coraz bardziej rozwija się ruch feministyczny. Dążenia emancypacyjne zaczęły się od postulatów kształcenia kobiet. Po klęsce powstania wiele kobiet zostało zmuszonych do podjęcia się pracy zarobkowej. Emancypacja stała się dla nich koniecznością społeczno-ekonomiczną. Tak też ujmowała ją Eliza Orzeszkowa np. w utworze „Marta”. Podstawą wielu utworów była także miłość i przyjaźń. Głównie uczucie popycha bohatera do realizowania założeń epoki. Bohater przeżywa niesamowicie głębokie rozterki i dylematy, miota się między uczuciem i rozumem, co czyni jego postać niesamowicie złożoną wewnętrznie. Twórca nie opisuje jedynie powierzchownie działań i czynów bohatera, ale wkracza w jego prywatną sferę, odkrywa przed nami jego skomplikowaną psychikę i najskrytsze myśli.

Literatura pozytywizmu miała duży wkład w ukształtowaniu świadomości obywatelskiej i narodowej. Poprzez nią twórcy chcieli pokazać ludziom, co jest najważniejsze w życiu, jak należy żyć, aby odzyskać wolność. Głosili też jak ważne jest to, aby w życiu kierować się rozsądkiem. Według nich społeczeństwo powinno być zbudowane z jednostek szczęśliwych, rozsądnych i mądrych, wiedzących, czego pragną od życia. A gdy tak się stanie to oznaczać to będzie, że marzenia ich się spełniły.

Od autora:
Niektóre części są przekopiowane z innych prac dostępnych w Internecie reszta jest stworzona przez mnie.