Alegorie w bajkach Ignacego Krasickiego. Opis ukrytych znaczeń wybranych postaw, motywów lub fabuł

W swoich bajkach Krasicki zawierał obserwacje obyczajowe, opisywał ludzi reprezentujących różne stany, zawody światopoglądy. Nie bał się poruszać spraw związanych z wiarą. W większości bajek do ukazania postępowania ludzi wykorzystane zostały zwierzęta, czyli tzw. alegorie. Świat widziany oczyma autora bajek aż roi się od obłudy, skrywanego okrucieństwa, intryg, fałszu i pychy.

Jedną z bajek alegorycznych jest bajka pt. Kruk i Lis. Występują w niej zwierzęta symbolizujące ułomności ludzkie. Posiada klasyczną formę. Zaczyna się morałem w postaci przysłowia „Bywa często zdziwionym, kto lubi być chwalonym”, a po nim następuje część epicka mająca funkcję ilustracyjną. Wystarczyło kilka pochlebstw i fałszywych zachwytów nad wdziękami kruka by ten uwierzył w swój talent śpiewaczy otworzył dziób i wypuścił kawałek sera, na co czekał sprytny lis.

Arcydziełem bajki akcji jest „Szczur i kot”, utwór zaledwie czterowersowy, ale o rzadkiej dynamice zdarzeń ostatniego dwuwersu przeciwstawionej bezczynności pierwszego dwuwersu. Tytułowy szczur chełpi się swoją sytuacją („mnie to kadzą”), i kiedy, jak można się domyślić trwa w samouwielbieniu kres jego pysze kładzie szybki tok zdarzeń:

„Wtem, gdy się dymem kadzidł zbytecznych zakrztusił,
Wpadł kot z boku na niego, porwał i udusił. W tej bajce Krasicki przestrzega przed pychą. Bajka jest dynamiczna i ośmiesza wadę pychy.”

Istniejące w świecie prawd też da się znakomicie ukazać w krótkiej bajce. Za przykład możemy tu podać utwór pt. „Lew i zwierzęta”. Liczy się siła, spryt, przebiegłość. Chce ukazać to, że silniejsi wykorzystują słabszych. Lew był silny i sprytny, więc najpierw kazał zwierzętom zjadać siebie nawzajem, a potem, kiedy były już wystarczająco tłuste sam je zjadł. Przykładem bajki, w której silniejszy zwycięża może być także bajka pt. „Jagnię i wilcy”, w której to dwóch wilków zjada jedno jagnię, gdy jagnię zapytało:, „Jakim prawem?”,
Dwóch wilków odpowiada: „Smacznyś, słaby i w lesie”. To dzieło również ukazuje przewagę silniejszego nad słabszym.

W swoich utworach poeta porusza także temat fałszywych przyjaciół. W bajce „Przyjaciele”, autor ukazuje egoizm ludzi. Przyjaciele są najlepsi tylko wtedy, gdy nie oczekujemy od nich pomocy. Jeśli potrzebujemy ich wsparcia, odsuwają się od nas. Wymagaj pomocy od innych, ale w zamian nic nie oferują. „Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie”, taki morał wypływa z tej bajki. Pouczając wszystkich Krasicki przestrzega nas przed ludźmi, którzy tak naprawdę tylko udają naszych przyjaciół, ale wcale nimi nie są.

W bajce „Wół i mrówki” Krasicki wyśmiewa wadę lenistwa. W morale, który zawiera się w ostatnich dwóch wersach:

„Z umysłu pracujących szacunek roboty,
Ty pracujesz, bo musisz, my mrówki z ochoty”,

Wynika, iż ludzie pracują tylko, dlatego, że nie mają innego wyboru i ich praca wcale ich nie satysfakcjonuje, wręcz przeciwnie, męczy i nudzi. Ludzka natura sprawiła, że jesteśmy leniwi i nie lubimy pracować.

Każdy własny kąt lepszy, niż innych pałace. Właśnie to autor chce nam przekazać w bajce pt. „Żółw i mysz”. Morał, który Krasicki przekazuje nam w ostatnich dwóch wersach:

„Mniej ty sobie pałace, ja mój domek ciasny;
Prawda, nie jest wspaniały, szczupły, ale własny”, uczy nas tego, abyśmy zawsze liczyli na siebie, a nie na innych. Zawsze lepsze jest to, co mamy, to, co jest nasze własne, od tego, co inni nam oferują. Z naszą własnością możemy zrobić to, co nam się żywnie podoba i inni nam nie mogą w tym przeszkodzić.

Spryt nie zawsze popłaca, bo nieraz możemy spotkać kogoś, kto jest sprytniejszy od nas. Właśnie to głosi Krasicki w bajce pt. „Czapla, ryby i rak. Czapla była zbyt zachłanna. Naiwne ryby jej uwierzyły, ale sprytny rak przeczuł co się święci:

„jeden z nich widząc, iż go czapla niesie w krzaki,
postrzegł zdradę, o zemstę zaraz się pokusił,
tak dobrze za kark ujął, iż czaple udusił”.