Różne oblicza władzy. Rozwiń temat na podstawie wybranych utworów literatury polskiej i obcej

Historia oraz literatura polska i zagraniczna; dostarczyła nam wiele przykładów różnych rodzajów władzy oraz mnóstwo portretów władców. Niekiedy była to władza absolutna, doktryna porywająca tłumy zwolenników; nieraz władza była związana z religią jak władza Boga, szatana i innych bóstw. Niektóre utwory kreowały wzór dobrego władcy, w myśl których był on sprawiedliwy, wielki, sławny, walczący z wrogami, pomagający potrzebującym, dbający o dobrobyt królestwa i podwładnych, szczodry i szlachetny. ”Pieśń o Rolandzie” jest świetnym przykładem zawierającym wyżej wymieniony wzór. Z pewnością władcami były bóstwa, królowie, dyktatorzy, lecz termin „władza” wcale nie ogranicza się tylko do nich. Można, bowiem władać człowiekiem nie będąc królem, lecz używając psychologicznych metod pozwalających obezwładniać. Tak było choćby w przypadku Adolfa Hitlera czy Józefa Stalina- ci dwaj tyrani doskonale opanowali tajniki zawładnięcia ludzkim umysłem. To jednak przykłady bliskie naszej epoce i znane przez większość z nas. W poniższej pracy postaram się zaprezentować inne rodzaje władzy, nieco odleglejsze i obecnie już niespotykane.


„Tristan i Izolda”, średniowieczny romans, przedstawia wzorzec dobrego władcy, godnego naśladowania i posiadającego idealne cechy. Jest nim król Marek. Literatura średniowieczna wykreowała go na człowieka wybranego przez Boga, który był stróżem ojczyzny, przywódcą i seniorem rycerzy, dobrym i sprawiedliwym opiekunem swoich poddanych. Gdy na jego dwór zawitał Tristan, monarcha przyjął gościnnie nieznajomego młodzieńca zaopiekował się nim, wreszcie obdarzył przyjaźnią i zaszczytami. Stał się on ulubieńcem króla, towarzyszył mu w wyprawach i podczas pobytu w zamku na skutek pomyłki Tristan i Izolda- królewska narzeczona- wypili napój miłosny i zakochali się w sobie, król Marek okazał się wyrozumiały dla nich i ich uczucia. Nie posunął się do osobistej zemsty, kazał opuścić Tristanowi. Gdy oboje uciekali do lasu, Marek może zostawiłby ich własnemu losowi, lecz podstępni dworzanie wyśledzili ich kryjówkę. Król był, więc zmuszony odebrać zdrajcy żonę. Wyruszył do lasu z zamiarem zabicia Tristana i Izoldy, gdyż średniowieczne obyczaje nakazywały surowo ukazać występną żonę i jej kochanka. Kiedy jednak ujrzał ich oboje zziębniętych, śpiących w szałasie, oddzielonych mieczem, zaniechał zemsty. Okazał się wobec nich wspaniałomyślny, przyjął żonę ponownie na dwór i traktował godnie. Swoją szlachetną stronę charakteru okazał również po śmierci kochanków. Ich ciała pochował obok siebie. Tragiczny los młodych wzruszył go. Okazał się dobrym władcą, sprawiedliwym, wybaczającym winy i rozumiejącym przyczyny postępowania zakochanych. Fakt wybaczenia zdrady żonie i ulubionemu rycerzowi wcale nie umniejsza godności króla, nie ośmiesza go. Lecz przeciwnie- czyni go człowiekiem wspaniałomyślnym i godnym naśladowania.

„ Qvo vadis” Henryka Sienkiewicza przedstawia starożytny Rzym za czasów panowania Nerona. Jego pełne nazwisko brzmiało Nero Claudius Caesar. Odziedziczył on władzę w Rzymie w wieku zaledwie 17 lat. Pod koniec życia stał się on tyranem. Okazał się „szaleńcem, którego ni woli, ni złości niepodobna było przewidzieć”. Był mordercą swego przyrodniego brata, matki i pierwszej żony. Okrutny, bezwzględny, pozbawiał swych poddanych życia za byle przewinienie. Uważał siebie za Boga i żądał, by składano mu hołdy i traktowano w sposób wyjątkowy. Był przekonany, że jest wielkim poetą. Zmuszał wszystkich do zachwycania się jego wierszami. Był nieobliczalny w czynach. Wielokrotnie jedno niefortunne słowo poddanego powodowało gniew władcy i niebezpieczeństwo, iż wkrótce on i jego rodzina będą srogo za to ukarani. Neron był złym władcą. Nie obchodziły go losy państwa ani poddanych. Zajmował się jedynie swoją sztuką i rozrywkami. Podczas urządzanych przez niego uczt szerzyła się rozpusta. Dwór żył w ciągłej obawie o życie, które uzależnione było od kaprysu cesarza. W gruncie rzeczy, Neron był postrzegany jako głupiec i tchórz. Ludzie w ukryciu nieustannie z niego kpili. Okrutny, pozbawiony zasad moralnych Neron, uosabiał w swej osobie wszystko to, co najgorsze. Nie wahał się przed najbrutalniejszą zbrodnią, jaką było podpalenie Rzymu i prześladowanie chrześcijan.
Przeciwieństwem Nerona był apostoł Piotr, duchowy przywódca chrześcijan. Odznaczał się skromnością, wyrozumiałością i opiekuńczością. Szacunek współwyznawców zdobył głoszoną nauką pokory, miłosierdzia i przebaczenia., a także cnotą wiary, surowością obyczajów, odwagą przekonań, współczuciem dla ubogich i skrzywdzonych. Skarżących się na swój ciężki los apostoł pouczał w konieczności cierpienia, błogosławił. Winicjuszowi, pragnącemu ratować Ligię, nakazał wierzyć, że to tylko Chrystus może ją wybawić z niebezpieczeństwa. Był on prawie idealną „odbitką”, zastępcą Boga na ziemi. Uczeń Chrystusa umarł śmiercią okrutną i męczeńską- został podpalony, lecz do końca pozostał wierny swym przekonaniom, do końca służył Bogu i wiernym. Neron i św. Piotr to daj kontrastowi przywódcy. Jeden rządził w świecie rozwiązłości i tyranii, drugi w atmosferze wzajemnego poszanowania i miłości do bliźniego.

Także „Antygona” Sofoklesa, antyczny dramat, porusza problem władzy. Gdy Polinejkes i Eteokles zmarli na skutek pojedynku, władzę w Tebach przejął Kreon, ich najbliższy krewny. Rozpoczął swe panowanie od wydania rozkazu, by zwłoki zdrajcy, który sprowadził na ojczyznę obce wojska, rzucić psom i sępom na pożarcie, kto złamie to postanowienie, będzie skazany na śmierć. Zakaz królewski był bezwzględny i okrutny, bowiem prawa i obowiązki wobec krewnych zmarłego nakazywały należycie pochować ciało bez względu na to, jakie czyny popełnił. Kreon zakazał pochówku, gdyż nie chciał być uznanym za króla niesprawiedliwego, stronniczego, który chroni członków swojej rodziny. Jego decyzji, jak wiemy, przeciwstawiła się Antygona i złamała królewski nakaz ustanowiony przez człowieka, gdyż ważniejsze były dla niej prawa boskie. Zarzuciła Kreonowi tyranię, przemoc, zniewolenie obywateli oraz chęć dominacji nad wszystkimi. Kreon nie chciał, aby poddani dyktowali mu, co ma robić. Zmieniał do sprawowania władzy absolutnej, do rządzenia narodem bez prawa głosu. Umacnianie swej władzy prowadzi go w końcu do klęski. Jego własny naród obrócił się przeciwko niemu, stracił żonę i syna. Zgubiła go żądza nieograniczonej władzy i pycha. Jest postacią tragiczną, gdyż podobnie jak Antygona, staje przed koniecznością wyboru jednej racji- rodziny czy państwa. Jednak w przeciwieństwie do dziewczyny, jego wybór był umotywowany żądzą władzy, nie respektowaniem praw boskich.

Dramatem o władzy i chęć jej zdobycia jest również „Makbet” Williama Szekspira. To utwór o żądzy tak silnej, że niszczy szlachetny charakter i prowadzi człowieka do zbrodni. Makbet to szkocki szlachcic, człowiek uczciwy, dzielny i wierny królowi. Jest delikatnym i wrażliwym rycerzem. Wróżba czarownic przepowiadająca zabójstwo króla wyzwala w nim ukryte ambicje, żądzą zaszczytów i sławy. Także jego żona Lady Makbet podsyca w nim zbrodnicze myśli. Musi zdecydować co jest dla niego ważniejsze- korona Szkocji czy honor i szacunek do samego siebie. W końcu bohater, choć świadom ogromu planowanej zbrodni, decyduje się na morderstwo króla Dunkana. Zabójstwo to pociąga za sobą kolejne zbrodnie co powoduje, że Makbet nie może się wyrwać z zaklętego kręgu występków. Pojawiają się chorobliwe obsesje, lęk przed stratą władzy. Jednocześnie urok rządzenia tłumi w nim rozterki, hartuje charakter, czyni bohatera twardym i nieustępliwym. Staje się on okrutnym władcą, wprowadza rządy tyrana, który nie cofnie się przed niczym. Władza oparta na zbrodni staje się wielką namiętnością. Żądza władzy zmienia uczciwych przedtem ludzi- Makbet i Lady Makbet z wrażliwych i delikatnych osobowości w potworów. Stają się oni niejako niewolnikami pożądania, które niszczy ich i doprowadza do klęski osobistej.

Zaprezentowane przeze mnie postacie; król Marek, Neron, św. Piotr, Kreon i Makbet, stanowią grupę postaci literackich ściśle związanych z zagadnieniem władzy. Często to królowie- Marek, Kreon, Makbet nieraz przywódcy religijni- św. Piotr. Na ich przykładzie można, więc stwierdzić, że władza może dotyczyć zarówno rządzenia krajem, zasadami religijnymi, oraz ludzką osobowością. Również wielu polskich królów można by było sklasyfikować do tych, którzy odpowiadali wzorcom- Kazimierz Wielki, jak i do tych myślących tylko o sobie- królowie elekcyjni. Władza, bowiem może mieć różny wymiar od politycznego poprzez duchowy, a na doktrynalnej skończywszy. Czegokolwiek by jednak nie dotyczyła, zawsze przyniesie jakiś rezultat, pozytywny lub też i nie. To, w co się przemieni i jakie będą jej konsekwencje, zależy od osoby, w której ręce wpadnie, od jej osobowości i celów życiowych, do jakich będzie ona dążyć.