Zwierzęta sawanny.

AFRYKA. SAWANNY TROPIKALNE.
Zwierzecymi symbolami Afryki sa lwy, zyrafy, zebry, a przede wszystkim — slonie. Wszystkie te zwierzeta zyja przede wszystkim na sawannach i warunki sawannowe ksztaltuja ich zycie. Z drugiej zas strony, to zwierzeta, a zwlaszcza slonie, ksztaltuja oblicze roslinnosci, przeksztalcajac suche lasy podrównikowe w sawanny i nie pozwalajac im na powrót sie zalesic. Czasem prowadzi to do dylematów sluzb ochrony przyrody, gdy na terenach zadrzewionych pojawia sie populacja sloni (o co nietrudno, gdyz po wielu latach eksterminacji sloni, objeto je ochrona i obecnie ich liczebnosc wzrasta), poniewaz tam, gdzie jest duzo wielkich roslinozerców, nie moze byc duzo drzew. Kierunek ewolucji roslin wplywa na kierunek ewolucji roslinozerców (i posrednio polujacych na roslinozerców drapiezców) i na odwrót. Taki proces nazywa sie koewolucja. Jeszcze w trzeciorzedzie wiekszosc roslinozerców odzywiala sie zioloroslami, przystosowania do takiego pokarmu mozna znalezc w skamienialosciach przodków koni. Pózniej jednak pojawily sie rosliny, które nie drewnieja, nie wydaja energii na tworzenie kolców, trucizn i innych zabezpieczen przed zjadaniem, tylko pozwalaja sie spasac, blyskawicznie odrastajac i zajmujac tereny, na których wygryziono inne rosliny. Takimi roslinami sa mlode ewolucyjnie trawy. Im wiecej bylo roslinozerców, tym wieksze obszary zajmowaly trawy. Im wiecej bylo latwych do zjedzenia traw, tym wiecej przybywalo roslinozerców. W ciagu niedlugiego geologicznie czasu znaczne obszary Ziemi pokryly sie formacjami trawiastymi, a wsród roslinozerców najliczniejsza grupa stali sie trawozercy. Nadmierny jednak wypas — czynnik zwiazany z czlowiekiem i bydlem, które wciaz w Czarnej Afryce jest miernikiem bogactwa — moze przechylic korzysc na strone zarosli kolczastych. Poza presja roslinozerców, waznym czynnikiem ksztaltujacym sawanny jest ogien — badz to samorzutny, badz podkladany przez czlowieka. Czlowiek wyewoluowal wlasnie tu, na afrykanskich sawannach, które powstaly po oddzieleniu Wielkim Rowem Afrykanskim wilgotnej czesci kontynentu od czesci wschodniej, która stawala sie coraz bardziej sucha i bezlesna.

Rosliny, które potrafia przetrwac susze, pozary i spasanie, to nieliczne drzewa (np. magazynujacy wode w pniu baobab Adansonia digitata czy sukulentowe, tj. przypominajace kaktusy wilczomlecze Euphorbia candelabrum albo majaca bardzo gruba, zaroodporna kore maslosz Parka Butyrospermum parkii) i trawy. W zaleznosci od lokalnych warunków sawanny moga miec postac od calkowicie bezdrzewnej do zaroslowej. Bez ostrych granic przechodza z jednej strony w pólpustynie, a z drugiej — w lasy. Sawanny zalewowe nad brzegami rzek w zasadzie nie sposób odróznic od wlasciwych lasów. Wystepuja w nich, obok traw (np. Setaria), palmy: dum (Hyphaene thebaicum) lub winodan (Borassus aethiopicum), wierzby (Salix woodii), rzadziej bambusy (Oxytenanthera abyssinica). Czesto tworzy sie mozaika zbiorowisk, a gatunki z jednej formacji sa pospolite w innych.

W wilgotniejszych miejscach (sawanna drzewiasta, termitowa) jest wiecej drzew (np. Cussonia barteri, Erythrina senegaliensis w Sudanie, Cussonia angolensis, Erythrina tomentosa w Afryce Poludniowej). Deszcze rzadkie, ale powtarzalne, pozwalaja przetrwac sukulentom — wilczomleczom (Euphorbia), aloesom (Alo), sansewieriom (Sansevieria). Najliczniejsze sa oczywiscie trawy z olbrzymia trawa sloniowa (Pennisetum purpureum) na czele, takie jak chwastnica (Echinochloa), Hyparrhenia, Andropogon, proso Panicum i inne. Dla tych obszarów charakterystyczne sa termity i ich budowle, ksztaltujace siedlisko i mikroklimat.

W suchszych miejscach (sawanna balsamowcowa, kolczasta i trawiasta) z drzew utrzymuja sie prawie wylacznie baobaby i akacje (np. Acacia spirocarpa czy poludniowoafrykanska A. giraffae). Z lasami baobabowymi granicza krzewiaste zarosla Combretum. W jeszcze suchszych miejscach wystepuja krzewiaste zarosla róznych gatunków balsamowców (np. Commiphora abyssinica) albo busz akacjowy. Na sawannie, co odróznia ja od lasu, glównym komponentem sa trawy — tutaj: Aristida (np. A. funiculata), Pennisetum, Eragrostis, Tetrapogon i inne.