WYKŁADNIA
1. POJĘCIE WYKŁADNI
DERYWACYJNE UJĘCIE
a) ujęcie ogólne
- traktuje przypisanie znaczenia wyrażeniom użytym w tekście prawnym jako wykładnie;
- wersja ta odrzuca konstrukcje bezpośredniego rozumienia terminów języka prawnego i pojęcie wykładni odnosi do wszystkich przypadków ustalania znaczenia tekstów prawnych
- bezpośrednie rozumienie reguł sensu języka tekstu prawnego, w znacznej mierze jest intuicyjne, ponieważ jest interpretacją - przypisuje treść i zakres wyrażeniom użytym w tekście;
b) ujęcie szczególne
- eksponuje różnicę pomiędzy przepisem prawnym - traktowanym jako element tekstu prawnego, a normą pr - traktowaną jako wypowiedż językowa zawierająca regułę postępowania;
- wykładnia w tej wersji polega na przypisaniu przepisom znaczenia w postaci odkodowanej z tekstu normy prawnej - generalnej, abstrakcyjnej i jednoznacznej;
- celem wykładni jest odtworzenie norm prawnych wysłowionych w przepisach - tzn odtworzenie jednoznacznych zakresów zastosowania i normowania zrekonstruowanych na podst przepisów prawnych
- pierwsza faza polega na zrekonstruowaniu wypowiedzi o kształcie normy postępowania z przepisu; czyli na zrekonstruowaniu wypowiedzi językowej, która odpowiadałaby formie normy
- druga faza polega na ustaleniu znaczenia terminów występujących w zrekonstruowanej z przepisów wypowiedzi o cechach normy
- odpowiada praktyce interpretacyjnej w naukach prawnych - doktryna prawnicza - wykłądnia doktrynalna (dokonywana jest w oderwaniu od stanu faktycznego)
KLARYFIKACYJNE UJĘCIE
- zakłada że wykladnia to ustalenie znaczenia językowego przepisu pr tylko wtedy gdy przepis ten budzi wątpliwości semantyczne
- rozróżnia bezpośrednie rozumienie tekstu prawnego od sytuacji wykładni (rozumienia pośredniego tekstu pr poprzez jego interpretację)
- nawiązuje do zasady "clara sunt non interpretanta" - co jest jasne nie wymaga interpretacji
- odpowiada praktyce interpretacyjnej organów stosujących prawo - wykładnia operatywna (dokonywana przez organy stosujące prawo, podstawowym celem działań interpretatora jest uściślenie znaczenia przepisów prawnych w stopniu niezbędnym dla rozstrzygnięcia kwalifikacji prawnej konkretnego stanu faktycznego;
Przedmiotem wykładni w obu koncepcjach jest język, w którym sformułowane są teksty prawne. Podstawowym elementem wykładni jest ustalenie znaczenia - treści (konotacji) oraz zakresu (denotacji) wyrażeń języka prawnego
Racje dla których wykłądnia jest przeprowadzana mogą być dwojakie:
a) lingwistyczne
- gdy interpretator ma trudności ze zrozumieniem języka tekstu prawnego
- "otwarta struktura" jęz potocznego, jęz potoczny jest semantycznie otwarty tzn niedookreślony znaczeniowo; tzn ze obok negatywnego rdzenia znaczeniowego (przedmioty co do ktorych nie ma watpliwosci ze nie naleza do zakesu nazwy) i pozytywnego rdzenia znaczeniowego (napewno należa) ; jest tez sfera "cienia semantycznego" - przedmioty co do któych nie wiadomo czy należą do zakrsu przedmiotu czy nie
- niekiedy prawodawca celowo posługuje się zwrotami niedookreślonymi znaczeniowo np w przypadku klauzul generalnych, przepisów odsyłąjących do ocen interpretatorów; wynika to z potrzeby indywidualizacji stosowania prawa
b) pozalingwistyczne (pozajęzykowe)
- gdy inerpretator rozumie językowy sens przpisu bezpośrednio - przez zastosowanie reguł jęz prawnego ; albo pośrednio - przez zastosowanie dyrektyw językowych; może mimo to uznać, że przepis zawiera normy nieadekwatne do rzeczywistości, sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, zasadami ustroju politycznego, niesłuszne, niezgodne z intencjami prawodawcy; albo że takst prawny zawiera normy sprzeczne z innymi normami (racje systemowe)
W ujęciu pragmatycznym wykładnia jest czynnością interpretatora i polega na rekonstrukcji norm z przepisów prawnnych (deryw) oraz na ustalaniu znaczenia jęz tekstu pr gdy jest ono wątpliwe (klaryfik)
W ujęciu apragmatycznym - wykładnia to rezultat tych czynności czyli zrekonstruowana norma lub wypowiedż stwierdzająca jakie jest "właściwe" znaczenie niejasnego przepisu pr.
2. RODZAJE WYKŁADNI
Ze względu na podmiot dokonujący wykłądni i jej moc wiążącą
A) AUTENTYCZNA
- charakteryzuje ją moc powszechnie obowiązująca
- ma char abstrakcyjny
- dokonywana jest przez prawodawcę, tzn podmiot któy ustanowił dany przepis
- ma moc równą mocy prawnej aktu normatywnego, któy poddany został interpretacji
- celem jest określenie znaczenia występujących w tekście prawnym
- jest uzasadniana za pomocą wnioskowania argumentum a maiori ad minus - kto jest uprawniony do tworzenia prawa ten jest tym bardziej uprawniony do jego interpretacji
- w postaci np definicji legalnych - wyjaśnienie bądz dookreślenie zakresu danego terminu
- lub w postaci załącznika do wydanego aktu prawnego, zawierającego wyjaśnienia prawodawcy
B) LEGALNA
- char ją moc powszechnie obowiązująca
- dokonywana przez organ uprawniony do dokonywania wykładni zmocą powszechnie obowiązującą
- ma char abstrakcyjny, nie ejst zw z konkretnym stanem faktycznym
- przysługuje sądom i trybunałom konstytucyjnym (obecnie w Polsce żaden organ nie jest do tego uprawniony na mocy konstyt)
- dopuszczalną obecnie formą wykładni legalnej jest wykł legalna delegowana - kiedy organ państwowy ma upoważnienie do wiążącej interpretacji konkretnego aktu prawnego
C) OPERATYWNA
- dokonywana przez organy stosujące prawo (sądy i organy administr) w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych,cywilnych,administr
- ma char konkretny nie abstrakcyjny! gdyż dokonywana jest wtoku indywidualnego rozstrzygnięcia i wiąże jedynie organ, który jej dokonuje i podmioty wobec któych prawo jest stosowane.
- rodzaje wykładni operatywnej:
1. dokonywana przez organ stosujący prawo w trakcie rozstrzygania konkretnego przypadku
>celem wykładni jest uzyskanie takiego poziomu precyzji znaczeniowej, który jest potrzebny dla potrzeb indywidualnego rozstrzygnięcia sprawy
>ma char konkretny, realizowana tylko jednorazowo, nie ma mocy obowiązującej analogiczne przypadki, obow tylko podmiot wobec któego prawo jest stosowane i organ dokonujący wykł
>punktem wyjścia jest stwierdzenie czy przepis, któy ma być podstawa rozstrzyg jest jasny pod względem semantycznym; jęz lub pozajęz ; gdy tekst jest niejasny interpr przystępuje do stosowania dyrektyw językowych ; następnie należy stwierdzić czy konkretny i rozpatrywany stan faktyczny można podpasować pod norme, okodowaną z przepisu prawnego za pomocą również dyrektyw interpret
2. przez sąd odwoławczy
>??????
>wykłądnia sądów odwoławczych nie jest formalnie wiążąca dla organów niższych instancji przy rozpatrywaniu spraw podobnych do tych których dotyczy orzeczenie sądu odwoławczego, to jednak ranga tej wykłądni jest doniosła, znaczna
3. wykładnia Sądu Najwyższego w fromie odpow na pyt prawne
>jeżeli przy rozpatrywaniu środka odwoławczego powstaną wątpliwości interpretacyjne sąd odwoławczy może zwrócić się do SN o ich rozstrzygnięcie, kierując doń tzw pytanie prawne
>uchwała SN jest wiążąca dla wszystkich sądów rozstrzygających daną sprawę - jest wiążąca w danej sprawie
>podobnie odpowiedzi na pytania prawne jeśli dotyczą wyjątkowych i ważnych spraw , są traktowane jako zasady i mają moc wiążącą dla wsyztskich sądów rozstrzygających w tej sprawie
>szczególna forma wykłądni SN to uchwały, mające na celu wyjaśnienie znaczenia budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołało rzbieżnościw orzecznictwie - nie może to być jednak traktowne jako wykładnia operatywna, bo nie dotyczy rozstrzygnięcia konkretnej sprawy
D) DOKTRYNALNA
- wykładni doktrynalnej dokonuje prawoznawstwo
- interpret tekstów prawnych stanowi podst część praktyki badawczej nauk o poszczególnych gałęziach obowiązującego prawa, które łącznie określane są jako dogmatyka prawa
- obejmuje stosowanie reguł egzegezy tekstów prawnych, - obok dyrektyw interpretacyjnych tazkżę reguły kolizyjne i inferencyjne (reg wniosków prawn)
- celem wykł doktrynalnej jest rekonstrukcja z przepisów prawnych systemu norm spójnych pod względem formalnym,aksjologicznym i prakseologicznym, pozbawiony luk
- nastawiona jest na interpretowanie w celu zrekonstruowania norm abstrakcyjnych nie konkretnych jak przy operatywnej - i nie w odniesieniu do konkrtengo przypadku, ale w odniesienniu systemowym - czyli ze celem jest ustalanie znaczenia tekstu prawnego oraz rekonstrukcja systemu norm spełniającego wymogi spójności i zupełności
- przeprowadzana jest w opraacowaniach naukowych i nie ma mocy wiążącej jednak jej faktyczne znaczenie dla praktyki stosowania prawa jest duże ze względu na autorytet nauki prawa
- np glosy do orzeczeń sądowych - analizie poddawana jest wtedy wykł operatywna
Ze względu na sposób jej przeprowadzenia
A) JĘZYKOWA
- tekst prawny rozpatrywany jest w aspekcie językowym
- polega na ustalaniu znaczenia tekstu prawnego poprzez odwołanie się interpretatora do przesłanek, które tworzą kontekst językowy występowania określonych terminów,zwrotów,wyrażeń pr w języku prawnym
- reguły składni - język pranwy nie wykazuje różnic pod względem syntaktycznym=składniowym w porównaniu z językiem potocznym; te same reguły funkcjonują w obu językach
- reguły sensu (semantyczne) - różnią się reg sensu jęz prawnego i jęz potocznego; w jez prawnym mogą wyst wyrazenia któe nie wyst w jęz potocznym, lub mogą mieć inne znaczenie, czasem wyrażenie w jęz prawnym może mieć zawężony zakres niż to samo wyr w jęz potocznym - wtedy prawodawca najczęśćiej posługuje się definicją legalną ; niektóe wyrażenia języka prawnego mogą być traktowane jako elementy tworzące ciągi wyrazeń w ramach przepisu pr rozmuianego jako każde zd w sensie gram wyst w tekście prawnym
- dyrektywy językowe:
1. Domniemanie jęz potocznego - interpr zwrotom nie można przypisać znaczenia prawnego, a gdy takie zostało juz nadane należy się nim posługiwać
2. Jeżeli w jęz potocznym wyr ma kilka znaczeń należy wybrać to,ktore jest najbardziej oczywiste
3. Domniemanie jęz prawnego - interpret zwrotom, których znaczenie jest określone przez jęz prawny nie można przypisać znaczenia specjalnego należącego do terminologii specjalnej - częsci systemu prawa
4. Domniemanie znaczenia specjalnego - jeżeli określony termin ma specyficzne znaczenie w określonej dziedzinie wiedzy to należy ten termin przyjąc w takim właśnie znaczeniu
5. Nakaz przestrzegania definicji legalnych
6. W jez prawnym nie ma synonimów
7. W jęz prawnym nie ma homonimów
8. Dyrektywa zakaładająca racjonalność językową prawodawcy, tzn że ma on pełna kompetencje językową (znajomość reguł którymi się posługuje) oraz że użycie przez prawodawcę określonych terminow,posługiwanie się określonym jezykiem ma cel i służ zakomunikowaniu okreśłonych treści - "nie wolno tak interpr tekstów prawnych aby pewne ich fragmenty okazały się zbędne"
B) SYSTEMOWA
- polega na ustaleniu znaczenia tekstów prawnych ze względu na kontekst systemowy, tzn ze względu na inne normyprawne tworzące system, do którego należy norma określona na podstawie interpret przepisu/przepisów
- oparta jest na dwóch założeniach:
1. że fakt przynależności normy do systemu norm ma wpływ na rozumienie tekstów prawnych będących podstawą do jej rekonstrukcji
2. ze fakt umieszczenia interpretowanego przepisu w określonym miejscu aktu prawnego nie jest przypadkowy, ale wynika z racjonalnego działania prawodawcy
- Kontekst systemowy tworzą następujące przesłanki:
1.zasady systemu prawa
>nie wolno przypisywać przepisom pr znaczenia które prowadzi do rekonstrukcji norm sprzecznych z zasadami
>odwołując się do zasad systemu pr można sformułować dyrektywę 2 - go stopnia - "jeżeli na gruncie dyr językowych isnieją wątpliwości interpretacjne, należy wybrać takie znaczenie,które będzie zgodne z zasadami systemu pr"
2. cechy systemu prawa (jak niesprzeczność i zupełność )
>nie wolno interpret przepisów w sposób prowdzący do powstania luk technicznych
>nie wolno interpret w sposób prowadzący do rekonstrukcji norm sprzecznych z innymi normami - obowiązująca niesprzeczność z innymi normami; w sytuacji kolizji istnieje możliwość zastosow reguł kolizyjnych i inferencyjnych albo możliwość takiego wyinterpretowania aby normy nie były ze sobą sprzeczne
> w konteksce polit normy prawa wewn muszą byc zgodne z normami prawa zewn, m - nar, europej
3. systematyka zewnętrzna i wewnętrzna aktu prawnego
>interpretator ustalając znaczenietekstu prawnego bierze pod uwage miejsce przepisu w systematyce zewn (do jakiej gałęzi prawa należy ; przepisy własciwe czy wprowadzajace czy przejsciowe) i wewn (jaka ksiega, tytul,artykul,paragraf,litera ; czy do czesci ogolnej czy do szczegółowej)
>dyrektywa argumentum a rubrica - "przepisy pr nalezy interpretowac biorac pod uwage ich msc w sytem zewn i wewn aktu normatywnego, chyba ze usytuowanie przepisu jest wadliwe"
- wykładnia systemowa ma char subsydiarny (posiłkowy)względem wykładni językowej. Nie może stanowić samoistnej podstawy do okreslenia znaczenia interpret przepisów pr, z pominięciem wykładni językowej, wskazując jedynie które ze znaczeń ustalonych na gruncie wykł jęz należy wybrać rekonstruując normę.; jednocześnie jest wykł system wyodrębnioną częścią wykł jęz gdyż nie da się ustalić miejsca przepisu bez uprzedniej analizy języka tekstu prawnego
- wykładnia systemowa zmierza do ustalenia rozumienia przepisu prawnego ze względu na jego miejsce w systemie prawnym, lub w systemie aktu prawnego bądz też ze względu na jego miejsce w instytucji prawnej. Przez instytucję prawną rozumie się zespół przepisów wyodrębnionych ze względów przedmiotowych
- Przeprowadzając wykł system zaczynamy od wyodrębnienia instytucji prawnej do której należy interpr przepis, z kolei znajdujemy przepis zwykle otwierający daną instytucję tak aby na jego podstawie ustalić rozumienie przedmiotu instytucji, następnie staramy się zrozumieć zawartość normatywną interpretow przepisu
- Wykładnię Systemową dzielimy na:
1. systematyzację pionową
>wyraża się hierachiczną kolejnością aktów prawnych i odpowiadającym temu hierarchiczną kolejnością organów państwowych
>porządek ten staje sie skomplikowany wtedy,gdy dany organ prawodawczy wydaje więcej aniżeli jeden akt prawny granice zaś tego drugiego nie są ostre; tym nie mniej w zakresie systematyzacji pionowej kierujemy się hierarchicznością aktów prawnych
>hierarchia norm prawnnych od najwyższej do najniższej
>w ramach tej systemat interpretacje normy niższej dokonujemy w związku z rozumieniem normy wyższej; w myśl zasady że norma niższa podlega normie wyższej i nie może jej uchylać
>system pionowa nie ma zastosowania w odniesieniu do rozwiązywania przedmiotowo poszczególnych przypadków prawnych
>ma zastosowanie w wykładni prawa, ale jego zródeł, a one jak wiadomo są uporządkowane hierarchicznie
>system prawa musi być spójny i uporządkowany co też oznacza, że występujące w nim normy prawne muszą być ze sobą zgodne - wykł system służy i jest podporządkowana tym wartościom
>ma zastosowanie gdy posługujemy się modelem stosowania prawa ; wyroki TK bazują na systemat pionowej gdyż zadaniem TK jestbadanie zgodności ustaw z konstytucją , a więc badanie pod względem hierarchicznego zróżnicowania
> w ramach systematyzacji pionowej wyróżniamy więz
a) dynamiczną - dotyczy wyłącznie związków hierarchicznych pomiędzy normami prawnymi, a oprócz tego zw hierarchicznych pomiędzy kompetencjami organów prawodawczych. Jest najważniejsza, albowiem prawo kontynentalne nie istnieje poza układem hierarchicznym
b) statyczną - dotyczy treści aktu prawnego, a więc więzi międzytreściowych.
2. systematyzację poziomą
>może być również sysematyzacją gałęziową - zw z gałęziami prawa
>gałęzie prawa w związku z systematyzacją poziomą są sobie równe choć w zw z systematyzacją zródeł prawa jako pierwszą wymieniamy gałęz prawa konstytucyjnego; wtedy gdy rozpatrujemy gałęzie w związku ze zródłami są one wtedy bliższe systematyz pionowej
>systemat pozioma ma zastosowanie na gruncie stosowania prawa wobec stanów faktycznych
>odnosi się do regulacji prawnej między podmiotami prawa
>orzecznictwo sądów bazuje na systematyzacji poziomej
- Wykładnia systemowa w kontekście spójności i zgodności systemu prawa jest ważna równiez ze względu na to, iż musi rozstrzygnąć każde zagadnienie prawne w związku ze sprawą i wiadomo, że może to uczynić, ale wtedy gdy prawo na podstawie, ktorego orzeka jest spójnie wolne od niezgodności; w tym zakresie przyjmuje się domniemania o zgodności aktów prawnych. Jest ono aktualne dopóki sąd stosując prawo powezmie przekonania że ono jest niezgodne i dopiero wtedy będzie przystępował do przezwyciężenia tej niezgodności.
- Systematyka zewnętrzna odnosi się do ustalania miejsca dla danego przepisu w całym systemie prawnym - porządku prawnym.
Systematyka wewnętrzna odnosi się do ustalania miejsca przepisu prawnego wśród przepisów, norm danego aktu prawnego.Miejsce w tym wypadku jest kategorią zarówno fizyczną, że ono istnieje tu, istnieje jak i terminem interpretacyjnym w sensie, że ów przepis ze względu na jego położenie, należy tak a tak rozumieć.
C) FUNKCJONALNA
- Polega na ustalaniu znaczenia przepisów prawnych poprzez odwołanie się do przesłanek, które tworzą kontekst funkcjonalny rozumienia tekstu prawnego.Kontekst ten tworzą z jednej strony fakty o charakterze ustrojowym (zasady ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego państwa), z drugiej strony fakty o charakterze aksjologicznym (pozaprawne oceny i reguły społeczne, głównie o char moralnym lub obyczajowym).
- Odwołanie się do przesłanek o char ustrojowym przybiera najczęściej postać powoływania się na cele prawa, funkcje prawa, społ - gosp przeznaczenie prawa.
- Odwołanie się do przesłanek o char aksjologicznym stosuje się w przypadku klauzul generalnych, zawierających odesłania tzw pozasystemowe do zasad wpółżycia społ, zasad słuszności itd
- Wykładnia funkcjonalna podobnie jak wykładnia systemowa ma charakter subsydiarny względem wykładni językowej; a także uzupełniający i rozwijający względem wykł jęz. Dyrektywy wykł funkcjonalnej są dyrektywami preferencji drugiego stopnia.Gdy przepis jest wieloznaczny należy wybrać te jego znaczenia, przy których odtworzona z tekstu prawnego norma ma najsilniejsze uzasadnienie aksjologiczne , ustrojowe, historyczne.
- Wykładnia funkcjonalna polega więc na wyborze tego wariantu normy prawnej, spośród możliwych, który ma najsilniejsze uzasadnienie aksjologiczne.
- Jej znaczenie rośnie zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie, ale zaleca się ostrożność w jej stosowaniu. Nadmierne wykorzystywanie wykł funkcjonalnej może prowadzić do ideologizacji prawa i jej rozmycia w systemie ocen społecznych.
- Wykładnia ta jest wykładnią a oprócz tego warunkiem dbającym o to, aby prawo zachowało swoją aksjologię. Gdy prawo przeczyłoby aksjologii w rozumieniu iterpretującego, stosujący prawo powinien sięgnąć do wykł f.
- Miała szerokie zastosowanie w czasie transformacji ustrojowej kiedy ważne było przewartościowanie prawa na nowy ustrój społeczny, gospodarczy, polityczny.
- Z wykł funk wiąże się wykładnia celowościowa.Uwzględnia ona bowiem cele prawa, zaś w szczególności "wolę" prawodawcy , mianowicie czy on obecnie też by uchwalił takie prawo. Jest jednak (wykł celowościowa) ograniczona jest pierwszeństwem wykł językowej i wykł clara.
- Wykł funkcjon może dodatkowo potwierdzać i umacniać wykł językową.
- Wykorzystując wykładnię funkcjonalną w efekcie dochodzimy do wykł rozszerzającej (tzn że wynik interpretacji dokonanej z wykł funk, jest szerszy od wyniku uzyskanego na drodze wykł językowej) lub zwężającej (wynik wykł funkcjon jest węższy od wyniku wykł językowej).
- Dyrektywy interpretacyjne funkcjonalne:
*kontekst funkcjonalny
1. interpetując przepisy prawne należy brać pod uwagę cele regulacji prawnej (ratio legis)
2. jeżeli w procesie wykł uwzględnia sięcele prawa, to należy cel normy uwzględnić w ten sposób by był zgodny z celem innstytucji pr do której należy zrekonstruowana norma
3. interpretując teksty prawne należy uwzględnić funkcje prawa, tzn należy brać pod uwagę konsekwencje społ i ekonom do jakich będzie prowadzić określona interpretacja
4. w razie wątpliwości dot znaczenia tekstu prawnego, należy wybrać takie, które prowadzi do rekonstrukcji normy odpowiadającej tej instytucji - pojęcie funkcji normy jest tożsame z pojęciem celu n
5. jeżeli na na gruncie wykł jęz możliwe są różne warianty normy, należy wybrać ten, który jest najbardziej zgodny z przyjętymi regułami i ocenami społ
*kontekst aksjologiczny
6. jeżeli w procesie wykł uwzględnia się oceny i reguły społ to należy się nimi posługiwać jednolicie w stosunku do wszystkich norm tworzących daną instytucję
7. interpretując przepisy należące do danego aktu pr nie można przyjąć zasad i ocen wzajemnie się wykluczających
3. DYREKTYWY
Dyrektywy interpretacyjne wykł funcjon, syst i jęz możn określić mianem powszechnych dyrektyw interpret, co wskazuje że ich przyjęcie jest ideologicznie neutralne.
Dyrektywy mogą pełnić w procesie wykładni dwie podstawowe funkcje:
A) HEURYSTYCZNĄ
- pełnia rolę wskazówek ułatwiających rozstrzygnięcie wątpliwości związanych ze znaczeniem tekstów prawnych, są one pomocne w procesie dochodzenia do ustalenia “właściwego” znaczenia przepisów prawnych
B) UZASADNIAJĄCĄ
- pełnią funkcję racjonalizującą już podjętą decyzję interpretacyjną tzn stanowią argument uzasadniający dokonane rozstrzygnięcie interpretacyjne
Dyrektywy interpret podobnie jak pozostałe reguły egzegezy (reguły kolizyjne i inferencyjne) są wytworem nauki prawa wykształconym w procesie rozstrzygania problemów dogmatycznoprawnych (problemy interpretacji i obowiązywania prawa)
4. PODZIAŁ WYKŁADNI
Ze względu na wyniki
A) LITERALNA
- jako wykładnia w której wyniki wykł funcjonalnej i systemowej pokrywają się z wynikiem wykł językowej; potwierdzają zakresy normowania i zastosowania normy otrzymanej w wyniku wykł językowej
- zakłada się że to co powiedział prawodawca pokrywa się z tym co chciał powiedzieć;
B) ROZSZERZAJĄCA
- każda wykładnia systemowa lub funkcjonalna daje wynik szerszy niż wynik wykł językowej; znaczenie szersze od znaczenia językowego
- rozumie się przepis po interpretacji oprzy użyciu dyrektyw pozajęzykowych i jest ona szersza od wykł przy użyciu dyrektyw językowych
C) ZWĘŻAJĄCA
- wynik wykładni system i funkcjon jest węższy od normy uzyskanej w drodze użycia dyrektyw językowych
- znaczenie przepisu węższe od znaczenia językowego, gdyż normodawca powiedział więcej niż zamierzał
- interpretator wybiera rozumienie tekstu prawnego określone na podst dyrektyw pozajęzykowych i jest ono węższe od rozumienia językowego
Dyrektywy ad wykł ze względu na wyniki:
*"wszystkie przepisy prawne powinny być interpretowane literalnie , chyba że istnieją ważne racje pozalingwistyczne, aby nadać im interpretację rozszerzającą albo zwężającą."
* "clara sunt non interpretanta" może być również rozumiana jako zasada wskazująca na zbytecznośc interpretacji prowadzącej do wykładni rozszerzającej lub zwężającej , gdy wykładnia językowa prowadzi do jednoznacznych wyników.
* "zakaz stosowania wykłądni roszerzającej prawa karnego" ,mogłoby to prowadzić do roszerzenia odpowiedzialności karnej oskarżonego, a bierze się z zassady nullum crimen sine lege
* zakaz stososwania wykł rozszerzającej w prawie podatkowym - nullum tributum sine lege
* zakaz stosowania wykł rozszerzającej przepisów określających wyjątki od uregulowań ogólnych
*zakaz wykł rozszerz przepisów któe stanowią lex specialis
Podział ze względu na materiały wykorzystane w procesie interpretacji:
A) wykładnia historyczna
- interpetuje się przepis obowiązujący obecnie wykorzystując materiały historyczne, pomocne przy ustalaniu znaczenia
- mogą to być materiały przygotowawcze lub informacje o genezie obecnie obowiązującego przepisu pr; informacje o okolicznościach powstania lub nowelizacji przepisu, aktu pr
B) wykładnia porównawcza
- to wykładnia wykorzystująca takie materiały jak: akty prawne obowiazujące w innych krajach regulujące kwestie analogiczne do tych, które są przedmiotem interpret przepisów
- polega na interpretacji prawa krajowego z wykorzystaniem informacji o prawie obowiązującym w innych państwach
5. IDEOLOGIE WYKŁADNI PRAWA
Ideologia to zespół poglądów dotyczących podstawowych wartości jakie powinien uwzględnić interpretator; odpowiedzi na pytanie jakie znaczenie przepisów prawnych jest znaczeniem właściwym, jeśli uznać określone wartości za podstawowe w procesie wykł ; poglądów dot dyrektyw za pomocą któych należy określić "właściwe znaczenie tekstu prawnego.
A) STATYCZNA
- zkłąda że nzaczenie tekstu prawnego powinno byc stałe oraz zgodne z autentycznymi intencjami historycznego prawodawcy
- wyklucza zmienność znaczenia przepisów prawnych w zależności od zmieniającego sie kontekstu społ, polit i ekonomicznego w którym funkcjonuje prawo;
- dopóki dany rpzepis nie zostanie formalnie derogowany dopóty obowiązuje w znaczeniu nadanym przez historycznego ustawodawcę
- wartością naczelną jest stałośc prawa a w konsekwencji pewność prawa w rozumieniu przewidywalności konsekwencji pr określonych zachowań , bezpieczeństwo prawne - pewnosć rozpatrywana z punktu widzenia ochrnyraw jednostki, równośc wobec prawa, praworządność nieretroaktywność itp
- ideologia statyczna preferuje dyr wykł jęz i system oraz postuluje ograniczenie stosow dyrektyw wykł funkcjonalnej
- jest również określana jako wykł subiektywna lu subiektywna teoria (koncepcja) wykł , ponieważ postuluje aby interpretator w toku interpr prawa orientował się na wolę i intencje histor prawodawcy
- dominuje w okresach stabilizacji
- można ją połączyć z ideologią związanej decyzji sądowej
B) DYNAMICZNA
- podstawowe znaczenie ma założenie że znaczenie tekstu prawnego powinno się zmieniać w zależności od zmian kontekstu w którym prawo funkcjonuje
- na gruncie tej ideologii nadrzędną wartością jest efektywność - skuteczność prawa, jego elastyczność pojmowania jako zdolność do regulowania zmieniającej się rzeczywistości społ
- w ramach ideol dynam, skuteczność prawa jest pojmowana nie tyle jako skuteczność behawioralna (zgodność zach adresata normy z określon w normie wzorem postępowania) ile jako skuteczność finistyczna polegająca na zaistnieniu stanów rzeczy zamierzonych przez prawodawcę i uznawanych za cel regulacji prawnej
- w przypadku kolizji interpr należy preferowąć wynik wykł funkcjon przed wynikami wykł jęz i system.
- dominuje w okresach radykalnych przemian ustrojowych w odniesieniu do tekstów prawnych wydanych w warunkach poprzedniego ustroju
- wiążę się ją ze swobodną decyzją sądową
6.WYKŁADNIA KONSTYTUTYWNA I DEKLARATORYJNA
* W prawie kontynentalnym wystęouje ścisły rozdział pomiędzy tworzeniem a stosowaniem prawa. W następstwie tego sąd nie możę tworzyć prawa ani też kierować się teorią konstytutywną, czyli taką, która odchodzi od sensu terminów języka prawnego. Jednakże uwzględniając praktykę choćby w odniesieniu do trudnych przypadków, trudno sobie wyobrazić aby sąd wtedy kierował się tylko teorią deklaratoryjną. Niezależnie od tego sądy muszą przestrzegać konstytucji, lecz zazwyczaj nie stosują jej bezpośrednio. Ponadto sąd stosują konstytucję albo nawiązując do niej, stosując ustawę zwykłą nie może "zmieścić się" na wysokim poziomie ogólności charakterystycznej dla konstytucyjnych norm prawnch.
WYKŁADNIA DEKLARATORYJNA
Za takim charakterem wykładni opowiedział się TK "w świetle zasady podziału władz, wykładnia ustalona przez TK nie jest i nie może być tworzeniem norm prawnych, lecz jest uzasadnieniem właściwego rozumienia treści norm prawnych wyrażonych w przepisach prawnych zgodnie z zasadami konstytucyjnymi przy zastosowaniuprzyjętej w kulturze prawnej demokratycznego państwa prawnego reguł interpretacji".
W wykładni swej TK niczego nie dodaje do systemu obowiązujących norm prawnych, a tylko stwierdza jaka jest treść tych norm.
WYKŁADNIA KONSTYTUTYWNA
Pozostają w opozycji do deklaratoryjnych sądząc że wykładnia możę mieć charakter twórczy bo rozwija prawo poprzez nadawanie sensu terminom nieostrym, niedookreśłonym i takim, które są zależne od zmian w rzeczywistości pozajęzykowej.
"sądy zwykle ukrywają że dokonywana przez nie wykładnia przepisów miewa charakter twórczy. Z drugiej jednak strony są one świadome że z różnych względów wykłądnia taka może się okazać koniecznością" z taką np sytuacją mamy do czynienia
7. STANDARDY UŻYCIA TERMINÓW JĘZYKA PRAWNEGO
One są kształtowane najczęściej w orzecznictwie SN, NSA i TK. Nie maja mocy obowiązującej bo też orzeczenia sądów wyższychw zakresie wykładni nie wiążą formalnie sądów niższych, chybaże dotyczy to rewizji albo odpowiedzi na pytanie prawne, wówczas wiąże ale jedynie w zakresie sprawy objętej rewizją lub pytaniem prawnym.
Nie mniej sądy liczą się z wykładnią sądów wyższych, choćby ze względu na uniknięcie rewizji.
8. MODEL WYKŁ OPERATYWNEJ
Ustalenie stanu faktycznego - czy stan faktyczny z wszystkimi elementami może być podciągnięty pod zakresy normowania i zastosowaia określonej normy prawnej,
Ustalenie normy prawnej - ustalamy norme jednoznacznie z zastosowaniem standardu użycia terminu jęz prawnego; ustalając normę wykonujemy czynności 1 - 5
subsumcja - podciągnięcie stanu faktycznego pod stosowaną norme, tak aby mozna było stan faktyczny wyrazić w języku tej normy. Prawo ma moc kwalifikującą - opozwala uznać dane zachowanie za nakazane, zakazane, lub dozwolone.
podjęcie decyzji stosowania prawa