Początki Teatru Greckiego.

1 Początki teatru greckiego datuje się na VI w. p.n.e. Słowo ”teatr” pochodzi od greckich wyrazów teatos – dostrzegalny, teates – widz i teatron – miejsce dramatycznych przedstawień. Prawdziwy początek teatru ma jednak swój początek w czasach prehistorycznych i wywodzi się od obrzędowych tańców ówczesnej ludności. Teatr grecki
wyrósł z religijnych obrzędów ku czci boga Dionizosa, miał więc w związku z tym charakter
sakralny.

Dionizos (Bachus) – syn Zeusa i Semele, córki króla Teb. Przed urodzeniem dziecka Semele-
za namową zazdrosnej Hery – poprosiła Zeusa, żeby ukazał się jej w swym boskim majestacie. Porażona blaskiem majestatu ojca bogów i ludzi spłonęła, wydając na świat syna.
Dionizos był bogiem winnej latorośli i mistycznego szału. Ogarnięty szaleństwem zesłanym, przez mściwą Herę przejechał na rydwanie zaprzęgniętym w tygrysy Azję, Trację i Grecję,
Nauczył ludzi picia wina i ”bakchicznego”, radosnego życia. Dionizosowi towarzyszył orszak hałaśliwych, nadużywających wina satyrów i sylenów – bóstw niższego rzędu o postaci ludzkiej, z koźlimi uszami, nogami i ogonem, centaurów ora bakchantek-menad, które rozszarpywały wrogów kultu Dionizosa cechowały orgiastyczne, wesołe pochody, których miejscem były zazwyczaj góry i inne trudno dostępne miejsca. Obrzędy odbywały się wśród
Tańców, okrzyków, przy akompaniamencie hałaśliwej muzyki i bicia w bębny wprawiające uczestników w stan ekstazy.

Dionizje – święto w starożytnej Grecji, na cześć Dionizosa, dzielące się na : Dionizje Wielkie i Dionizje Małe

Dionizje Wielkie, czyli Miejskie, obchodzono w dniach 8-13 miesiąca Elafebolionu (marzec-kwiecień). W pierwszym dniu procesja przenosiła posąg Dionizosa ze świątyni na soku Akropolu do gaju herosa Akademosa, tu zaś składano hołd bogu i biesiadowano. Następne dni były porą największego współzawodnictwa dramatycznego, wystawiania tragedii i komedii.

Dionizje Małe, czyli Wiejskie, obchodzono w miesiącu Posejdonie (koniec grudnia – początek stycznia). Była to pora otwierania naczyń z młodym winem, Odbywały się wtedy zabawy ludowe, procesje i przedstawienia grup aktorskich, a również tzw. Askoliasmos, taniec na workach: uczestnicy próbowali wykonać tańce czy podskoki na skórzanych, nadmuchanych workach po winie, wysmarowanych oliwą, aby były bardziej śliskie.

Lenaje (Lenaia, od wyrazu lenos ,,tłocznia wina”) przypadały w miesiącu Gamelionie
(styczeń-luty), kiedy tłoczono wino. Wyprawiano wtedy uczty, na ulicach miasta szumiały wesołe pochody, w teatrze Dionizosa u stóp Akropolu odbywało się współzawodnictwo dramatyczne, wystawiano komedie i tragedie.

Antesterie ( Anthesteria, od nazwy miesiąca, w której tkwi wyraz anthe ,,kwiaty”) były najstarszym ze świąt dionizyjskich, w miesiącu Antesterionie (luty-marzec). Odprawiano wówczas symboliczne zaślubiny żony Archonta – Króla z Dionizosem. Trzeci dzień święta oddany był uroczystościom rodzinnym, czci zmarłych.

Oprócz znaczenia kultowego przedstawienia teatralne były swego rodzaju zawodami pomiędzy sławnymi dramaturgami. Oczywiście były też miejscem rozrywki i spędzania
wolnego czasu przez Greków. Pierwsze przedstawienie zorganizował Pizystrat – tyran
ateński. W pierwotnych przedstawieniach grał tylko jeden aktor, któremu towarzyszył chór. Później liczbę aktorów zwiększono do trzech. Początkowo przedstawienia odbywały się najprawdopodobniej na ateńskiej Agorze, gdzie teatr grecki składał się z kolistej przestrzeni z ołtarzem leżącym niedaleko świątyni. Na stoku wzgórza sytuowano widowiska. Z czasem zaczęto wznosić w miarę potrzeby prowizoryczne, drewniane konstrukcje. Po katastrofie, która miała miejsce w 490 r. p.n.e. i w wyniku której zginęło widzów, miejsce przedstawień przeniesiono w okolice świątyni Dionizosa Elutherosa (Teatr Dionizosa). Na przestrzeni V i VI w. p.n.e. wzniesiono tutaj konstrukcje kamienne, które ostatecznie ukształtowały założenia
teatru greckiego. Wyodrębniono zatem skene, budynek służący do przebierania się aktorów
oraz do wieszania dekoracji, a także amfiteatralnie posadowioną widownię, czyli theatron.
Przed skene znajdowało się podium (proskenion), na którym występowali aktorzy. Między
skene a widownią uzytuowana była orchestra wraz z thymele stojącym pośrodku. Wokół
niego występował chór, a niekiedy także aktorzy. Po obu bokach orchestry znajdowały się
paradne przejścia (parodos), służące do wprowadzania aktorów. PO 460 r. wprowadzono dekoracje malowane, a także mechaniczne urządzenia pozwalające na niespodziewane pojawienie się aktora (deus ex machina). Stąd konieczne były podziemne przejścia pod orchestrą. W okresie hellenistycznym skene zajmowała coraz więcej miejsca, stając się wreszcie wielkim, wielokondygnacyjnym budynkiem; zmniejszała się natomiast powierzchnia orchestry na rzecz także rozbudowywanego proskenion. Jednym z najlepiej
zachowanych teatrów w Grecji jest teatr w Epidauros, gdzie można wyraźnie zaobserwować
większość wymienionych elementów teatru greckiego.

2 Cechy dramatu
- zasada trzech jedności
o jedność miejsca ( wszystkie zdarzenia rozgrywały się w jednym miejscu)
o jedność czasu ( wszystko miało odbyć się w jak najkrótszym czasie)
o jedność akcji ( prezentowano jeden wątek akcji)
- ograniczona liczba aktorów ( nie więcej niż trzech)
- istotą tragedii – konflikt tragiczny (polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru)
- określony schemat przebiegu wydarzeń
- obecność chóru (pełni funkcje informacyjną oraz komentował wydarzenia)
- zasada decorum (jeśli tragedia przedstawia tragiczne losy, musi być napisana bardzo
poważnie)
- ironia tragiczna ( jest to inaczej nieszczęśliwe zbłądzenie bohatera, które polega na zderzeniu rzeczywistej sytuacji bohatera z tym, co wie on na własny temat np.: popełnia zbrodnie
- katharsis ( pojęcie to oznacza dosłownie ,,oczywiście”, to wstrząs uczuciowy, oczyszczenie duszy widza z winy, wyzwolenia)

3 Chór
W V w. p.n.e. ukształtowały się dwa podstawowe gatunki literackie dramatu : tragedia i komedia. W VI w. p.n.e. chór uczestniczący w obrzędach wyłonił z siebie koryfeusza-
przewodnika chóru. Chórzystów wybierano spośród ateńskiej młodzieży (tylko mężczyzn,
kobiety nigdy nie pojawiły się na scenie, przedmiotem sporów jest to, czy nawet bywały na widowni. W antycznej tragedii pieśni chóru wypełniały przerwy między aktami albo przewodziły akcji. Miały one swoje znaczenie i nazwę :
o prolog (zapowiedź tragedii)
o parados (wejście chóry na scenę)
o epeisodion (epizod, część akcji)
o stasimon (komentarz chóru)
o epeisodion (kolejne wydarzenie)
o stasimon (ponowny komentarz chóru)
o exodus ( wyjście chóru)

W komedii chór wykonywał pieśni nie mające związku z akcją, w tragedii chór uczestniczył w działaniach dramatycznych
Chór pełnił rolę dodatku do przedstawienia. Reprezentuje głos opinii publicznej, świadków zdarzeń, którzy nie mają wpływu na bieg tych wydarzeń

Wybitni tragediopisarze greccy :

Ajschylos, Eschyl (525-456 p.n.e.), tragediopisarz grecki, pochodzący z Eleusis koło Aten, uważany za twórcę tragedii klasycznej. Brał udział w wojnach perskich, w bitwie pod Maratonem (490 p.n.e.), Salaminą (480 p.n.e.) i Platejami (479 p.n.e.). W ostatnich latach życia, wskutek konfliktu z władzami Aten i oskarżenia o zdradzenie tajemnic misteriów, uszedł na Sycylię. Zmarł w Geli. Był wielokrotnym zwycięzcą zawodów dramatycznych (po raz pierwszy 484 p.n.e.). Napisał 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych. W całości zachowało się 7 sztuk: Błagalnice, Persowie, Prometeusz skowany, Siedmiu przeciw Tebom oraz trylogia Oresteja (Agamemnon, Ofiarnice, Eumenidy).
Ajschylos czerpał tematy głównie z eposów Homera i tzw. poetów cyklicznych (objaśniających i uzupełniających w swoich utworach dzieła Homera). Zajmował się problematyką moralną i religijną, tajemnicą losu i postępowania człowieka, walczącego z przeznaczeniem, namiętnościami i wolą bogów. Podkreślał rolę pychy (hybris) w ludzkich nieszczęściach i odpowiedzialność za winy. Cierpienie, wynikające z klęsk życiowych, uczy wg niego umiaru w postępowaniu.
Ajschylos wprowadził do dramatu innowacje: drugiego aktora, prolog, opisy i opowiadania przedstawiające wydarzenia spoza sceny. Ograniczył rolę chóru na rzecz dialogu. Był popularny wśród współczesnych i potomnych (wpływ na Senekę Młodszego). Znany w renesansie, największe uznanie zyskał w końcu XVIII w. i w okresie romantyzmu, kiedy, pod wpływem Prometeusza skowanego, powstało i upowszechniło się w literaturze pojęcie prometeizmu. Pierwsze polskie tłumaczenie tragedii Ajschylosa powstało 1873 (Z. Węclewski), późniejsze, m.in. J. Kasprowicza (1931) i S. Srebrnego (1954).

Sofokles (496-406 p.n.e.), tragediopisarz grecki, jeden z trzech wielkich tragików starożytnych (obok Ajschylosa i Eurypidesa). Brał udział w życiu politycznym Aten (był skarbnikiem Związku Ateńskiego, strategiem, kapłanem herosa-lekarza Amynosa).
Autor ok. 120 sztuk (90 tragedii, 30 dramatów satyrowych). Zachowało się tylko 7 tragedii: Ajas, Antygona, Edyp król, Trachinki, Elektra, Filoktet, Edyp w Kolonie. W papirusach z Oksyrynchos w Egipcie odkryto 400 wierszy dramatu satyrowego Tropiciele.
Sofokles wprowadził innowacje w zakresie sposobu wystawiania dramatu: dodał trzeciego aktora, zwiększył liczbę członków chóru z 12 do 15 i rolę przodownika chóru. Tematykę czerpał z mitów trojańskich, tebańskich i ateńskich. Tragedie Sofoklesa były popularne w renesansie i w XIX w. (zwłaszcza w Niemczech), do dziś grane są w teatrach. Przekłady polskie.
Tespis, Thespis (VI w p.n.e.), grecki aktor i poeta z attyckiej gminy Ikaria. Uważany za twórcę tragedii. Miał wprowadzić pierwszego aktora (odpowiadacza), rozwijającego dialog z chórem i przewodnikiem chóru (początek dramatu jako rodzaju literackiego). Wystawiał swoje dramaty na wozie, jeżdżąc po wsiach, stąd określenie \\\"wóz Tespisa\\\" (teatr objazdowy). Nie zachowały się autentyczne fragmenty dzieł Tespisa.
4 Aktorzy
Aktorzy byli profesjonalistami. Grywali oni więcej niż jedną rolę stąd sztuki miały więcej niż trzy postacie. Przygotowano ich do określonego widowiska przez dłuższy czas. Dzięki temu teatr był także szkołą dla znacznej liczby ludzi. W czasie najważniejszego święta, o najbogatszym programie spektakli, potrzebowano na przykład około dwustu pięćdziesięciu chórzystów. Dla przedstawień teatralnych szyto specjalne stroje, sporządzano obuwie na grubych podeszwach (koturny). Aktorzy i chórzyści nosili maski, które wykonywano z usztywnionego płótna. Były one ściśle związane z określoną rolą i sygnalizowały widzą kim jest postać pojawiająca się na scenie np. kształt ludzkiej twarzy, a także głowy zwierzęcia lub jakiegoś potwora. Aktor był słabo widoczny z oddali, ale jego glos dzięki znakomitej akustyce i odpowiednio zbudowanej masce, słyszano z najdalszych miejsc. Aktorzy tekst śpiewali lub śpiewanie recytowali, chóry śpiewały i tańczyły. Widowiska łączyły w ten sposób słowo, gest taneczny i muzykę. Dziś trudno było by odtworzyć te widowiska, gdyż dostępny nam jest tylko tekst, partytury muzyczne przepadły, a tańca w ogóle nie potrafimy sobie wyobrazić.
Przedstawienia odbywały się najczęściej trzy razy w roku w czasie kolejnych kilku dni. Wystawiono sztuki kilku aktorów, a specjalna komisja oceniała komu przyznać nagrodę. Na widowiskach gromadziły się tłumy. Na wniosek Peryklesa niezamożnym obywatelom wypłacano kwoty, które umożliwiały im wstęp do teatru. Sądzono bowiem, że wszyscy członkowie polis powinni uczestniczyć w tym święcie. Wymagały tego względy pobożności, była to bowiem forma oddania czci Dionizosowi; sprawiedliwości społecznej, ponieważ wszyscy winni mieć udział w przyjemności, jaką dawało widowisko oraz względy wychowawcze, gdyż dramat uczył widzów moralności obywatelskiej. Przygotowanie spektaklu od strony technicznej, nadzór nad wyborem i nauką chórzystów zlecano wybranym zamożnym obywatelom. Jeśli sztuki zyskiwały nagrodę, to i oni otrzymywali ją razem z autorami.
Podczas czterodniowych świąt wystawiano dwa rodzaje sztuk. Przez pierwsze trzy dni wystawiano tragedie, a czwartego – komedie.