Symbolizm, impresjonizm, realizm, naturalizm, ekspresjonizm w literaturze i sztuce Młodej Polski.

Okres w literaturze polskiej objęty datami 1890-1918 zwykło się nazywać Młodą Polską. Lecz określenie to mimo najszerszego znaczenia nie było jedynym stosowanym dla określenia tej epoki. Wielu twórców opowiadało się za innymi nazwami, starając się udowodnić słuszność takich określeń.
Jedną z najwcześniejszych nazw epoki jest Dekadentyzm. Z francuskiego „decadence” oznacza schyłek, niemoc, przesilenie.
Poeta Langer naśladując poetów francuskich posłużył się określeniem Modernizm. Słowo to wywodzi się od francuskiego modern - współczesny, nowoczesny, i wyraża granicę między starym a nowym światem, między nową a starą literaturą. Określenie to przyjęło się stosować ze względu na nowe, nieznane dotąd zjawiska
Kolejnym określeniem stosowanym w tej epoce był Neoromantyzm. Użyte ono zostało przez Edwarda Porębowicza w jego pracy pt. "Poezja polska nowego stulecia". Tym mianem określa się tendencje poezji przełomu wieków XIX/XX, które nawiązują do stylu poezji romantycznej. Może być on pojmowany jako określenie całej epoki bądź tylko jednego z kierunków prądów ideowych. Określenie to nie spotkało się z szerokim poparciem twórców. Trzecim, równie rzadko stosowanym określeniem epoki jest Symbolizm, nazwa pochodząca od artykułu francuskiego filozofa Moreas'a. Twórcy posługujący się symbolizmem starali się opisać zjawiska rzeczywiste, odwoływali się w ten sposób do doświadczeń obserwatora. Stosowali symbole tam, gdzie było im trudno wypowiedzieć się w języku rzeczywistym., bądź, gdy było to uwarunkowane sytuacja polityczną.
Jako nazwę dla tego okresu używano także sporadycznie określenia Fin de ciecle (koniec wieku). Pojęcie to nie było ściśle zdefiniowane, oznaczało nastrojowość, mglistą metaforę. Zaznaczało się ono raczej w modzie, obyczajowości.
Jednak najczęściej stosowanym określeniem epoki 1890-1918 było Młoda Polska, użyte po raz pierwszy przez Artura Górskiego w krakowskim "Życiu". Był to termin wszechstronny z tego względu, że obejmował nie tylko literaturę, lecz także inne dziedziny sztuki. Kazimierz Wyka w jednym za swoich artykułów prezentuje argumenty popierające taki wybór. Uważa, że:
· termin ten jest najmniej obciążony zawartą w nim interpretacją;
· użyty w obrębie pokolenia modernistycznego stanowi element samookreślenia się epoki;
· utworzony jest na wzór odpowiednich nazw w innych krajach Europy, na przykład Młode Niemcy i podkreśla, że nowa literatura ma mieć charakter narodowy;
· ma charakter opisowy, nie-interpretujący, nie podkreśla związku z tradycją, ani analogii z malarstwem, jak impresjonizm, nie odwołuje się do zjawisk spoza literatury, jak dekadentyzm
· określa całość zjawisk w literaturze 1890-1918
· godzi zjawiska sprzeczne
· dopuszcza możliwość traktowania literatury jako zjawiska niejednorodnego
Te wszystkie argumenty spowodowały, że termin ten został przyjęty dla określenia epoki lat 1890-1918.
Artyści Młodej Polski wprowadzili nowe kierunki artystyczne, a także kontynuowali część starych kierunków.
Jednym ze starych kierunków, które kontynuowali był realizm. Przedstawiał on świat zgodnie z jego charakterem, wybierał z otoczenia najbardziej typowe zjawiska i poddawał je krytyce autora.
Innym kierunkiem kontynuowanym przez artystów młodopolskich był naturalizm. Nie dokonywał on selekcji, tylko brał pod uwagę wszystko, co jest w życiu codziennym bez żadnych skrupułów i skrępowania. Naturalizm wprowadził do literatury opisy chorób, agonii i śmierci, a więc to, co jest dla przykre. Naturaliści nie ukazywali swego stosunku do dzieła.
Nowymi kierunkami zapoczątkowanymi przez literaturę i sztukę młodopolska były impresjonizm, symbolizm i secesja.
Impresjoniści odeszli od wiernego przedstawienia obrazu. Wrażenia miały wywołać jaskrawe pastelowe barwy. Tworzyli na słonecznym plenerze, rezygnowali ze szczegółów, wszystko przedstawiali rozmazane, rozmyte, nieostre, a zarazem rozmyte. Impresjonizm przeniknął również do literatury, kiedy autorzy opisywali pejzaże wszystko rozpływało się w lekkiej mgle.
Symbolizm powstał z przekonania, że świat jest tajemniczy i można go opisać jedynie za pomocą wieloznacznych symbolów. Zerwał z mówieniem wprost, a posługiwał się symbolami takimi jak ludzie lub przedmioty.
Kolejnym kierunkiem była secesja, która kształtowała się w latach 1895-1905. Secesja zwracała się przeciw:
· tendencjom akademickim i historyzującym,
· naśladowaniu sztuki dawnej.
Artyści secesyjni starali się stworzyć nowy styl odpowiadający współczesności oraz owe zasady kształtowania dzieła sztuki. Secesja chętnie wykorzystywała: motywy roślinne(irysy, nasturcje, osty)), motywy zwierzęce(łabędzie, pawie) i postacie ludzkie- niemal wyłącznie kobiety: smukłe, wiotkie, o długich włosach, przybierały często postawy omdlewające, jakby pełne miłosnej tęsknoty, często przywodziły skojarzenia erotyczne, kobietę również widziano jako matkę i rodzicielkę.



I. Symbolizm.

1. Termin

A. Symbolizm

Nazwa pojawiła się w tytule manifestu francuskich poetów, na łamach pisma "Le Figaro". Symbolizm cechowało przekonanie, że świat materialny jest jedynie zasłoną skrywającą niepoznawalny zmysłami byt idealny, wieczny, mistyczny. Głównym zadaniem poezji było przeniknięcie owego bytu. Literatura, starając się wyrazić "stan duszy", musi sugerować treść przez zmysłowy równoważnik, emocjonalną sugestię - symbol. W odróżnieniu od alegorii, może on być różnie interpretowany. Zamierzona wieloznaczność i brak wyrazistości powodują, że sens dzieła pozostaje częściowo ukryty.

2. Malarstwo.

A. Symbolizm był wykorzystywany głównie w plastyce. Głoszono, że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy duchowe człowieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną. Tematem była abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt.: ”Śmierć”. Był on zafascynowany śmiercią. Śmierć - personifikacja, animizacja, wieloznaczność, alegoria.

B. Na świecie

a) Edvard Munch „Krzyk”

· obraz ukazuje krzyczącą postać na tle zniekształconego obrazu,
· malarz odważnie użył koloru, co ma na celu wzmocnienie ładunku emocjonalnego,
· dominują różne odcienie czerwieni (od pomarańczowego do żółtego),
· efekty grozy osiągnął dzięki falistym liniom (niepokój) i dwu tajemniczym postaciom na moście,
· ta krzykliwa postać przekazuje naturę psychologiczną.

b) Gaguin Paul „Marzenie”

· na obrazie widoczne są kobiety, jedna jest zamyślona, marzy,
· kobiety są skąpo ubrane, maja ciemną skórę, czarne włosy, jedna ubrana w niebieska bluzkę (niebieski symbolizuje spokój),
· kobiety znajdują się w pokoju z elementami orientalnymi,
· tło jest stonowane.

C. W Polsce

a) Malczewski „Śmierć”

· malarz jest zafascynowany śmiercią,
· personifikacja śmierci, animizacja,
wieloznaczność, alegoria.

b) Jacek Malczewski „Melancholia”

· widać rozgrywającą się akcję między malarzem w budynku a kobietą siedzącą na zewnątrz, zwrócona do słońca i ogrodu,
· Polacy, między nimi ukazane są pokolenia, łańcuchy, kosy, strzelby- obraz niewolnictwa Polski,
· Symbol chęci wydostania się narodu polskiego na zewnątrz- te osoby na końcu boja się dotrzeć do tej kobiety, albo po prostu nie mogą iść.
c) Ferdynand Ruszczyć „Ziemia”

· ziemia jest naga, pełna bruzd- symbol matki karmicielki
· występuje symbol odwiecznej walki z żywiołami: chmury są szare, duże,
· metafora ludzkiej egzystencji: ziemia twarda- rzeczywistość, niebo- miejsce marzeń.

3. Literatura.

A. Przedmioty, obrazy i postacie symboliczne egzystują w twórczości Tetmajera, Staffa, Kasprowicza, Wyspiańskiego czy Żeromskiego.
Wiersze symbolistów kreują, nie podejmują treści moralnych. Istota poezji według Verlaine'a:

· wiersz powinien być płynny, wpadający w ucho: skonstruowany tak, by brzmieć jak melodia,
· wiersz miał być wolny, rezygnuje ze schematu wersyfikacyjnego,
· brak monotonii,
· brak rymów, które stwarzały ograniczenie,
· rezygnacja z wyszukanych wyrazów,
· wieloznaczność - symbolizm,
· rezygnacja z puenty, która spłycała utwór.


B. Jan Kasprowicz

a) „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”

· Limba- symbol przemijania, brzydoty, martwoty
· Róża- symbol witalności, życia, piękna

-Róża obawia się burzy drży przed jej siłą, ale dąży do przetrwania. Widzi potężne drzewo, które nie podołało. Wszystko przemija, ale róża kurczowo trzyma się życia.

· Wiersz o niepokojach, obawach współczesnego człowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, śmierci. Konieczność trwogi przed śmiercią.

b) „Dies irae”

· „głowa, owinięta cierniową koroną“- symbol męczeństwa Chrystusa z miłości do ludzi,
· „jasnowłosa Ewa, wygnana z raju na wieczysty czas”- symbol grzechów ludzkich,
· śmierć- przemijanie,
· droga- motyw wędrówki,
· rzeka, morze- przemijanie,
· Ewa- piękno, pożądanie,
· Adam- ofiara,


C. Leopold Staff

a) “Deszcz jesienny”

· płacząca “rozpacz”- symbol wszystkich ludzkich smutków I zmartwień,
· szatan- symbol zła,
· ogród- symbol duszy ludzkiej

-„Przez ogród mój, szatan szedł smutny śmiertelnie”,

· motyw wędrówki mar sennych- symbol życia ludzkiego pełnego cierpień,
· grób- symbol nieuchronności śmierci

-„mary powiewne, dziewicze(...) w dal poszły przez chmurną pustynię piaszczystą”,
-„szukają ustronia na ciche swe groby”.

b) “Kowal”

· „kowal”- człowiek,
· „młot”- silna wola, chęć i siła do pracy,
· „kruszce”- wnętrze człowieka, jego charakter,
· „kowadło”- rzeczywistość.

D. Kazimierz Przerwa-Tetmajer

a) „Na Anioł Pański”

· „zaduma polna, osmętnica”- symbolizuje los człowieka, pełen smutku, cierpienia, żalu,
· grób młodej dziewczyny- symbol przemijania,
· wędrówka- symbol życia ludzkiego,
· rzeka- symbol życia, które zmierza do śmierci jak rzeka do morza,
· dusza- symbol człowieka, jej wędrówka symbolizuje życie pełne cierpienia i okrucieństwa.

E. Stanisław Wyspiański „Wesele”

a) Symbolizm rzeczy i postaci

· czapka z pawich piór = materializm
· złoty róg = idea, wola zwycięstwa, wezwanie do walki, dusza, moc, szlachetność, symbol sprawy narodowej
· chocholi taniec = sytuacja narodu, bezwolne codzienne czynności powtarzane w kółko - taniec pod dyktando
· widmo = symbol niespełnionej, straconej miłości
· rycerz = wcielenie marzeń literatury polskiej, symbol honoru i patriotyzmu,
· upiór = symbol okrucieństwa szlachty wobec chłopów
· Stańczyk= symbol mądrości

b) Symbolizm sytuacji

· Dziad i Upiór - Dziad jest nastawiony wrogo do inteligencji, zazdrości im bogactwa i marzy o rabacji.
· Pan młody i Hetman - Pan młody ma wątpliwości, czy powinien żenić się z chłopką.
· Poeta i Rycerz- Poeta marzy o walce, sile i mocy. Chciałby walczyć, ale pogrążony jest w marzeniach. Poeta budzi się tylko na chwilę uświadamiając sobie prawdę, ale potem jego chęci znów znikają.
· Dziennikarz i Stańczyk- słyszą dzwonienie „Zygmunta”. Za czasów Stańczyka dzwon Zygmunta kojarzył się z Polską złotego wieku (potęga). Dziennikarzowi kojarzy się z pogrzebami, podczas których dzwonił dzwon (niewiara w zwycięstwo).
· Marysia i Widmo- Marysia wspomina narzeczonego, gdy siostra wychodzi za mąż.

F. Stanisław Żeromski

a) „Ludzie bezdomni”

· Wenus z Milo

-posąg idealnej kobiety, obraz piękna, harmonii, miłości.
-Judym wypowiada się o tym posągu antycznym, iż Wenus to „jasny i dobry symbol życia, córka nieba i dnia”.

· „Rybak”

-obraz przedstawia nędzarza z „przedmieścia wielkiej stolicy”, wychudłego, odzianego w łachmany;
-człowiek ten wyczekuje beznadziejnie ze swą wędką zanurzoną w wodzie na rezultat „łowów”;
-obok widać równie wynędzniałą żonę i małe dziecko rybaka. Jest to symbol cierpienia, krzywdy, bezdomności.
-W wyobraźni Judyma, gdy myśli o tym obrazie, tworzą się dwie rzeczywistości, dwa światy: świat ludzi skrzywdzonych, cierpiących niewiarygodną nędzę i poniżenie oraz świat ludzi sytych, których egoizm tylko „przez chwilę” może ulec zachwianiu

·. rozdarta sosna

- symbol przeżywanej przez Judyma rozterki wyboru
między altruizmem(- bezinteresowna troska o dobro innych ludzi, nie kierująca się interesem własnym, egoizmem), a pragnieniem miłości i „urody życia”.
- Tragiczna sytuacja owej sosny polega na tym, że nie
może ona istnieć w sposób „normalny”, właściwy wszystkim drzewom, tj. rosnąć na jednym, określonym miejscu, zaś sposób bytowania, jaki przypadł jej w udziale, jest przyczyną niewymownych cierpień.
-Analogię między losem sosny a postacią Judyma można by określić jako tragiczny konflikt życia bohatera. Jest to rozdwojenie, „rozdarcie” między dwiema doniosłymi wartościami: miłością do Joasi, pragnieniem związania się z nią - a głosem obowiązku, moralnego nakazu, który, aby spełnić, trzeba zgodzić się na „bezdomność”.

· bezdomność

-dosłowna:
# biedacy, żebracy, których Judym spotyka w Paryżu i w Warszawie,

-w przenośni:
# bezdomność ideowa- Judym odnajduje cel w swoim życiu- chce pomagać biednym- rezygnując z osobistego szczęścia,
# bezdomność polityczna- Leszczykowski musiał emigrować po powstaniu styczniowym,
# bezdomność psychologiczna- Korzecki nie umie znaleźć swego miejsca na ziemi, nie widzi sensu życia- dlatego wybiera śmierć,
# bezdomność ekonomiczna- Wiktor Judym jest zmuszony do ciągłej wędrówki, aby znaleźć pracę, która zaspokoiłaby potrzeby rodziny.

· krzyk pawia- symbol śmierci,
· kwiat tuberozy- symbol bezużytecznego piękna- tak Judym określa Karbowskiego.

II. Impresjonizm.

1. Termin

Impresjonizm - (wrażenie) pojawił się w wystąpieniach Piotra Chmielowskiego, Lucjana Rydla i Artura Langego. Oznacza wrażenie; indywidualny, przelotny stan uczuć. Celem dzieła literackiego, plastycznego czy muzycznego było jego utrwalenie. Świat przedstawiony jest subiektywny, emocjonalnie nasycony, zmysłowy. Istniała niechęć do ideowego określania się wobec świata, bierność intelektualna i nieokreśloność doznań. Styl utworów cechuje przewaga rzeczowników konkretnych nad pojęciami, przymiotników nad rzeczownikami oraz dążenie do instrumentalizacji. W poezji istniała predylekcja do zapisywania przeżyć i uczuć przez grę skojarzeń, paraleizm stanu duszy i krajobrazu. W prozie polegało to na stosowaniu luźnej, fragmentarycznej kompozycji i podkreślaniu roli podświadomości w działaniu bohatera.

2. Malarstwo

A. Najpełniej wyrażony został w malarstwie. Nazwa francuska od tytułu obrazu Moneta „Wschód słońca. Impresja”. Inni przedstawiciele to Manet, Renoir, Cezanne. W Polsce byli to głównie Wyczółkowski, Fałat, Pankiewicz, Boznańska. Zerwał on z pierwszeństwem tematów historycznych. Centrum zainteresowania był pejzaż. Zmiany ze względu na światło - wrażenie. Malowano portrety i postacie na tle natury. Cechy:
· szkicowość obrazu, rozmycie
· uwrażliwienie na barwę zmieniającą się z oświetleniem
· dbałość o ukazanie wpływu światła na obraz barw i przedmiotów
· gra świateł i cienia
Specyficzna technika malowania - plamy barw. W literaturze charakterystyczna kompozycja:
· zestawienie luźnych scen czy obrazów.
· zmieniający się pejzaż, dynamizm przyrody
· gar świateł w opisach
· uchwycenie niepowtarzalnych chwili, wrażeń towarzyszących


B. Na świecie

a) V. Gogh „Droga z cyprysem i gwiazdą”

· ciemna tonacja kolorów
· krótkie pociągnięcia pędzlem,
· brak konturów,
· brak zachowania kształtów, nerwowość, chaotyczność

b) Renour „Sąd Parysa”

· nawiązanie do mitologii- trzy boginie: Afrodyta, Atena, Hera,
· wyraziste kształty,
· boginie są nagie, maja krągłe kształty,
· dominują kolory ciepłe: żółć, pomarańcz.

C. W Polsce

a) W. Podkowiński „Łubin w słońcu”

· pole z łubinem, łąką i stawem, w słońcu,
· barwy jasne (prawie pastelowe),
· kolory nakładane gęsto,

b) L. Wyczółkowski „Białe róże”

· zestawienie bieli i czerni,
· tło czarne
· róża biała,
· promień światła.

3. Literatura

A. Kazimierz Przerwa-Tetmajer

a) „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej”

· pejzaż górski

-„na gór zbocza”,
-„senna zieleń gór”,
-„O ścianie nagiej, szarej, stromej,
spiętrzone wkoło skał rozłomy”,
-„Patrzę ze szczytu w dół: pode mną
przepaść rozwarła paszczę ciemną—
patrzę w dolinę, w dal”,

· mgła- zamazuje kontury

-„Na gór zbocza
Światła się zlewa mgła przezrocza”,
-„spiętrzone wkoło skał rozłomy
w świetlnych zasnęły mgłach”,

· barwa- spokojna, stonowana, często barwy tęczy

-„senna zieleń gór”,
-„srebrnotęczowy sznur”,
-„Ciemnozielony w mgle złocistej (...) las”,
-„Na jasnych, bujnych traw pościeli”,
-„pod słońce się gdzieniegdzie bieli
w zieleni martwy głaz”,
-„O ścianie nagiej, szarej”,
-„srebrzystoturkusowa cisza”,

· światło i cienie

-„Na gór zbocza
Światła się zlewa mgła przezrocza”,
-„w słońcu się potok skrzy i mieni”,
-„pod słońce się gdzieniegdzie bieli
w zieleni martwy głaz”,
-„rozłomy (...) w świetlnych mgłach”.

b) „Melodia mgieł nocnych”

· pejzaż górski

-„pijmy kwiatów woń rzeźwą, co na zboczach gór kwitną”,
-„z szczytu na szczyt przerzućmy się jak mosty wiszące”,

· mgła- personifikacja mgieł,

-„Okręcajmy się wstęgą naokoło księżyca,
co nam ciał przeźrocze tęczą blasków nasyca”,
-„lekko z wiatrem pląsajmy”,

· barwa

-„co nam ciała przeźrocze tęczą blasków nasyca”,

· światło i cienie

-„księżyc”,
-„Oto gwiazdę, co spada, lećmy chwycić w ramiona”.

c) „Na Anioł Pański”

· pejzaż górski

-„Traci się w górach”,
-„zatopił lasy, zalał góry”,

· mgła- rolę mgły zastępują dymy, cienie

-„W wieczornym mroku, we mgle szarej”,
-„szare się dymy wolno wleką”,

· barwa

-„we mgle szarej”,
-„szron biały”,

· światło i cienie

-„Na wodę ciche cienie schodzą”.

B. Jan Kasprowicz

a) „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”

· pejzaż górski

-„W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska”,
-„turnia śliska”,

· mgła

-„A przez mgły idą, przez błękity”,

· barwa

-„pawiookie stawy”,
-„pąs krwawy”,
-„szare złomy”,
-„pas srebrnolity”,

· światło i cienie

-„słońce w niebieskim lśni krysztale”,
-„w słońcu płonie (...) krzak dzikiej róży”.

C. Leopold Staff

a) „Deszcz jesienny”

· mgła

-„a szyby w mgle mokną”,
-„w dal szarą i mglistą”,

· światło i cienie

-„I światła szarego blask sączy się senny”,
-„na próżno czekały na słońca oblicze”,
-„W dal ciemną, bezkresną, w dal szarą i mglistą...”.

b) „Przedśpiew”

· pejzaż górski

-„Bo żyłem długo w górach”,

· światło i cienie

-„czciciel gwiazd”,
-„dni w słońca krasach”.

D. Stanisław Żeromski

a) „Ludzie bezdomni”

· światło i cienie

-„jeziora lśniące”
-„zstępowały smugi światła prawie białego i ostrymi rysami przerzynały chłodne murawy”,
-„blask srebrzący się a niepochwytny”,

· barwy
-„czarne pnie”,
-„zielona woda”,
-„z liśćmi tak żółtymi”.

E. Stanisław Wyspiański

a) „Wesele”

· zestawienie światła, koloru i dźwięku
· akcja toczy się od ciemnego wieczoru, przez głębię nocy do świtu(dokładnie opisany kształt i kolor chmur)
· światło sztuczne (Isia bawi się lampą, podkręcając ją - światło potrzebne do zapowiedzenia czegoś)
· opis domu widziany z zewnątrz przez Rachelę
· kolorystyka strojów (statycznie, dynamicznie - w tańcu - czapka z pawimi piórami, suknia panny młodej)
· muzyka (kiedy z pomieszczenia, w którym są tańce ktoś wychodzi, by porozmawiać, przycicha)

III. Realizm.

1. Termin.

Opiera się ona na definicji nowożytnej powieści; polega ona na opisaniu prawdopodobnych, choć fikcyjnych wydarzeń w rzeczywistej, lub również prawdopodobnej scenerii; akcja musi być, więc logicznie związana - związki skutkowo-przyczynowe muszą być dla czytelnika jasne i oczywiste; decyzje bohaterów muszą być, więc prawdopodobne lub uzasadniane z punktu widzenia tej postaci; akcja może być wielowątkowa, ale wszystkie wątki powinny być ze sobą jakoś związane; ważną postacią w utworze jest narrator; jest postać, która relacjonuje nam wydarzenia i podaje opisy scenerii; najczęściej w utworze mamy jednego, 3osobowego, bezstronnego, obiektywnego, wszech (lub prawie) wiedzącego; zwykle kompozycja utworu jest jasna i domknięta; jedna ważna uwaga - od wszystkich zasad zdarzają się wyjątki, które mogą świadczyć o wysokim poziomie autora.

2. Literatura.

A. Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni”

a) realizm miejsca

· Cisy

-„Zakład kuracyjny Cisy leży w dolinie między dwoma łańcuchami wzgórz porosłych pięknym lasem.”

· Paryż

-„Tomasz Judym wracał przez Champs Elysees z Lasku Bulońskiego”,

· Warszawa

-„Minąwszy ogród i plac za Żelazną Bramą, był u siebie i przywitał najściślejszą ojczyznę swoją.”

B. Władysław Reymont „Chłopi”

a) Reymont bardzo dokładnie scharakteryzował poszczególne warstwy chłopskie, przedstawił ich problemy, opisał smutki i radości, pozwolił nam poznać ich codzienne życie. Bardzo dokładnie opisał ubiory, domostwa, prace, przebieg świąt i uroczystości.

IV. Naturalizm.

1. Termin.

Jego twórcą był Emil Zola. Utwory jego nawiązywały do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarł on w przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin”:
a) biologizm
· utożsamianie społeczeństwa z organizmem żywej istoty
· pojmowanie człowieka jako cząstki natury, człowiek zdeterminowany jest przez prawa natury
· pojmowanie życia jako wiecznej walki o byt
b) postawa uczonego i badacza, który wiernie odzwierciedla życie odebrane zmysłami, wierność szczegółów
c) maksymalny obiektywizm, bez własnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje
d) brak tematów tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdować odzwierciedlenie w sztuce
Naturalizm ubezwłasnowolnia człowieka poprzez prawa natury.

2. Literatura.

A. Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni”

a) opis zewnętrznego wyglądu ludzi ubogich

-„W kącie, pod piecem, siedziało widmo człowiecze, za ręce i nogi przywiązane do haka wystającego z ziemi. Siwe kudły nakrywały głowę i ramiona tej istoty, a jakieś stargane łachmany resztę ciała. Czasem spod oczu ukazywały się straszliwe oczy jak dwa błyskające płomienne miecze, kiedy niekiedy ust ciskały ładunek okropnych wyrazów.”
-„W cieniu wysokiego muru fabryki bawiło się stado dzieci. Jedne z nich były mizerne tak bardzo, że dawała się widzieć w tych przeźroczystych twarzach sieć żył błękitnych: inne opaliły na słońcu nie tylko swe buziaki, ręce i szyje, ale także skórę kolan wyłażących obszernymi dziurami. Pośród pełzającej gromady pełzało jakieś małe, rachityczne, ze sromotnie krzywymi nogami i ze śladami ospy na gołych, mizernych gnatach.”

b) opisy warunków życia biednych

-„Jedni idą spać pod mosty, na fortyfikacje, do Lasku Bulońskiego, na Vincennes... Inni, którzy mają w kieszeni kilkanaście groszaków, szukają jakiegoś” taniego domu noclegowego,

c) drastyczny opis martwego Korzeckiego

-„W drugim pokoju na sofie, która służyła za łoże gościnne, leżał Korzecki w ubraniu, okropną masą krwi do szczętu zwalanym. Głowa jego była roztrzaskana. Na miejscu lewej części czoła i na całym lewym policzku stała kupa krwi stygnącej”,

B. Władysław Reymont „Chłopi”

a) drastyczne sceny- gdy Kuba odcina sobie nogę

-„Nogę miał przerąbaną w kolanie, ledwie się trzymała na skórze i obficie krwawiła.”
V. Ekspresjonizm

1. Termin

A. Ekspresjonizm

Jest to kierunek w sztuce i w literaturze obejmujący początek XX wieku. Ekspresjonizm jest to kierunek w sztuce i literaturze obejmujący początek XX wieku. Jego największy rozkwit przypada na lata 1905-1930. Sam termin pochodzi z łaciny expressio-wyraz, wyrażenie.
Po raz pierwszy użył terminu ekspresjonizm, dla oznaczenia dzieła sztuki plastycznej, malarz francuski J.A. Merv, który w 1901 r. Nadał tę nazwę cyklowi swoich obrazów. Pierwsze próby formułowania zasad pojawiły się w latach 1905-1906 w czasopiśmie „Die Erde”.
Ekspresjonizm dążył do wyrażenia w sposób spotęgowany i dramatyczny wewnętrznych przeżyć twórcy, jego uczuć.
Celem ekspresjonistów nie było bezpośrednie odtwarzanie rzeczywistości, ale raczej utrwalenie intelektualnego i uczuciowego przeżycia wywołanego wybranym fragmentem oglądanego świata, obrazy oddziaływają na wyobraźnię odbiorcy nastrojem.
Twórcy posiadający wyobraźnię typowo ekspresjonistyczną byli to ludzie nadwrażliwi, samotnicy, przeżywający obsesje śmierci, rozkładu, odrazy.
Konwencjonalne piękno uznano za element podrzędny, destrukcyjny, zabójczy, bo artysta dążąc do doskonałości formalnej zaniedbywał istotę rzeczy, ideowo-moralna treść i wartość dzieła. Odrzucono uznanie i konwencjonalne kanony piękna, co wiodło do niezrozumienia sztuki ciemnej, nieczytelnej. Wszystko, co pierwotne i proste, w swej istocie wspaniałe zostało uznane za synonim wartościowego.
Ekspresjoniści posługiwali się silnymi deformacjami potęgującymi napięcie, przerysowaniem naturalnych, obiektywnych kształtów przedmiotu, odrealnieniem barwy, wzmocnieniem kontrastów.
Główny ośrodek ekspresjonizmu stanowiła grupa Die Brucke założona w 1905 r. (Kirchner, Heckel, Schmidt-Rottluff i inni).
Drugą grupę stanowili członkowie Der Blane Reifer (założona w Monachium w 1911), zmierzali oni do ekspresjonizmu abstrakcyjnego, członkami byli: W. Kandisky, F. Marc, A.Macke, P.Klee.

2. Malarstwo

A. Na świecie

a) James Ensor „Malujący szkielet”

· obraz przedstawia malarza, który jest szkieletem, ma błękitny garnitur, stoi przy sztaludze, w rozświetlonej, radosnej pracowni, pełnej rozrzuconych po podłodze cylindrów, karnawałowych masek o karminowych ustach i uśmiechniętych czaszek,
· w tle, na ścianach znajduje się niezliczona ilość obrazów,
· obraz wzbudza grozę i odrazę, nie wiemy czy tak naprawdę- czaszka zastępuje twarz malarza, czy też jest tylko maską.

B. W Polsce

W Polsce ekspresjonizm reprezentowany był przez Formistów, czyli Andrzej Pronaszko, Zbigniew Pronaszko, Czyżewski, August Zamoyski, Leon Chwistek, Konrad Winkler, Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni). Wywarli oni długotrwały wpływ na malarstwo polskie XX wieku.

a) Leon Chwistek „Szermierka”

· obraz typowo formistyczny, zbudowany z elementów geometrycznych,
· obraz przedstawia dwoje ludzi, szermierzy, którzy walczą, szczególnie rzuca się w oczy dynamizm, ludzie przybierają dynamiczną pozę, widać ich ruch, co jednak zamazuje tło i czyni go trudnym do określenia,
· postacie ludzi nie są realne- widać tylko zarysy,
· dominują odcienie brązu.

b) Wojciech Weiss „Promienny zachód Słońca”

· głównym elementem jest Słońce, które zachodzi, jego promienie zajmują całe niebo, ma kolor jaskrawo-żółty,
· jest to krajobraz, widoczne są pagórki, trzy drzewa, horyzont,
· dominują: żółć, czerwień, fiolet,
· farba nakładana grubo,
· obrazowi towarzyszy spokój.

3. Literatura

A. Jan Kasprowicz

a) „Dies irae”

· wrzask, płacz, wycie, krzyki, do tego cały czas trąba, obwieszczająca koniec świata;

-„Trąba dziwny dźwięk rozsieje,
Ogień skrzepnie, blask ściemnieje,
W procz powrócą światow dzieje.
Z drzew wieczności spadną liście”,
-„Pańskiego gniewu dzień,
w którym w pożarach spokojnego słońca
szatańskim chichotem płoną
świeże, niezwiędłe róże
grzechu i winy!”,
-„Biada!... Pierś światów, przed chwila tak żywa,
kona pod strasznym ciężarem...”,

· czerwień i kontrastowa biel;

-„rzeka i morzem płynie ciepła krew,
w rzekę i morze krwi jej ból się zmienia...”,

· gwałtowne przemiany w przyrodzie, gwałtowny ruch,

-„Olbrzymy świerków padają strzaskane;
las się położył na skalisty zrąb;
węże kosówek, wyprężywszy ciała
w kurczach smiertelnych, drętwieja bezładne”,
-„kozice stromą oblepiły ścianę
i patrząc trwożnie w bezmierny, daleki,
w ten nieskończony chaos mgieł i cieni,
runęły w żlebny grób...”

· hiperbolizacja

-„nieskończony chaos mgieł i cieni”,
-„wiekuista męka”,
-„wielki, wszechmocny Ból”,
-„nadludzkie brzemię”,
-„miliardy krzyzy”,
-„Mą duszę pali wieczna, nie zamknieta rana!”,

· drastyczne sceny, wzbudzające grozę

-„rzeką i morzem płynie ciepła krew,
w rzekę i morze krwi jej ból się zmienia...”,
-„A krew w tych morzach, w tych czerwonych rzekach
ścięła się w ciemny lód...”,
-„A spod korzeni jadowitych ziół,
spod kęp sitowia i trzciny, i traw,
z rowów, przepadlisk, wądolców i jam,
pokrytych opalowym szkliwem zgniłych wód,
zaczyna wypełzywać żmij skłębiony płód:
czarne pijawki, zielone jaszczury
wiją się naprzód wpław
i oplatają kręgami śliskiemi
męczeńskich krzyzy smutne miliardy,
z bagnistej wyrosłe ziemi,
zapadłe w bagnisty kał...”,

· bunt przeciw Bogu

-„Nic, co się stało pod sklepieniem niebiosów,
bez Twej woli się nie stało!
Kyrie elejson!
O źródło zdrady! Kyrie elejson!
Przyczyno grzechu”,

· pożądanie

-„a ona, w w zbrodniczych pieszczot roztacznia szczodra”.