Sztuka romantyczna

Sztukę romantyczną, odznaczającą się swoistym "nieładem" - amorfizmem i fragmentaryzmem, drążył niepokój i poczucie tragicznego rozdarcia; żywiła ona upodobanie do tego, co irracjonalne i fantastyczne, gloryfikowała wyobraźnię, geniusz, szaleństwo; oddziaływała silnymi środkami ekspresji, efektami grozy i frenezji; indywidualizm przejawiał się zarówno w swobodzie łamania reguł estetycznych, jak i w kulcie wolności jednostki. Podstawę estetyki romantycznej stanowił kreacjonizm i symbolizm. Romantycy sięgnęli do odrzuconych przez klasycyzm i myśl oświecenia tradycji średniowiecznych i barokowych; szukali inspiracji w kręgu tzw. wiedzy tajemnej; fascynowali się kulturą orientalną.

Sztuki plastyczne

Romantyzm był dominującym prądem w sztuce w okresie 1820-60, zapoczątkowany w końcu XVIII wieku. Najpełniej przejawił się w malarstwie i grafice. Postawa romantyczna objawiła się w zainteresowaniu motywami ludowymi, historycznymi i orientalnymi oraz narodową tradycją, przy jednoczesnej aktualizacji tematów (m.in. walki narodowo-wyzwoleńcze); dzieła romantyczne cechowała nastrojowość i zainteresowanie przyrodą, dynamika kompozycji, bogactwo kolorytu i efektów świetlnych oraz silna ekspresja.

Muzyka

Romantyzm w muzyce obejmuje razem z neoromantyzmem niemal cały XIX wiek. Charakteryzowała go wielość nurtów i indywidualizm postaw twórczych, dla których podstawę stylistyczną stanowił przejęty z okresu klasycyzmu warsztat kompozytorski; w romantyzmie nastąpiło jednak przesunięcie akcentu na inne gatunki muzyki, co wiązało się z nowym programem estetycznym, z nowym typem ekspresji. Naczelnym postulatem estetyki romantyzmu była synteza sztuk, więź muzyki z innymi sztukami, zwłaszcza z literaturą. Wyrazem tego była pierwszoplanowa rola liryki wokalnej (F. Schubert, R. Schumann, F. Mendelssohn, potem M.P. Musorgski, J. Brahms, H. Wolf, w Polsce - S. Moniuszko), wykorzystywanie pieśni jako tematów w muzyce instrumentalnej, rozwój miniatury instrumentalnej (R. Schumann, F. Chopin), opartej często na wzorach pieśniowych, a w okresie neoromantyzmu (2 połowa XIX wieku) przenikanie literackich i malarskich tematów do symfonii programowej, uwertury i poematu symfonicznego (F. Liszt) oraz zrealizowanie romantycznego ideału syntezy sztuk w dramacie muzycznym (R. Wagner). Pod wpływem tendencji programowych (głównie w muzyce symfonicznej) nastąpiło wzbogacenie kolorystyki muzyki, co przejawiło się w rozbudowie orkiestry, rozwoju wirtuozostwa instrumentalnego (styl brillant, F. Chopin, N. Paganini), m.in. dzięki technicznym ulepszeniom instrumentów i bujnemu rozkwitowi instrumentacji (H. Berlioz, F. Liszt, R. Wagner, N.A. Rymski-Korsakow, R. Strauss), oraz w intensywnym wykorzystaniu w symfonice czynnika wokalnego (G. Mahler).

Informacje ogólne

Romantyzm, styl w sztukach plastycznych rozwijający się w okresie 1820-1860. Poprzedzony był preromantyzmem zapoczątkowanym już w połowie XVIII w., a będącym reakcją na oświeceniowy racjonalizm. Za główną tendencje sztuki romantycznej, stanowiącej niejako z założenia wyraz indywidualnej wrażliwości twórcy, uważa się patriotyzm i korespondujący z nim zwrot ku przeszłości (nie tylko narodowej), a ponadto egzotykę, fantastykę i kult przyrody.

Romantyzm we Włoszech i Niemczech

Większość malarzy romantycznych studiowała w Rzymie - pragnęli wyzwolenia z okowów klasycyzmu, nie tracąc zainteresowania antykiem. Nowe idee plastyczne realizowano przy użyciu środków takich jak: dynamika i swoboda kompozycji, bogactwo koloru i efektów świetlnych, ekspresyjność, a niekiedy elementy wizjonersko-mistyczne. Ulubioną tematykę stanowiły sceny batalistyczne (batalistyka) i pejzaże.

Zwiastuny romantyzmu pojawiły się już w twórczości G. Piranesiego, C.J. Verneta, H. Roberta. W Anglii prekursorami romantyzmu byli: J.H. Fssli, W. Blake, J. Constable i W. Turner, a w Hiszpanii zapowiadało go dojrzałe malarstwo F. Goi.

W Niemczech idee romantyzmu propagowała od XVIII w. literatura piękna (J.W. Goethe), preferując szczególnie wątki historyczne, religijne, emocjonalne tego kierunku - w malarstwie najdobitniej uwidoczniły się one w pracach tzw. nazareńczyków (J.F. Overbeck, F. Pforr). Najwybitniejszym malarzem romantyzmu niemieckiego był C.D. Friedrich, twórca słynnych pejzaży przedstawiających kosmiczną wizję natury, ponadto reprezentujący biedermeierowską (biedermeier) rodzajowość M. von Schwind i K. Spitzweg.

Romantyzm francuski

We Francji romantyzm zainaugurował nieco później T. Gricault swoją Tratwą Meduzy (1819), uważaną za manifest tego kierunku. Czołowym romantykiem francuskim był E. Delacroix eksponujący elementy ideowe dzięki dramatycznemu ukazywaniu historycznych i aktualnych wydarzeń - za przykład mogą tu posłużyć prace Masakra na Chios (1824) czy Wolność prowadząca lud na barykady (1830).

Problematykę pejzażową rozwinęli we Francji barbizończycy. W grafice wybijała się demaskatorska w stosunku do systemu polityczno-społecznego twórczość H. Daumiera.

Romantyzm w Polsce

W Polsce elementy romantyczne zaznaczyły się w dziełach A. Orłowskiego, M. Płońskiego i J. Suchodolskiego. Romantyczne, przepojone głębokim patriotyzmem ujęcie problematyki walk narodowowyzwoleńczych reprezentowała twórczość malarska i graficzna A. Grottgera.

Do romantyzmu zaliczyć można również wczesne dokonania wielkiego polskiego portrecisty H. Rodakowskiego, natomiast najwybitniejszym przedstawicielem tej epoki w Polsce był P. Michałowski. Rzeźba romantyczna osiągnęła swoje artystyczne szczyty we Francji, gdzie reprezentowali ją m.in. F. Rude, P.J. David d'Angers, A.L. Barye.

W Polsce wśród rzeźbiarzy wyróżniali się T.O. Sosnowski, W. Oleszczyński, T. Lenartowicz. W architekturze romantycznej jednocześnie rozwijano kilka stylów, wśród których szczególną rolę odegrał neogotyk, a od 1830 także neorenesans. Najważniejsze dzieła neogotyckie tworzyli w Anglii H. Walpole i A. Pugin, w Niemczech K.F. von Schinkel, we Francji E. Violet-le-Duc.
Na obszarze Austro-Węgier styl ten reprezentują gmachy parlamentów w Wiedniu i Budapeszcie. W Polsce budowle neogotyckie projektowali: H. Marconi F.M. Lanci, A. Idźkowski, S.B. Zug, Ch.P. Aigner.

Znaczenie romantyzmu dla dalszych dziejów sztuki polegało przede wszystkim na zwiększeniu swobody twórczej, bez czego niemożliwy byłby rozwój bliskiego już symbolizmu i impresjonizmu. Romantyzm w wielu przejawach dotrwał do schyłku XIX w., znacznie przekraczając umowną datę 1860.

ROMANTYZM (XIX wiek)
- synkretyzm sztuk (np. muzyka inspirowana poezją)
- wolność wyboru drogi twórczej, subiektywizm
- ludowość
- baśniowość, fantastyka
- programowość
- muzyka "uczuć i nastrojów" - wyrazowość muzyczna
- wirtuozostwo
- poetyckość
- rozwój intrumentacji, orkiestry
- formy:
• pieśni (liryka wokalna z towarzyszeniem instr.);
• miniatura romantyczna (Fryderyk Chopin, Robert Schumann, Felix Mendelssohn);
• koncert,
• symfonia, poematy symfoniczne (Ferenc Liszt, Piotr Czajkowski, Bedrich Smetana);
• sonata fortepianowa, kameralistyka (Franciszek Schubert, Johannes Brahms, Anton Dvorak);
• opera (Anton Weber, Giuseppe Verdi, Gioacchimo Puccini)

Romantyzm zaczął się rodzić już za życia Beethovena, w okresie po rewolucji francuskiej roku 1789, kiedy to w ruchu umysłowym całej Europy zaczęły zachodzić zmiany o przełomowym znaczeniu.

Przede wszystkim rozwijający się od czasów renesansu racjonalizm, który w dobie oświecenia zyskiwał sobie powszechne uznanie, doznał największej porażki: na przełomie XVIII i XIX stulecia zaczęto już o nim mówić z pogardą, przeciwstawiając mu uczuciowość, wiarę w instynkt artysty, potrzebę swobody ducha.

Nie rozum, lecz serce, nie przyziemność - lecz wzniosłość. Oto kontrpropozycje rodzącego się romantyzmu.

Najważniejszym celem romantyków było połączenie religii, nauki i życia w jedną wyższą, wspólną jakość, jaką była sztuka. Prawdziwym człowiekiem był dla nich artysta, ten "namaszczony" orędownik pozaziemskiej, boskiej tajemnicy twórczej.

W okresie romantyzmu następuje zasadnicza zmiana w stosunkach między jednostką a zbiorowością: wyzwalanie się indywidualności i uznanie swobody twórczej poszczególnych artystów usytuowano ich na społecznym piedestale. Hasło "L'art pour l'art" (sztuka dla sztuki) zyskuje coraz większą popularność. Sztuka nie zadowala się już odtwarzaniem rzeczywistości zgodnie z prawdą, lecz dąży nade wszystko do wyrażenia osobistego światopoglądu artysty, jego idei, zbliża artystę do natury, przyrody, do dawnych wierzeń ludowych, korzeni kultury jego narodu.

Rodzi także wśród twórców różnych dyscyplin sztuki zainteresowanie problemem syntezy sztuk, "sztuką totalną", przemawiającą do odbiorcy różnymi środkami wyrazu jednocześnie ( np. barwą, słowem, dźwiękiem), by w jak najbogatszy i najszerszy sposób wyrazić wnętrze, duchowe życie człowieka.

A zatem proponowana przez romantyzm przewaga uczucia nad oschłym rozumowym pojmowaniem świata była - od czasów średniowiecza - nową ideologią artystyczną, która rozwijała się początkowo w Anglii i w Niemczech, a potem, po roku 1815, poprzez Francję i Włochy opanowała całą Europę, zyskując najmocniejszy odzew w krajach słowiańskich.

Romantyzm zrodziła potrzeba i pragnienie wolności. Twórczość czołowych romantyków pozostała w historii kultury świadectwem ich uniesień duchowych, ich dążenia do niczym nie skrępowanej wypowiedzi o sobie samym.

Ta idea pozostała żywa we wszystkich następnych pokoleniach twórców, aż do dnia dzisiejszego.