Witamina B12

WITAMINA B12
(KOBALAMINA, CYJANOKOBALAMINA)

Wiadomości ogólne
Ogólna nazwa kobalamina, którą określa się witaminę B12, wskazuje na to, że jednym z jej składników jest kobalt. Cyjanokobalamina, najtrwalsza i najpopularniejsza syntetyczna forma witaminy B12, zawiera ponadto grupę cyjankową. Grupa ta nie znajduje się w żadnej z naturalnych form witaminy B12. Dołącza się ona do witaminy w procesie przetwarzania pokarmu. Uzyskane z cyjanokobalaminy ilości cyjanku są nieznaczne i w żadnym razie nie zagrażają zdrowiu.
Na początku XIX w. odkryto pewną odmianę niedokrwistości u dorosłych, która w większości przypadków powodowała śmierć w ciągu pięciu lat od chwili zachorowania. Nazwano ją niedokrwistością złośliwą. Ponad siedemdziesiąt lat później naukowcy odkryli, że chorobę można wyleczyć podając pacjentowi codziennie około 500 g wątroby dorsza. Podejrzewano, że za chorobę odpowiedzialne są zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne czynniki.
Czynnikiem zewnętrznym obecnym w wątrobie dorsza była zidentyfikowana pod koniec lat czterdziestych naszego wieku witamina B12. Czynnik wewnętrzny to substancja zawarta w sokach trawiennych, która łącząc się z witaminą B12 w jelicie cienkim, umożliwia jej wchłanianie. Poziom wchłaniania spada wraz z wiekiem oraz przy niedoborze żelaza i witaminy B6, wzrasta zaś u kobiet w ciąży. W odróżnieniu od innych witamin rozpuszczalnych w wodzie, witamina B12 odkłada się w wątrobie, nerkach i innych tkankach, a objawy niedoboru można zaobserwować dopiero po 5-6 latach niewystarczającego spożycia witaminy lub wydzielania wiążącej ją substancji.

Rola w organizmie
Witamina B12 jest konieczna dla utrzymania prawidłowej gospodarki węglowodanowej, białkowej i tłuszczowej organizmu. Odpowiada za powstawanie niektórych aminokwasów i tłuszczów oraz za właściwe funkcjonowanie układu nerwowego. Jest ponadto niezbędna do budowy otoczki mielinowej (warstwy ochronnej otaczającej komórki nerwowe) oraz przy odtwarzaniu kodu genetycznego w każdej komórce. Oznacza to, że jest odpowiedzialna za tworzenie i utrzymywanie przy życiu wszystkich nowych komórek. Wraz z innymi witaminami bierze udział w tworzeniu przekaźników nerwowych: substancji, które umożliwiają przepływ informacji między poszczególnymi komórkami nerwowymi, dzięki czemu może mieć udział w leczeniu depresji i innych dolegliwości na tle nerwowym.

Niedobór
Niedobór witaminy B12 może wynikać zarówno z niedostatecznego spożycia samej witaminy, jak z niedostatecznego wydzielania czynnika wewnętrznego. W obu wypadkach pierwszym objawem klinicznym jest niedokrwistość. Do niedoborów witaminy B12, tak jak i witaminy B6, prowadzą schorzenia przewodu pokarmowego, które zmniejszają jej wchłanianie: infekcje przewodu pokarmowego lub operacyjne usunięcie tego odcinka jelita cienkiego, w którym ma miejsce reakcja witaminy B12 z czynnikiem wewnętrznym, lub tej części żołądka, w której ten czynnik jest produkowany.
Witamina B12 wpływa na wzrost i odtwarzanie wszystkich komórek organizmu. W wyniku jej niedoboru nowe komórki nerwowe kształtują się niewłaściwie, co pociąga za sobą nieodwracalne zmiany, m.in. dezorientację, drętwienie, mrowienie, demencję u osób w podeszłym wieku, zmienność nastroju, pobudzenie, zaburzenia widzenia, urojenia, halucynacje lub zawroty głowy.
Niewłaściwe odtworzenie kodu genetycznego spowodowane niedoborem witaminy B12 prowadzi do powstawania wadliwych ciałek krwi. Ich liczba maleje, powodując niedokrwistość i przemęczenie, a niedostateczna liczba białych krwinek sprawia, że człowiek staje się podatny na choroby i zakażenia. Ze spadkiem liczby płytek krwi spada jej krzepliwość.
Wadliwe komórki w układzie pokarmowym powodują wymioty, nudności, utratę apetytu, złe wchłanianie pokarmu, biegunkę i objawy niedożywienia.
Tworzenie się niewłaściwych komórek prowadzi do zapalenia skóry i zmian na powierzchni ust i języka. Niedobór witaminy B12 może być również przyczyną hipotonii (obniżonego ciśnienia tętniczego).
Choroba Alzheimera. Osoby cierpiące na chorobę Alzheimera: chorobę mózgu, której towarzyszą postępująca utrata pamięci, dezorientacja i zmiany w tkance nerwowej, mają również obniżone stężenie witaminy B12 we krwi. Nie wiadomo, czy jest to przyczyną, czy skutkiem choroby, wiadomo natomiast, że niedobór witaminy B12 często towarzyszy demencji i ogólnemu pogorszeniu się sprawności umysłowej. Wówczas kuracja witaminowa może zwolnić, a w niektórych przypadkach nawet całkowicie zahamować ten proces.
Niedokrwistość. Klasycznymi przykładami chorób wynikających z niedoboru witaminy B12 są dwa rodzaje niedokrwistości: złośliwa i megaloblastyczna (makrocytowa).
Tak jak w przypadku niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza, i tu objawami wstępnymi są uczucie przemęczenia i kłopoty z koncentracją. Jednak widziane pod mikroskopem czerwone ciałka krwi są większe, delikatniejsze i jest ich mniej niż bladych czerwonych krwinek w przypadku niedoboru żelaza (makrocyt znaczy „wielka komórka"). Niedokrwistość jest zwana złośliwą, kiedy jej przyczyną jest brak substancji wiążącej witaminę, natomiast megaloblastyczna lub makrocytową – jeżeli została spowodowana przez niedostateczne spożycie samej witaminy.
Cukrzyca. Objawy niedoboru witaminy B12 i schorzeń układu nerwowego towarzyszących cukrzycy są podobne, zaburzenia metabolizmu witaminy B12 mogą, więc być związane z neuropatią cukrzycową.
Organizm jest zdolny zmagazynować tyle witaminy, że potrzeba roku, aby wykształcił się niedobór. Często jest on wynikiem zaburzonego wchłaniania, mimo odpowiedniej zawartości witaminy w pożywieniu. Najczęściej mamy do czynienia z niedoborem u osób w zaawansowanym wieku, kiedy spada produkcja czynnika wewnętrznego wiążącego witaminę w układzie pokarmowym.
W takiej sytuacji konieczne są zastrzyki lub doustne przyjmowanie preparatu witaminowego. Weganie, którzy nie spożywają żadnych produktów pochodzenia zwierzęcego, oraz ich dzieci, jeżeli są karmione wyłącznie piersią, są narażeni na niedobór witaminy B12. Inni wegetarianie, którzy spożywają mleko, nabiał i jaja, nie ponoszą takiego ryzyka. Wegetarianie są jedną z kilku grup, u których stwierdza się niedostateczne spożycie i niskie stężenie witaminy B12 we krwi.
Należą do nich również osoby w podeszłym wieku. Mimo że klasycznym objawem niedoboru jest niedokrwistość, wiele badań wykazuje, że niskie stężenie witaminy we krwi jest możliwe nawet wtedy, kiedy nie występują objawy charakterystyczne dla niedokrwistości

Zalecane dawki dzienne
Dawki witaminy, jakich potrzebuje organizm do właściwego funkcjonowania, są niewielkie, acz niezbędne. Jeżeli człowiek spożywa cztery i więcej razy dziennie produkty pochodzenia zwierzęcego, to jego dieta zawiera od 7 do 30 mg witaminy B12, czyli 3 do 10 razy więcej niż zalecane spożycie.

Źródła w pożywieniu
Jednymi źródłami witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego i sfermentowane warzywa, takie jak produkt o nazwie „miso" wytwarzany ze sfermentowanego ziarna soi. Witaminę B12 produkuje pewien rodzaj bakterii, nie jest ona natomiast naturalnym składnikiem żadnej rośliny. Organizm ludzki wchłania również witaminę wytworzoną przez bakterie żyjące we wnętrznościach ssaków.

Chude mięso, drób, ryby, skorupiaki, mleko, podroby, sery i jaja są doskonałymi źródłami witaminy B12.Żywność gotowana w temperaturze wyższej niż 100C traci część witaminy B12

Toksyczność
Nie istnieje znany próg toksyczności. Nawet przy dawkach kilkakrotnie przekraczających zalecane dzienne spożycie nie zanotowano objawów hiperwitaminozy

Powiązania z innymi składnikami odżywczymi:
• Dla normalnego wchłaniania witaminy B12 niezbędny jest wapń.
• Niedobór żelaza lub witaminy B6 obniża wchłanianie witaminy B12. Spożywanie dużych ilości kwasu foliowego może zamaskować niedokrwistość spowodowaną niedoborem witaminy B12.
• Niedobór witaminy E może zahamować proces uaktywniania witaminy B12.
• Niedobór witaminy B6 prowadzi do zmniejszonego wchłaniania witamin B12 przez organizm i w konsekwencji do obniżenia jej stężenia we krwi i w wątrobie.