Obraz Polski w Średniowieczu

Średniowieczna Europa (pamiętamy: teocentryczna, silnie chrześcijańska, uniwersalna) była zamknięta dla państw i ludów pogańskich. Więcej: była dla nich niebezpieczna, bowiem wojny religijne i krzewienie wiary stanowiły istotę rzemiosła rycerskiego. A Kościół, papież, duchowni oznaczali: wiedzę, oświatę, kulturę Zachodu.

Polska weszła w ten świat nowej cywilizacji europejskiej za sprawą chrztu Mieszka I w 966. Stała się państwem chrześcijańskim i europejskim - obok potężnego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, obok państwa Franków, Anglii - a także Czech, od których Mieszko I - Piast - przyjął chrzest z żoną Dąbrówką. Co istotne, Polska przyjęła chrześcijaństwo z Zachodu, a nie z Bizancjum, jak to było ze Słowianami Wschodnimi i Południowymi. W polskich grodach - w Gnieźnie, Kołobrzegu, Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu, nieco później w Płocku - wyrosły katedry. Ustanowiono arcybiskupstwo w Gnieźnie. Powstały klasztory i zaczynali działalność zakonnicy.

Władzę obejmowali kolejni Piastowie: Bolesław Chrobry (na tronie 992-1025) dostąpił koronacji i poszerzył granice państwa, jego syn - Mieszko II (1025-33) był niezwykle wykształcony, ale swoją nieudolnością doprowadził do chaosu w kraju i rozruchów antychrześcijańskich, z kolei Bolesław Śmiały (na tronie 1058-79, prawnuk Chrobrego) popadł w konflikt z Kościołem przez skazanie na śmierć biskupa krakowskiego Stanisława, później kanonizowanego.

Obraz średniowiecznej Polski to także panorama wojen. Oprócz walk ze starymi sąsiadami pamiętać trzeba o dwóch wrogach - najpierw byli to Tatarzy zagrażający w połowie XIII w. Europie, potem zakon krzyżacki. Bolesław Krzywousty słynnym testamentem (1138) skutecznie poszatkował państwo na dzielnice, a rozdrobnienie postępowało w piorunującym tempie. Z dzisiejszego punktu wiedzenia wydaje się to nierozsądne, ale w feudalnej Europie stanowiło normę. Książę Konrad Mazowiecki zaprosił (1226) do swego księstwa Krzyżaków - konsekwencje tej gościnności znamy.

Historia średniowiecznej Polski każe pamiętać o czynach Władysława Łokietka (zjednoczyciela Polski i jej króla 1320-1333) i Kazimierza Wielkiego (na tronie 1333-70), ostatniego z dynastii Piastów, który wzmocnił Polskę militarnie i gospodarczo oraz przyłączył do niej Ruś Halicką. Później - wyróżnia “importowanego” władcę z wrogiej przedtem Litwy - Władysława Jagiełłę. Jego osoba symbolizuje unię z Litwą (1385-1413), zwycięstwo nad Krzyżakami (Grunwald, 1410) i wskrzeszenie Akademii Krakowskiej, pierwszego polskiego uniwersytetu, założonego przez Kazimierza Wielkiego w 1364.

W 1386 r. świeżo ochrzczony Jagiełło poślubił królową Jadwigę, ale to nie ona miała zostać matką następnej dynastii, lecz Sońka Holszańska - czwarta żona Jagiełły. Dwie dynastie (Uwaga! Ostatni Jagiellonowie to już renesans), wielcy królowie i wielkie bitwy (Cedynia, 972; Legnica, 1241; Grunwald, 1410) kojarzą się z naszym średniowieczem. Ale także kobiety: Sygryda Storrada - siostra Chrobrego, obdarzona wielką siłą władczyni na dworze szwedzkim, Regelinda - śmiejąca się Polka wydana za mąż do Naumburga, Rycheza - ambitna żona Mieszka II, świetnie opisana w Srebrnych Orłach Parnickiego, czy wreszcie - jedyny polski król-kobieta - Jadwiga, kanonizowana przez Jana Pawła II w 1997.

Dwory, klasztory i kościoły, które pojawiły się w chrześcijańskiej Polsce, były też ogniskami kultury, sztuki i literatury, a także postępu gospodarczego. Pięć wieków polskiego średniowiecza - tak obfitujące w zdarzenia historyczne - z punktu widzenia badacza literatury wydają się skromniejsze, więcej bowiem było bitew niż ksiąg - ale te też były.

Te, które pozostały są prawdziwymi zabytkami kultury i języka polskiego - chociaż nie przemawiają żywo do współczesnego czytelnika. Niech więc będzie naszą rolą ogarnąć je, uporządkować, zapamiętać.