Byronizm, walenrodyzm, prometeizm - wyjaśnij pojęcia, odwołując się do przykładów literackich.

1. Byronizm - termin pochodzi od nazwiska słynnego, oryginalnego twórcy angielskiego romantyzmu lorda Georga Gordon Byrona. Otoczony aurą skandalu, legendą niezwykłości i tajemniczości Byron stworzył w literaturze podobny typ bohatera: wyobcowanego, odepchniętego przez świat. Stąd byronizm - to postawa człowieka, który dumnie odwraca się od świata, pospolitości, ludzi przeciętnych, od banalnego, codziennego życia, który poszukuje innego, obcego świata, zgodnego z jego osobowością.

Przykładem postaci, która może uchodzić za wzór postawy byronicznej, jest tytułowy bohater powieści Georga Byrona pt. "Giaur" (niewierny). Giaur to opowieść o samotnym, tajemniczym młodzieńcu, który znalazł się w Grecji opanowanej przez Turków. Tam zakochuje się w Leili - niewolnicy z haremu Hassana. Hassan dowiedział się o zdradzie "pierwszej żony" i ukarał ją (wrzucił ją w worku do morza). Giaur żądny zemsty zabija Hassana, lecz nie przynosi mu to ulgi. Zamyka się w klasztorze, gdzie przeżywa bolesnych, milczących 6 lat. W końcu wyznaje wszystko na ostatniej spowiedzi, bo nie mógł już dłużej żyć w takim cierpieniu. Bohater reprezentuje postawę byroniczną ponieważ:
- buntuje się przeciwko krępowaniu wolności: Bo własne tylko upodlenie ducha Ugina wolnych ducha do łańcucha
- przeżywa dylematy psychiczne: Jam spełnił swoje, zemścił się nad tobą A teraz dalej - w świat jadę sam ze sobą [...] Lecz widać było z twarzy i wejrzenia, że go opętał duch złego sumienia
- jest skłócony ze światem i samym sobą: Stać, czy uciekać, czy gonić niepewny
- jest postacią tajemniczą: Umarł - nie doszedł nikt po jego zgonie jak się nazywał, w jakiej świata stronie Jego ojczyzna
- jest bohaterem aktywnym (zemsta na Hassanie),
- ma bogate życie wewnętrzne,
- jest samotny,
- jest niezwykłą i tragiczną postacią.

2. Walenrodyzm - jest to postawa człowieka, który poświęca się walce o słuszną ideę - np. o wolność kraju, lecz żeby osiągnąć swój cel, musi użyć nieetycznych środków, metod podstępu i zdrady - nagannych moralnie.

Pierwowzorem takiej postaci, a zarazem najlepszym jej przykładem, jest tytułowy bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza "Konrad Wallenrod". Akcja powieści rozgrywa się w średniowieczu, za czasów walk krzyżacko-litewskich. Konrad Wallenrod jest osobowością tajemniczą. Jako dziecko został porwany przez Krzyżaków. Wychowano go w zakonie jako Krzyżaka, lecz stary Litwin - śpiewak Halban - nie pozwolił na wynarodowienie chłopca, powiedział mu prawdę o jego przeszłości, podżegał w nim żądzę zemsty, pielęgnował miłość do Litwy. Młody Walter Alf uciekł na Litwę, gdzie ożenił się i założył rodzinę. Lecz szczęście nie było mu pisane, gdyż ze względu na nadchodząca groźbę wojny z Krzyżakami, postanawia powrócić do zakonu. Tam jako Konrad Wallenrod zdobywa stanowisko komtura i uznanie. Zwleka z bitwą i prowadzi ją tak, by doprowadzić do jej przegrania. Bohater użył podstępu i sam jeden pokonał wroga. Krzyżacy wykryli podstęp, lecz Konrad ginie z własnej ręki. Tak kończą się losy człowieka, który ponad wszystko kochał ojczyznę, płakał jej łzami i cierpiał jej cierpieniem. Zwycięstwo nad wrogiem okupił swoją miłością, życiem i honorem.

Bohater byroniczny, czyli Konrad Wallenrod:
- jest samotny i tajemniczy, o zmiennym imieniu,
- zbuntowany, sam jeden walczy z zakonem krzyżackim,
- w imię wyższych celów popełnia czyn dwuznaczny moralnie: Wolnym rycerzom - powiadał - wolno wybierać oręże, I na polu otwartym bić się równymi siłami, Tyś niewolnik, jedna broń niewolników - podstępy
- jest wrażliwy,
- przeżywa konflikty wewnętrzne: życie prywatne a ojczyzna i honor a zwycięstwo,
- jego miłość, choć początkowo szczęśliwa, jest tragiczna, gdyż musi porzucić swą ukochaną żonę: szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie
- jest bohaterem tragicznym, gdyż nie mógł uniknąć poświęcenia honoru i zbawienia: Ja to sprawiłem, jakem wielki, dumny, Tyły głów hydry jednym ściąć zamachem. Jak Samson jednym wstrząśnięciem kolumny Zburzyć gmach cały i runąć pod gmachem".

3. Prometeizm - postawa człowieka, który na wzór Prometeusza poświęca się dla dobra ogółu: narodu, państwa, grupy społecznej - nawet wbrew nakazom Boga. Mitologiczny Prometeusz ukradł Bogom z Olimpu ogień i podarował go ludziom, za co został okrutnie ukarany. Prometeizm stał się postawą modną w epoce romantyzmu; stał się cechą przypisaną bohaterowi romantycznemu, zbuntowanemu przeciwko Bogu i pragnącemu poświęcić się dla ludzkości.

Takim bohaterem jest Konrad z "Dziadów" części III Adama Mickiewicza. Konrad wykazuje chęć poświęcenia się za innych. Konrad - polski Prometeusz jest patriotą, który w obliczu utraty niepodległości, nieudanego powstania listopadowego, niewoli narodu, którego najlepsi synowie albo polegli, albo zsyłani są na katorgę, pełen romantycznego uczucia, buntuje się wobec Boga, powątpiewając, czy On jest Miłością: Kłamca, kto Ciebie nazywał miłością, Ty jesteś tylko mądrością.

W swej walce sprzeciwia się Bogu, bluźni Mu, lecz szlachetne intencje Konrada rozumieją dobrze archaniołowie, którzy wstawiają się za nim do Majestatu, tłumacząc jego uczuciowy protest i przekładając racje usprawiedliwiające.