Geneza idei narodowej
Polakom z Xix groziło wtopienie się w obce państwa i narody, zwłaszcza pod względem gospodarczym. Odpowiedzią na te zagrożenia mógł być tylko opór unifikacyjny, jednak musiał skupić się na jednoczeniu sił narodowych, gdyż istniało państwo polskie. Odsunięto na bok konflikty społeczne i dążono do zgody społecznej- solidaryzm społeczny. Odrzucono współpracę z zaborcami i z innymi narodowościami zamieszkującymi polskie ziemie. Pojawił się antysemityzm. W 1886 w Warszawie pojawił się tygodnik „Głos”. Przekazywał, że przyszłość Polski jest w rękach ludu, brał w obronę chłopów, atakował ziemiaństwo i burżuazję. Podnosili naród, byli publicystami, kosmopolitami mieszczaństwa, ugodowcami inteligencji, mówili, że chłopi zachowali narodowość najlepiej ze wszystkich grup. Wskazywali wrogów chłopów: niemieckich fabrykantów, obszarników na Śląsku i w Poznańskiem, żydowskich kupców.
Emigranci nawiązywali o tradycji powstań narodowych Wielkiej Emigracji- Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (TDP- Miłkowski-rzecznik). Miłkowski poruszony konfliktem austriacko-rosyjskim wyprawił do Warszawy swojego emisariusza- Halickiego, który doprowadził do zawiązania tajnej organizacji studenckiej Związku Młodzieży Polskiej- „Zet” W 1887 Miłkowski opublikował broszurę, w której powracał do utworzenia ogólnopolskiej tajnej organizacji. Krytykował bierny opór pozytywistów i rezygnację z dążeń ugodowców do niepodległości. Chcąc powołać organizację zainicjował powstanie w Szwajcarii Ligę Polską. Jej program nawiązywał do manifestu TDP z 1836r, chciał ogólno zaborowego powstania. Nowe państwo polskie miało być liberalno-demokratyczną republiką, w której naród zostanie uwolniony od konfliktów społecznych. Zawarto w niej ideę zgody narodowej- interes narodu był najważniejszy. Program nie rokował nadziei na popularność organizacji. Projekt trafił do młodzieży. Liga Polska wkrótce związała się z „Głosem” i „Zet” i rozpoczęła działalność krajową. Nowoczesny kształt organizacji Miłkowskiego miała nadać młodzież, która przejęła projekt. Młodzi w 1893 (Balicki, Popławski, ROMAN DMOWSKI) przejęli kierownictwo zmieniając nazwę na Liga Narodowa. Przeniosła się do kraju, by utworzyć partie polityczną, tym samym zrywała z ideologia ligi Polskiej, czyli z koncepcjami TDP. Dalekie były myśli o niepodległości, kształtowano Polskę jako odrębną i świadomą siłę, która będzie w stanie postawić się obcym narodowością. Polska miała być jednolitym państwem pod względem narodowym. Walczono z Niemcami i żydami- pojawił się żydowski ruch syjonizm. Program narodowy był odpowiedzią na działania narodowe Niemców i Rosjan. Liga Narodowa chciała objąć wpływami całe ziemie polskie. W 1895 we Lwowie w „Przeglądzie Warszawskim” poruszano temat Polaków walczących w trzech zaborach. W 1897 Liga Narodowa stworzyła nowy program i utworzyła Stronnictwo Narodowo- Demokratyczne, które skupiało ugrupowania kulturalne, społeczne, polityczne, legalnie i konspiracyjnie. Chciano umocnić pozycje ruchu w polityce, głoszono konieczność pracy nad świadomością narodową grup społecznych zwłaszcza najniższych warstw, od których zależy rozwój narodu. Wymieniano przeszkody uniemożliwiające walkę o niepodległość: słabość narodu, niebezpieczeństwo ze strony obcych narodów, nie przygotowanie zewnętrzne. Nie rezygnowano z dążeń niepodległościowych, lecz szanowano prawo i konstytucję. Stronnictwo Nrodowo- Demokratyczne (ND) chciało autonomii. Sformułowali zasadę związania się z jednym zaborcą- najbezpieczniej było związać się z Rosją. ND prowadziło pracę oświatową i kulturalną, działało w środowiskach robotniczych, klerach, organizacjach kobiecych, rozwijał się też w zaborze pruskim (Korfanty, Seyda).